Morgunblaðið - 02.07.1983, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. JÚLÍ 1983
íbúar í Valencia brenna 350
milíjónum peseta á einni viku
Valencia er sannkallað blómahaf meðan hátíðahöldin standa yfir.
Frá Helgu Jónsdóttur, frétU-
riUra Mbl. í Burgos, Spáni.
Vikuna 12.—19. mars er öll Val-
encia fánum prýdd. íbúarnir labba
um Ijósum prýddar og fagurlega
skreyttar götur og stræti. Fánar
flökta á svölum og í gluggum hús-
anna. Götusalar skreyta vagna
sína með rauðum og gulum borð-
um og merkjum. Andrúmsloftið
ber vott um aö eitthvað merkilegt
sé í vændum.
Hinn 12. mars hefst vika de
Fallas í Valencia, vika bálanna
þar sem leifar af vetrinum eru
brenndar til kaldra kola. I sjö
daga brenna Valenciabúar á göt-
um sínum meira en 350 milljónir
peseta, sem þeir hafa sparað á
einu ári til þess að eyða þeim í
hvellsprengjur, blys, flugelda og
kyndla og yfir 600 minnisvarða
úr pappa til þess eins að láta
eldinn gleypa allt nóttina 19.
mars, á degi heilags Jósefs.
Þessi hátíð, ein af allra sér-
kennilegustum á Spáni (Spánn
er land hátíðanna), er ein alls-
herjar veisla bála og púðurkerl-
inga. Bálkestirnir eiga sögu sína
að rekja langt aftur í tímann,
allt til aldamótanna 1500. Tré-
smiðir í borginni brenndu þegar
vorið nálgaðist einskis nýta af-
ganga, trébúta, ónýtar spýtur og
óteljandi kíló af spóni, sem safn-
aðist saman á verkstæðum
þeirra. Bálkestirnir urðu brátt
mikilfenglegri.
„Las Fallas" eru risavaxin lista-
verk úr pappa og tré. Verkin eru
unnin með mikilli nákvæmni af
myndhöggvurum, listmálurum og
trésmiðum.
í dag eru ekki lengur brenndar
ónýtar spýtur og spónn heldur
raunveruleg listaverk gerð úr
pappa og tré. Að smíði þeirra
standa myndhöggvarar, listmál-
arar og trésmiðir. Kostnaður
sumra listaverkanna er yfir 9
milljónir peseta.
„Las Fallas“
Þegar Valenciabúar eru spurð-
ir hvort þeir sjái ekki eftir þess-
um listaverkum og peningunum,
sem fara í gerð þeirra í eldinn,
svara þeir: „Nei, ekki aldeilis. Til
þess eru þau gerð. Til þess að
verða brennd." Listaverkunum
er komið fyrir á götum, strætum
og torgum borgarinnar.
„Las Fallas" eru eins og áður
segir listaverk unnin með ótrú-
legri nákvæmni og fullkomnun.
Gífurleg áhersla er lögð á hvert
smáatriði. Þessi miklu verk eru
yfirleitt ein risastór aðalper-
sóna. Við fætur hennar eru
minni persónur með skopleg
andlit klæddar mjög skrautleg-
um búningum. Persónurnar eru
oft grín á fyrirmenni í þjóðfélag-
inu.
Meiri athygli vekur stærð
einnar „falla" en það sem hún
táknar. Sum verkanna ná upp að
húsþökum í gamla hverfi borg-
arinnar. Þau fylla götuhorn og
torg með sínum afkáralega gildl-
eika. Árið 1963 var komið fyrir á
Pais Valencia-torgi einni „falla"
sem var nefnd Trójuhesturinn.
Um var að ræða risastórt líkn-
eski í hestsmynd úr pappa og í
maga hestsins var veitingastað-
ur!!
Til þess eru þau!
Slíkt þrekvirki sem ein „falla"
tekur a.m.k. eitt ár í fram-
kvæmd. Það að koma einu verki
Á miðnætti á degi heilags Jósefs er kveikt
í um 600 „fallas“; öll Valencia brennur.
fyrir á sínum stað 15. mars
hvers árs þarfnast aðstoðar
heillar hersveitar af kranabíl-
um. Hvílíkt strit og erfiði og
vonir eru settar í verk sem eru
til sýnis í aðeins 4 daga og síðan
brennd á báli! En enginn í Val-
encia sér eftir þeim. Til þess er
leikurinn gerður, að brenna þau
19. mars á degi heilags Jósefs.
Ekki verða öll verkin eldinum að
bráð því eitt þeirra er varðveitt
á Fallero-safninu (það verk er
flest atkvæði fær frá almenn-
ingi).
Ógleymanleg nótt
19. mars er dagurinn sem allir
Valenciabúar bíða eftir með
mikilli óþreyju. í dögun þennan
Fyrir utan hin nýopnuðu fyrirtæki f Njarðvík, frá vinstri: Jóhannes Hleiðar
Snorraron, Gísli Blöndal fulltrúi framkvstj. Hagkaups, Sigurður Pálmason
framkv.stj. Hagkaups, Tómas Tómasson og ólafur Eggertsson deildarstjóri
hjá Skeljungi.
Þrjú fyrirtæki
opna í Njarðvfk
Allt á einum stað, Hagkaup, Tomma-
hamborgarar og Skeljungur
ÞRJÚ KYRIKTÆKI hafa opnað að Fitjum í Njarðvík. Hagkaup opnar
stórmarkað, Skeljungur hf. bensínstöð og Tomma-hamborgarar opna veit-
ingastað og söluturn.
Hugmynd að þessu kom upp
fyrir um ári og hófust fram-
kvæmdir í september síðastliðnum
á 10.000 fermetra lóð. Tomma-
hamborgarar komu hinsvegar ekki
inn í myndina fyrr en fyrir mánuði
og hefur verið unnið dag og nótt í
þrjár vikur við að innrétta staðinn.
Hagkaup er í um 1200 fermetra
húsnæði á einum gólffleti og við
verslunina eru 150 malbikuð bíla-
stæði. Boðið verður upp á sama úr-
val í matvöru og í versluninni í
Reykjavík, auk þess sem þarna
verður barna-, dömu- og herra-
fatnaður, skófatnaður, leikföng,
búsáhöld, ritföng og margt fleira á
boðstólum.
Nýjar vörur eru fluttar í búðina
daglega frá Reykjavík, og eru þær
á sama verði og í búð Hagkaups í
Skeifunni. Mjög rúmgott og bjart
er í þessari nýju verslun, og í mat-
vörudeildinni er sú nýjung tekin
upp að í svokölluðu grænmetis-
horni geta viðskiptavinir sjálfir
valið sér grænmeti og vigtað.
Hjá Hagkaup í Njarðvík starfa
um 35 manns og er verslunarstjóri
Gylfi Ármannsson. Verslunin er
opin mánudaga til fimmtudaga kl.
10—19, föstudaga 10—20 og laug-
ardaga 10-16.
Bensínstöð Skeljungs er við hlið
Hagkaups og er húsið 202 fermetr-
ar að flatarmáli.
Skeljungur mun auk sölu á bens-
íni, dieselolíu og steinolíu hafa á
boðstólum allar þjónustuvörur
fyrir bifreiðar. Og á lóðinni eru
þvottastæði fyrir 5 bifreiðar.
Rekstur hinnar nýju stöðvar
verður í höndum Jóhannesar Hl.
Snorrasonar sem annast hefur
rekstur Fitjanestis fram að þessu
en fyrirhugað er að loka því er
nýja stöðin hefur verið opnuð.
Bensínstöðin verður opin frá
8—22 alla virka daga og á sunnu-
dögum kl. 10—22.
Tomma-hamborgarar verða í
öðrum helmingi Skeljungshússins
og verður þar jafnt veitingastaður
og sðluturn með sölulúgu.
Veitingastaðurinn tekur 32
manns í sæti og er þar boðið upp á
fjölbreyttan matseðil, s.s. nauta-
steikur, lambasteik, fisk, heitar
samlokur, kaffi og kleinuhringi og
síðast en ekki síst Tomma-ham-
borgara.
Söluturninn býður upp á öl, gos
tóbak og sælgæti og einnig er hægt
að fá mat af veitingastaðnum seld-
an í gegnum lúguna.
Framkvæmdastjóri Tomma-
hamborgara í Njarðvík er Jóhann-
es B. Sigurðsson og verður opið
alla daga frá kl. 8—23.30.
Hitalögn er í malbikinu í kring-
um bæði húsin til þess að auðveld-
ara sé að komast að þeim á vet-
urna.
AIDS - úr heilbrigðis-
bréfi Harvard-háskóla
AIDK (Acquired Immunodeficiency syndrome, stundum nefnt áunnin
ónæmisbæklun) er ónæmissjúkdómur, er veldur því, að ónæmiskerfí manns-
ins verður óvirkt og varnir líkamans gegn bakteríum, veirum og öðrum
framandi efnum verða að engu. í júníblaði „The Harvard Medical School
Health Letter“ er fjallað að nokkru um sjúkdóminn. Greinin birtist hér þýdd
og endursögð.
Onæmissjúdómurinn AIDS hefur
vakið mikla eftirtekt, svo mikla
raunar, að fjöldi greindra sjúk-
dómstilfella virðist ekki vera í
neinu samhengi við hina miklu um-
ræðu er fram fer um allan heim, því
aðeins hafa verið greind með vissu
tæplega 1500 tilfelli. Því miður
virðist umfjöllun fjölmiðla eiga
fullan rétt á sér, þar sem AIDS er
að öllum líkindum alvarleg ógnun
við heilsu manna. Hversu alvarleg
ógnun sjúkdómurinn er, verður þó
ekki vitað fyrr en í fyrsta lagi eftir
nokkur ár.
Sjúklingar sem haldnir eru AIDS
tapa mikilvægum hópi fruma, er
verja líkamann gegn smitsjúkdóm-
um — viðhalda ónæmi. Afleiðing
þessa er sú, að sjúklingarnir þjást
af alls kyns alvarlegum smitsjúk-
dómum, sem venjulega skaðlausar
bakteríur valda oft, er gætu hrein-
lega ekki valdið usla í heilbrigðum
líkama. Sumir sjúklingar AIDS-
sjúkdómsins þjást einnig af óvenju-
legu krabbameini, sarkmeini Kap-
osis (Kaposiá sarcoma), sem er ill-
kynjað bandvefsæxli í húð. Þessi
tegund krabbameins virðist einnig
sýna óreglu í ónæmiskerfi líkam-
ans. Dánartíðni AIDS er afar há;
75% sjúklinga deyja úr sjúkdómn-
um innan þriggja til fjögurra ára
frá fyrstu greiningu. Dánarorsök er
annað hvort áðurnefnt krabbamein,
eða einhver smitsjúkdómanna. Það
er ekkert sem sýnir enn, að ónæm-
iskerfi þeirra, er standast smitsjúk-
dómana, verði virkt að nýju.
AIDS er nýr sjúkdómur. Ýtarleg
rannókn hefur sýnt, að líklega hafi
ekkert sjúkdómstilfelli AIDS verið
greint fyrr en 1979. Sjúkdómsvald-
urinn er óþekktur, en meirihluti
sérfræðinga er nú þeirrar skoðunar,
að AIDS orsakist af veiru, er ráðist
á sérstakt afbrigði hvítra blóð-
korna, er nefnast eitilfrumur
(lymphocytes), er sérstaklega er
ábyrgt fyrir ónæmisvörnum líkam-
ans. Veiran er samkvæmt þessari
kenningu „ný“, sennilega stökk-
breytt afbrigði eldra lífefnis, eða
kannski dýraveira, sem nýlega hef-
ur tekið sér bólfestu í mannslíkam-
anum. Sýkingarferli AIDS-sjúk-
dómsvaldsins líkist ferli guluveir-
unnar (hepatitis B), en veiran er
ekki sú sama. Smitun einstaklings
af sjúklingi með AIDS virðist t.d.
þurfa að fara fram um blóð hins
sýkta, þótt hugsanlegt sé, að aðrir
líkamsvökvar s.s. munnvatn og
sæði geti einnig borið sjúkdóms-
valdinn milli einstaklinga. Fyrstu
niðurstöður þykja benda til þess, að
AIDS-sjúkdómurinn þróist á 9
mánuðum til tveggja ára frá smit-
un.
Einkenni AIDS eru bólgnir eitlar
(lymph nodes), einkum þeir sem
eru í hálsi, holhönd og nára; hröð,
óútskýranleg megrun; hiti eða
svitaköst að næturlagi; varandi
niðurgangur; bláleitar kúlur eða
flekkir á húð; óútskýranleg og var-
andi þreyta; hósti og mæði í hvíld.
Ekkert af þessu er öruggt einkenni
AIDS-sjúkdómsins, en ef einstakl-
ingur þjáist af einhverju þeirra
þráfaldlega, er það ástæða til lækn-
isskoðunar.
Nú sem stendur eru það kynvillt-
ir karlmenn, er eiga sér marga
ástmenn, sem eru í mestri hættu
hvað varðar smitun af sjúkdóms-
valdi AIDS (75% fórnarlamba), en
einnig eiturlyfjaneytendur þeir, er
nota fíkniefni í sprautum, dreyra-
sjúklingar og Haítíbúar. Það er
sennilega þáttur blóðs (eða efna
blóðs) sýktra einstaklinga sem
sameiginlegur er fyrstu þremur
hópunum. Sameiginleg notkun
stungunála hjá eiturlyfjaneytend-
um er augljós sýkingarleið. Dreyra-
sjúklingar, er vantar mikilvægan
storknunarþátt í blóð sitt, fá oft
storknunarþáttinn unninn úr blóði
margra blóðgjafa. Ein einasta gjöf
þáttarins kann að vera unnin úr
blóðvökva um þúsund einstaklinga.
Sennilegasta smitunarleið hjá
kynvilltum karlmönnum eru sam-
farir þeirra, en þær geta valdið lít-
ilsháttar blæðingu í slímhúð enda-
þarms. Sannanlega nægir smávægi-
legt magn blóðs til að flytja gulu-
veiruna þessa leið og það kann
einnig að reynast rétt um sjúk-
dómsvald AIDS. Það eru þó Haítí-
búar, sem passa ekki enn við þessa
kenningu um blóðið. Þeir hafa ekki
verið kynvilltir, ekki sprautað sig
með eiturlyfjum og ekki verið hald-
nir dreyrasýki. Langflestir hafa
verið fæddir og uppaldir á Haítí og
flestir verið á þrítugsaldri. Stór
meirihluti sjúklinga á Haítí hefur
verið karlkyns.
Það virðist líklegt, að sjúkdóms-
valdur AIDS hafi verið afar fágæt-
ur fyrir fjórum árum. Fyrstu fórn-
ariömb sjúkdómsins voru í sam-
ræmi við það þeir, er hættast var
við smitun. Hið mikla lauslæti, er
einkenndi fyrstu kynvilltu fórnar-
lömbin, setti þau því í meiri hættu
en aðra einstaklinga, einfaldlega
vegna þess, að meiri líkur voru á
því, að þau hefðu samneyti við per-
sónu, er væri haldin AIDS, eða
gengi með sjúkdómsvaldinn. Eftir
því sem sjúkdómurinn verður
útbreiddari mun þetta breytast, því
að þá mun smitun reynast auðveld-
ari. Einkum mun hættan aukast
fyrir þá kynvilltu karlmenn, sem
ekki eru eins lauslátir og fyrstu
fórnarlömb sjúkdómsins.
Ónæmisvísindin þróast ört á
okkar dögum - svo ört, að vænta má
þess, að fljótlega muni vísindamenn
öðlast skiíning á AIDS, eða jafnvel
ná tökum á þessum banvæna sjúk-
dómi. En hvað er nú unnt að gera
til þess, að hefta útbreiðslu hans?