Morgunblaðið - 22.06.1983, Blaðsíða 16
16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. JÚNÍ 1983
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 230 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 18 kr. eintakiö.
Verdlags- og
gjaldeyrisfrelsi
egar viðreisn íslensks
efnahagslífs hófst fyrir
rúmum tveimur áratugum
undir forystu ríkisstjórnar
Alþýðuflokks og Sjálfstæðis-
flokks var gripið til harka-
legra efnahagsráðstafana
sem þrengdu lífskjör manna.
Verkalýðshreyfingin var síð-
ur en svo ánægð með allt sem
þá var ákveðið án sérstaks
samráðs við hana og taldi
hreyfingin sig þá í sterkri
stöðu enda hafði Hermann
Jónasson beðist lausnar fyrir
sig og ráðuneyti sitt í des-
ember 1958 eftir að þing Al-
þýðusambands íslands setti
honum stólinn fyrir dyrnar.
Viðreisnarstjórninni tókst að
koma fyrstu áformum sínum
í framkvæmd og ávann sér
síðan sérstakt traust verka-
lýðshreyfingarinnar og svo
mikla tiltrú þjóðarinnar að á
tímabilinu 1967 til 1969 hafði
hún enn styrk til að leiða
þjóðina í gegnum gífurlegar
efnahagsþrengingar.
Fyrir þá sem nú standa í
eldlínu stjórnmálanna og þá
ríkisstjórn sem ýtt hefur úr
vör án þess að lofa öllum gulli
og grænum skógum er nauð-
synlegt að rifja það upp að
viðreisnarstjórnin lét ekki
hjá líða að létta undir með
almenningi um leið og hún
herti að í því skyni að þjóðin
lifði ekki um efni fram eða
sykki á kaf í skuldafen eða
kollsteyptist í óðaverðbólgu.
Það sem vakti mesta eftir-
væntingu meðal fólks var
innflutningsfrelsið. Þeir ís-
lendingar sem fæddir eru lýð-
veldisárið og síðan gera sér
litla sem enga grein fyrir því,
hve gífurlegur léttir var því
samfara að hið úrelta
skömmtunar- og haftakerfi
var afnumið. Nú líta menn á
það sem sjálfsagðan hlut að
flytja inn hvað sem þá langar
en fyrir 1960 þurftu þeir að
sitja á biðstofum opinberra
skömmtunarstjóra til að fá
samþykki þeirra fyrir smáu
sem stóru. Viðreisnarstjórnin
steig ekki frjálsræðisskrefið
til fulls, hún skildi eftir verð-
lagshöft og gjaldeyrishömlur.
Á undanförnum 20 árum
hafa myndast frjálsræðis-
glufur á þessum tveimur
sviðum en að stofni til bygg-
ist verðlags- og gjaldeyris-
kerfið á úreltum hugmynd-
um.
Sá flokkur sem lengst vill
ganga í frjálsræðisátt,
Sjálfstæðisflokkurinn, hefur
ekki farið með verðlags- og
gjaldeyrismál í ríkisstjórn ís-
lands síðan 1956. Með mynd-
un ríkisstjórnarinnar 26. maí
urðu því merkileg þáttaskil á
þessu sviði, þegar Matthías
Á. Mathiesen, efsti maður á
lista Sjálfstæðisflokksins í
Reykjaneskjördæmi, tók við
viðskiptaráðuneytinu. Á það
hefur verið bent hér á þessum
stað að viðskiptaráðuneytið
sé að ýmsu leyti óþarft,
reynslan sýni til dæmis að
utanríkisviðskiptin séu betur
komin í utanríkisráðuneyt-
inu. Hefur verið tekið undir
þá skoðun til dæmis af iðn-
rekendum. Er ekki að efa að
hinn nýi viðskiptaráðherra
mun taka afstöðu til þessara
hugmynda, áður en til þess
kemur er þó kannski eðlilegt
að hann stígi skref í sam-
ræmi við stefnu Sjálfstæðis-
flokksins um aukið frjálsræði
í verðlags- og gjaldeyrismál-
um.
Það hefur nýlega verið
staðfest af dómara í bæjar-
þingi Reykjavíkur, að af-
skipti verðlagsstofnunar af
ákvörðunum um fargjöld
strætisvagna Reykjavíkur
hafa leitt til þess að fargjöld-
in eru hærri vegna þessarar
íhlutunar verðlagsyfirvalda.
Allir vita að gjaldeyrishöml-
urnar skapa forsendur fyrir
svarta markaði. Menn kjósa
frekar að ráðstafa þeim
gjaldeyri sem þeir hafa yfir
að ráða utan bankakerfisins
en innan, eigi þeir þess kost.
Á báðum þessum sviðum leið-
ir framkvæmd hinnar opin-
beru stefnu til vitlausrar
niðurstöðu miðað við tilgang
hennar.
Frá því hefur verið skýrt,
að Matthías Á. Mathiesen,
viðskiptaráðherra, hafi skrif-
að seðlabankanum bréf og
lýst þeim vilja að bankar og
sparisjóðir njóti jafns réttar
til gjaldeyrisviðskipta. Þetta
er skref í rétta átt en jafnar
þó aðeins aðstöðumun innan
hins opinbera kerfis. í gjald-
eyrismálunum þarf að gera
átak fyrir aðra en opinbera
aðila, hverfa frá skömmtun-
arstefnunni og axla þá
ábyrgð að íslenska krónan
standi fyrir sínu án þeirrar
misskildu opinberu verndar
sem hún nýtur.
Það þarf að hreinsa til í
verðlags- og gjaldeyrismálum
ekki bara með opinbera hags-
muni í huga, heldur með
hliðsjón af því hvað kemur
sér best fyrir fólkið í landinu.
Stefna Sjálfstíeðisflokksins
er skýr í því efni, að velja
frelsið fram yfir hina opin-
beru íhlutun.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir PATRICK SEALE blaðamann The Observer
Barátta Polisaríó
út í veður og vind?
Chadli Benjedid, hefur beitt
sér fyrir á undanförnum mán-
uðum. Á þessu ári hefur hann
leitt til lykta landamæradeilur
við Níger, Malí, Máritaníu,
Marokkó og Túnis, þ.e.a.s. alla
nágranna sína að Líbýu-
mönnum undanskildum. Við-
ræður við Túnis hafa þó komið
meiru til leiðar en öruggum
landamærum. í mars undirrit-
uðu leiðtogar landanna vin-
áttusamning, sem litið er á
sem undirstöðu nánara sam-
starfs annarra ríkja í heims-
hlutanum. Marokkó, Máritanía
og Malta hafa látið í Ijós
áhuga á að undirrita samning-
inn einnig.
í byrjun júní fór Bourguiba,
forseti Túnis, í fyrstu opinbera
heimsókn sína til Alsír í tíu ár
þar sem honum var tekið með
kostum og kynjum. Hafa
Eftir sjö ára ósætti hafa Alsír og Marokkó nú gert leynilegt
samkomulag sem miðar að því að gera út af við frelsishreyfinguna í
Vestur-Sahara. Skæruliðar Pólisaríó-hreyfingarinnar, eins og hún er
nefnd, hafa barizt við Marokkó um yfirráðin yfir hinni fyrrverandi
spænsku nýlendu síðan 1975. Að sögn kunnugra í Norður-Afríku er
vafamál hvort hreyfingin skrimtir til ársloka. Hugmynd hennar um
Lýðræðislega Arabalýðveldið í Sahara (RASD) kann að vera úr sög-
unni.
Samkomulagið, sem gert
var á kostnað Pólisaríó-
skæruliðanna er einkar líkt
því samkomulagi er írakar
gerðu við íranskeisara 1975, en
það varð til þess að taka vind-
inn úr seglum þjóðernishreyf-
ingar Kúrda. Vestur-Sahara
hreyfingunni er nú fórnað á
altari ríkishagsmuna líkt og
Kúrdum var fórnað þá.
í skiptum fyrir að Alsír
hætti stuðningi sínum við
hugmyndina um stofnun ríkis í
Vestur-Sahara, er talið að
Marokkó hafi látið Alsír eftir
sjálfsforráð yfir hinu um-
deilda landamærasvæði í
Tindouf með auðugum járn-
námum, sem þar er að finna.
Einnig mun Marokkó hafa gef-
ið Alsír leyfi til að leggja gas-
leiðslur yfir Marokkó út að sjó,
en gasið mun ætlað Spánverj-
um. Er það til merkis um nýj-
ustu atburði að RASD var ekki
boðið að senda fulltrúa á
ráðstefnu Einingarsamtaka
Afríku fyrir tveimur vikum.
Skýrt hefur verið frá að Als-
ír hafi þegar gripið í taumana
til að fyrirbyggja hernaðarað-
gerðir Pólisaríó-skæruliða
gegn Marokkó og loka helztu
aðflutningsleið skæruliðanna
um Alsír-eyðimörk.
Stuðningur Alsírs við
sjálfstæðishreyfinguna áður,
sem er í samræmi við ímynd
landsins sem málpípa frels-
ishreyfinga í þróunarlöndun-
um, var undirrótin að stirðri
sambúð við Marokkó. Nú
bregður hins vegar svo við að
Alsír hefur ákveðið að yfirgefa
skæruliðana í þágu ríkis-
hagsmuna og efla vinskap við
stjórnvöld í Rabat.
Til að daga úr auðmýking-
unni verður Vestur-Sahara-
mönnum enn gefinn kostur á
þjóðaratkvæðagreiðslu um
framtíð svæðisins — en slíkri
atkvæðagreiðslu hafa þeir
löngum verið andvígir. Geta
þeir þá formlega valið milli
þess að mynda sjálfstætt ríki
eða sameinast Marokkó. Víst
má þó telja að seinni kosturinn
yrði fyrir valinu, þar sem Mar-
okkó hefur krafizt þess að
kjörskrá verði opin aðeins sér-
stökum hópum.
Margir telja þó að slík við-
höfn verði aldrei þar sem Pól-
isaríó-hreyfingin muni ein-
faldlega leysast upp þegar
bardagamennirnir átti sig á
ósigrinum og muni þeir þá
leggja niður vopn og byrja
eðlilegt líf. Færi svo hefði
Hassan, konungur Marokkó,
ástæðu til að gleðjast. Skálm-
öldin hefur komið hastarlega
við ríkiskassann.
Sættir við Marokkó eru
ftáttur í stórhuga fyrirætlun-
um varðandi stöðugleika á
svæðinu, sem forseti Alsírs,
auk þess að opna landamæri
sín fyrir fjármagni og þegnum
hinna landanna. í öðru lagi
eiga stjórnvöld allra þeirra við
andspyrnu að stríða innan-
lands og telja sér betur borgið
ef stillt væri til friðar. í þriðja
lagi er leiðtogunum umhugað
um að einangra og hemja
Khadafý Líbýuleiðtoga. Túnis
hefur orðið fyrir barðinu á líb-
ýskum undirróðri og stjórnin í
Alsír grunar Khadafý um að
leggja þjóðflokkum til vopn og
þjálfa uppreisnarmenn gegn
henni. Einnig gramdist Alsír-
mönnum að Khadafý skyldi
bjóða fyrrverandi forseta,
Ahmad Ben Bella, til Trípólí
nýlega, en Ben Bella hefur
færzt í búning eins konar Billy
Grahams múhameðstrúar-
manna. Marokkó erfir við
Khadafý að hann gaf Pólisar-
íó-skæruliðum vopn og allir
leiðtogarnir þrír fyririíta hann
fyrir afskipti hans af blökku-
mannaríkjum Afríku og hug-
sjóninni um að búa til „Banda-
ríki“ Sahara-landanna undir
forystu Líbýu.
Álsírmenn ala einnig þá von
í brjósti að bandalagið verði
hræringar þessar kynt undir
hugmyndum manna í Norður-
Afríku um að takast mætti að
setja á fót svæðisbandalag
Vestur-Araba að eftirmynd
Samvinnuráðs Arabaríkja við
Persaflóa. Leikur vart á tveim
tungum að með tilþrifum þess-
um hyggjast leiðtogar Alsírs
og Túnis m.a. laða ungar sálir
í burtu frá íslamskri
strangtrúarstefnu og vand-
ræðum sem af henni skapast
tíðum.
En fyrir gamalgrónum
kempum eins og Bourguiba og
Hassan kóngi og manninum
sem er á bak við allt saman,
Chadli forseta, vakir þó meira.
I fyrsta lagi gæti slíkt banda-
lag verið efnahagslega hag-
kvæmt. Ríkin þrjú hafa öll
áhuga á að stuðla að gagn-
kvæmum viðskiptum og sam-
eiginlegum þróunaráætlunum
nógu sterkt til að móta sjálf-
stæða stefnu gagnvart stór-
veldunum og tala einum rómi í
viðskiptasamningum við Efna-
hagsbandalag Evrópu.
En hvað sem líður draumsýn
leiðtoganna um bandalag, sem
legði grundvöll að öryggi og
hagsæld norðvesturhluta Afr-
íku, er mest um vert fyrst um
sinn að leyst verði úr málefn-
um sjálfstæðishreyfingarinnar
í Vestur-Sahara. Þrátt fyrir að
samkomulag hafi náðst milli
Marokkó og Alsírs sjást þess
engin merki í byrjun að Pólis-
aríó-skæruliðar hafi minnsta
hug á að láta segjast. Þegar
þess er gætt að skæruliðum
hefur vegnað vel í viðureign
sinni við stjórnarherinn í Mar-
okkó að undanförnu er ástæða
til að efa að samningurinn við
Alsír verði að veruleika fyrr en
skæruliðar byrja að taka mark
á honum.