Morgunblaðið - 19.08.1983, Side 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. ÁGÚST 1983
Kaupmannahafnarpistill eftir Gunnar Stefánsson
„Þannig átti ég að
kynnast íslandi“
Hvernig líta Danir á ísland,
þeir sem á annað borð hafa
áhuga á að kynnast því? Varla
getur hjá því farið að þessi
spurning komi í hugann þegar
setið er í íslensku húsi í Kaup-
mannahöfn. Nýlega hefur dansk-
ur höfundur svarað henni fyrir
sitt leyti í ljóðabók sem ég hef
nú milli handa og heitir Island
set sádan. Bókin kom út hjá for-
laginu Rhodos fyrr á árinu og er
texti hennar birtur samhliða á
dönsku og íslensku. (slenska
þýðingu hefur Inga Birna Jóns-
dóttir gert, en hún býr hér í
Höfn og hefur átt hér heima síð-
ustu sex ár.
Hans Mölbjerg heitir höfund-
ur bókarinnar og mun vera mað-
ur á miðjum aldri eða rúmlega
það. Hann gaf út skáldsögu fyrir
rúmum þrjátíu árum, gerði síðan
alllangt hlé á bókmenntaiðju, en
hefur í seinni tíð gerst afkasta-
mikið ljóðskáld. Nægir að nefna
að í vor sendi hann frá sér ekki
færri en þrjár bækur í striklotu.
Önnur hinna tveggja hefur að
geyma ljóðmyndir frá Grikk-
landi. íslandsljóðin eiga rætur
að rekja til íslandsferðar 1980,
en í þeirri för kom hann einnig
til Færeyja og hefur gefið út
ljóðabók þaðan, Færöiske spejl-
billeder; þar var einnig birtur
samhliða færeyskur texti.
Mölbjerg nálgast (sland með
einkar dæmigerðum hætti fyrir
rithöfund og gerir nokkra grein
fyrir því í ljóði nær bókarupp-
hafi, Þannig átti ég að kynnast
(slandi, sem hann tileinkar Jóni
prófessor Helgasyni. Mölbjerg
las Islendingasögur í æsku og
hreifst af manngildishugmynd-
um þeirra. Á námsárunum taka
þær hug hans fanginn:
Knúinn af ósjálfríðri andúð
á prófessorum mínum hér heima
kastaði ég mér yfir forn-
íslensku
og sneri mér til þess íslendings
sem var fulltrúi hennar hér.
Sá maður er vitaskuld Jón
Helgason. Mölbjerg ber upp við
hann hugmynd sína „sem þá
var/fjarstæðukennd/að túlka
goðsagnir Eddu-kvæða/út frá
kenningum Marx“. Kannski hef-
ur hugmyndin ekki þótt svo fjar-
stæðukennd í seinni tíð. En Jóni
leist ekki á hana: „Hann tók
þessu vel (í frumtexta stendur
raunar pænt)/fannst það þó
vera/án alls sambands við text-
ann/raunar skildi hann ekkert/-
og latti mig eindregið."
Jón Helgason snýr svo baki við
Mölbjerg, en kennarar hans taka
viðfangsefnið gilt. Og kynnin af
hinum fornu íslensku bókmennt-
um hafa sitt gildi fyrir hann.
Árum saman kveðst hann hafa
lifað á setningu úr Hávamálum:
„margt gengur betur en varir.“
Seinna sér hann að hún var
raunar skakkt lesin: margt fer
verr en ætla má:
Mér fannst ég stnnda andspenis
ósýnilegu heðnisbrosi
á pergamentsandliti
Þannig átti ég að kynnast
íslandi.
Þegar Mölbjerg kemur til ís-
lands sér hann landið í ljósi
fornsagnanna. Hér eru komnir á
vettvang Gunnar og Njáll, Gísli
Súrsson, Egill, Gunnlaugur
ormstunga. Höfundi tekst stund-
um að nota sagnaminnin
skemmtilega í eigin þágu, en
annars verður ekki sagt að túlk-
anir hans séu nýstárlegar. ís-
lendinga samtímans virðist
hann ekki hafa séð á ferð sinni,
nema hvað hann yrkir um verk
myndlistarmanna, höggmyndir
og málverk. Fornsögurnar eru
viðmiðunin, einnig hin norræna
goðafræði. Tökum þessa hugleið-
ingu í ljóðinu Endurfundir:
Ég þekkti aftur skapgerð bóndans
sem er alls staðar í Sögunum
nákvæma
sívökula smámunasemina
sígirni sem var sleitulaust beitt
þar til hún olli deilum
stöku sinnum stórhug
sem einungis leiddi í glötun
hreinlyndi
sem lyktaði af ull
málfar líkast gráu vaðmáli.
Býsna smellnar líkingar. —
Annars er það ekki íslenskt nú-
tímasamfélag sem Mölbjerg leit-
ar að. Hann lýsir ferðalögum
upp um fjöll og öræfi. Landið
sjálft heillar hann, hreinleiki
þess og hin svala fegurð. Eins og
margir fleiri finnur hann skyld-
leika með harðlegu yfirbragði
landsins og tærleika fornbók-
menntanna; í hvoru tveggja er
lífsháski. I Krísuvík skilur hann
hvers vegna Sögurnar voru svo
nögterne (sem þýðandi kallar
jarðbundnar), knöpp tilsvör
þeirra eins og verið væri að
halda örvæntingunni niðri:
l’annig er
að ganga á þessari
næfurþunnu
jarðskorpu
og finna hvernig sýður undir
manni
smáhrösun þarna niðri
og maður sogast niður
reglurnar skuli haldnar
maður er í raun og veru neyddur
til að vera jarðbundinn.
í síðustu línu stendur í frum-
texta „at overleve sagligt", svo
að þýðingin verður að teljast
hæpin, líka að nota sama orðið
og í upphafi ljóðs. Þýðandi hefur
því glutrað þessu ljóði niður.
Annars eru þýðingar Ingu Birnu
oftast trúar frumtexta og hinum
einfalda, áreynslulausa tóni
textans nær þýðandi mæta vel.
Þess gætir á stundum að þýð-
andi er ekki nógu handgenginn
málfari fornsagnanna sem víða
er hér að baki hjá Mölbjerg sem
vænta má. Þannig þýðir Inga
Birna einatt orðið fredlös beint,
friðlaus, í stað útlægur, til að
Sjósetningarbúnaður
gúmmfbjörgunarbáta,
nokkrar athugasemdir
— eftir Jón E.
Unndórsson
verkfrœðing
Nú nýverið hafa birst í blaðinu
tvær greinar um sjósetningarbún-
að gúmmíbjörgunarbáta. Sú fyrri
birtist hinn 9. ágúst sl. og er yfir-
lýsing frá Sigmund Jóhannssyni.
Sú síðari birtist hinn 10. ágúst sl.
og er höfundur þeirrar greinar
nýkjörinn þingmaður Sunnlend-
inga, Árni Johnsen vísnasöngvari.
I yfirlýsingum Sigmunds kemur
fram, að hann gaf hönnun sína á
hinum svokallaða „Sigmunds-
gálga“. Jafnframt kemur fram, að
hann fól Vélsmiðjunni Þór í Vest-
mannaeyjum yfirumsjón með
framleiðslu búnaðarins.
í dag hafa alls þrjár vélsmiðjur
hannað sjósetningarbúnað fyrir
gúmmíbjörgunarbáta og hefur
hver þeirra sótt um einkaleyfi á
hönnun sinni. Umsóknirnar eru
um margt ólíkar, en þrátt fyrir
það hefur Vélsmiðjan Þór hreyft
andmælum við einkaleyfisum-
sóknum hinna.
Nú vaknar sú spurning, hver á
einkaleyfi Sigmunds Jóhannsson-
ar? Eru það íslenskir sjómenn,
Sigmund eða Vélsmiðjan Þór?
Greinin eftir Árna Johnsen er
tæknilega mjög villandi og jafn-
framt mjög ómakleg árás á sigl-
ingamálastjóra (slands. Látið er
að því liggja, að skotbúnaður Sig-
mundsgálgans, sem er loftflaska
og loftbelgur, hafi staðist allar
frostprófanir Siglingamálastofn-
unarinnar. Þetta er alrangt.
Loftbelgurinn hefur rifnað við
frostprófanirnar og það, ásamt
öðru, er einmitt ástæða þess að
Siglingamálastofnunin hefur
seinkað leyfisveitingu við upp-
setningu á Sigmundsbúnaðinum.
Tæknilegur samanburður
„OIsens“- og „Sigmunds“-
búnaðar
Vélsmiðjan 01. Olsen í Njarðvík
hefur hannað og þróað svokallað-
an „01sens“-sjósetningarbúnað.
Búnaður þessi er ólíkur „Sig-
munds“-búnaðinum hvað varðar
skotbúnaðinn og hvað varðar
festi- og læsingarbúnaðinn. í
skotbúnaði Olsens-sjósetningar-
búnaðarins er notaður þrýsti-
gormur í stað loftþrýstibúnaðar
Sigmundsbúnaðarins. Mjög góð
reynsla hefur fengist af gormi
þessum og hefur hann staðist all-
ar frostprófanir Siglingamála-
stofnunarinnar.
Árni Johnsen segir í grein sinni,
að „gormar sem eru spenntir af
miklu afli í langan tíma, geta
hrokkið í sundur við minnsta titr-
ing“. Ég get upplýst Árna um að
gormar úr mjög hertu stáli geta
hrokkið í sundur við langvarandi
titring ef rispur eða annar galli
eru í efni gormsins. Þetta hefur
Vélsmiðjunni Olsen frá upphafi
verið ljóst, enda er gormur sá, er
notaður er, sérstaklega valinn með
tilliti til að þola titring.
Læsingarbúnaður „01sens“-
sjósetningarbúnaðarins er byggð-
ur upp með svokallaðri „hjá-
miðju“-læsingu, en með slíku
Jón E. Unndórsson
fyrirkomulagi nýtist vogarstang-
araflið við færslu læsingaröxuls
og opnun búnaðarins við sjósetn-
ingu.
„Sigmunds“-læsingarbúnaður-
inn er útbúinn svokallaðri
„kúrfu“-læsingu, þar sem
opnunarhandfang færist eftir
kúrfulagaðri braut. Mjög lítinn
kraft þarf til að opna „hjámiðju"-
læsinguna, en aftur á móti gengur
treglega að opna „kúrfu“-læsingu,
þar sem handfangið vill festast í
upphafsstöðu.
Frumcintak — Vöruþróun
Veikleiki Þórs-manna felst í því
að hönnuður búnaðarins starfar
ekki að þróun búnaðarins hjá
vélsmiðjunni. í staðinn fyrir að
þróa frumeintak hönnunarinnar
að nothæfum búnaði, ætla Þórs-
menn að beita pólitískum þrýst-
ingi með Árna Johnsen vísna- og
þjóðlagasöngvara Vestmanney-
inga í broddi fylkingar til að
þvinga Siglingamálastofnun ríkis-
ins til að samþykkja búnaðinn.
Fullyrt er, að siglingamálastjóri
sýni tilfinningasemi í máli þessu.
Já, spyrja má, hver sýnir tilfinn-
ingasemi? Er það siglingamála-
stjóri, sem skyldugur er að
þrautprófa við verstu aðstæður
framkomna sjósetningarbúnaði,
eða er það Árni Johnsen, sem
geysist fram blindaður af hags-
munum Vélsmiðjunnar Þórs í
Vestmannaeyjum?
Hagsmunir íslendinga
Vélsmiðjan 01. Olsen í Njarðvík
hefur látið kanna framkomna sjó-
setningarbúnaði í helstu við-
skiptatöndum íslendinga. Sú
könnun leiddi í ljós, að fjórar er-
lendar gerðir hafa komið fram,
þrjár þýskar og ein ensk. Allar eru
gerðir þessar mjög frumstæðar og
ljóst er, að íslensk hugmyndasmíð
stendur þeim erlendu langtum
framar. Mikilvægt er að Siglinga-
málastofnunin vinni áfram af
þeirri vandvirkni sem hún fram til
þessa hefur gert og flýti eins og
kostur er rannsóknum snum á
hæfni þessara framkomnu sjó-
setningarbúnaða. Miklir fjármun-
ir eru í húfi og vitað er, að beðið er
erlendis eftir niðurstöðum Sigl-
ingamálastofnunar íslands.
Jón Egill Unndórsson rerkíræðing-
ur er iðnridgjafí hji Samtökum
sreitarfélaga í Suðurnesjum.
Ein gerð Olsens-gálgans.