Morgunblaðið - 28.08.1983, Síða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. ÁGÚST 1983
Rétt fyrir and-
látið var Niven
vakinn og
spurður um líðanina.
Hann hafði verið að
vakna af og til þessa
síðustu nótt en nú var
kominn morgunn og
hann brosti og sagði
að sér liði ágætlega
og rétti upp hnefann
með þumalfingurinn
á lofti, eins og hann
hafði gert svo oft þeg-
ar hann var að kveðja.
Svo sofnaði hann aft-
ur og stuttu seinna
var hann dáinn.
Hann var 73 ára og
hafði lengi þjáðst af
sjaldgæfum ólækn-
andi sjúkdómi, sem
veldur rýrnun á
hreyfitaugum í heila
og mænu. Fréttin
um lát hans flaug
eins og eldur í sinu um
heiminn. Hann hafði
eignast ótölulegan
fjölda vina um ævina,
enda lék hann í næst-
um 90 kvikmyndum.
David Niven 1910—1983.
Niven með hinni scnsku konu sinni, Hjördísi, þegar hann var útskrifaður af
Wellington-spítalanum í London í mars sl.
Stormasöm bernska
Niven fæddist í Kirriemuir i
Skotlandi 1. mars 1910, sonur yfir-
manns í hernum, sem skírði hann
James David Graham Niven. Faðir
hans lést i fyrri heimsstyrjöldinni
við Dardanella. David átti storma-
sama bernsku og var það aðallega
óviðkunnanlegur stjúpfaðir hans
sem sá fyrir því. Hann var sendur
úr einum barnaskólanum í annan
þar sem sársaukafullar refsingar
biðu þeirra sem brutu strangar
hegðunarreglur. Það varð til þess
að hinn ungi David flúði ósjaldan
úr skóla eða var rekinn. Þegar
hann hafði aldur til, fetaði hann í
fótspor föður síns og fór í herfor-
ingjaskólann í Sandhurst og þegar
hann útskrifaðist þaðan þjónaði
hann sem foringi í léttvopnaða
skoska fótgönguliðinu, aðallega á
Möltu, en sagði sig úr þjónustunni
eftir þrjú ár og fluttist til Kanada.
Þaðan fluttist hann skömmu
seinna til Bandaríkjanna.
Þúsundþjalasmiður
Á þessum árum tók hann sér ým-
islegt fyrir hendur, var skógar-
ógrynni af skrýtlum og af því að
hann var hvers manns hugljúfi
varð hann fljótt vinsæll í sam-
kvæmum og var boðið í öll bestu
Hollywoodpartýin. Þar kynntist
hann stjórstjörnum og verðandi
stjórstjörnum og var fljótur að afla
sér vina.
Ensk týpa númer 2008
Hann var skráður í leikaraskrá
Hollywood sem „Anglo Saxon Type
Number 2008“ eða ensk týpa númer
2008. Og þó það hafi verið afar
sjaldgæft meðal leikara i aukahlut-
verkum í Hollywood að ná langt í
kvikmyndum, var Niven undan-
tekning frá reglunni. Hann sagði
einu sinni að möguleikarnir væru
5000 á móti einum að statisti næði
langt í kvikmyndunum í Holly-
wood. Til er ljósmynd af honum,
Clark Gable og Alice Fay saman,
líkast til þeim einu sem tókst það á
þessum árum. „Auðvitað hef ég
verið helvíti heppinn," sagði Niven.
Hann var heppinn með samning-
ana sem hann gerði og að vera
„réttur maður á réttum tíma“. Á
þessum árum voru þeir í Holly-
wood iðnir við að gera kvikmyndir
Að Niven látnum
Frægðin var spursmál
um heppni
David Niven tók lífinu létt og
sjálfan sig aldrei of alvarlega.
Hann sagði í viðtali 1977, hæversk-
ur eins og alltaf, að frami hans og
vinsældir hefðu verið spursmál um
heppni. „Ég var á réttum stað á
réttum tíma og það vildi svo til að
ég hafði eignast nokkra mjög svo
áhrifamikla félaga, (Clark Gable,
Cary Grant, Errol Flynn, Humphr-
ey Bogart til að nefna nokkra) sem
af einhverri óskiljanlegri ástæðu
höfðu áhuga á hvernig mér vegn-
aði.“ Það var því kannski þessum
vinum hans að þakka og mörgum
fleirum að hann varð vinsæl
kvikmyndastjarna, þó svo að hann
hafi aldrei náð eins langt á hvita
tjaldinu og fyrrnefndar stórstjörn-
ur. Reyndar var það ósk hans undir
það síðasta að hans yrði frekar
minnst fyrir ritstörf sín en leik.
Ævisögur hans tvær, The Moon’s a
Balloon og Bring on the Empty
Horses urðu metsölubækur, sem
seldust í um 10 milljónum eintaka
og svo hafði hann skrifað skáld-
sögu, sem gerðist í Hollywood, Go
Slowly, Come Back Quickly. Eins
og ævisögur hans tvær varð þessi
einnig metsölubók. I allt skrifaði
hann því fjórar bækur því árið 1951
skrifaði hann skáldsögu sem hlaut
nafnið Once Over Lightly.
Það var næstum af tilviljun sem
hann varð kvikmyndaleikari með
enga reynslu að baki í leiklistinni,
en með heppni, af því að hann
þekkti réttu mennina og með per-
sónutöfrum sínum tókst honum
ekki aðeins að komast í álnir (
Hollywood, heldur líka að halda
sínu ( hörðum, miskunnarlausum
heimi. Það segir sitt um kraft hans
og ítök að hann var enn eftirsóttur
í kvikmyndir eftir næstum fimm
áratugi ( leiknum. Merkilega fáar
myndir hans eru mönnum þó minn-
isstæðar, aðallega vegna þess að
hann tók það sem honum bauðst i
stað þess að bíða og vona að honum
bærust betri hlutverk. Honum
fannst það vera nóg að fá vel borg-
að fyrir hluti, sem hann hafði gam-
an af að gera.
„Ekta breskur heiðurs-
maður“
Skyndilegt lát Nivens kom vinum
hans í opna skjöldu, þrátt fyrir að
hann hafi átt við þennan hræðilega
sjúkdóm að striða. Stærstu stjörn-
ur Hollywood komu til Sviss eftir
lát hans til að votta honum virð-
ingu sína. Sagði kvikmyndafram-
leiðandinn Lee Vance að lát hans
hefði „verið áfall fyrir Hollywood".
Góður vinur Nivens, Elisabeth
Taylor sagði: „Hann var einn
minna bestu vina og ég dáði hann
vegna alls hins góða i fari hans —
vináttunnar, lífsgleðinnar, kimn-
innar, skarpskyggninnar og
greindarinnar." Marlon Brando
sagði: „David var einn mest aðlað-
andi maður sem ég þekkti." Zsa Zsa
Gabor sagði: „Við elskuðum hann
öll í Hollywood. Hann var dásam-
legur maður, ekta breskur heiðurs-
maður.“
Niven er eflaust best lýst með
seinustu orðum Gabor, „ekta
breskur heiðursmaður", hann lék
þá ófáa. Þrátt fyrir alla þá frægð
sem hann hlaut og peningana sem
hann átti, olli leikferill Nivens dá-
litlum vonbrigðum. í einni mynd af
annarri lék hann yfirleitt sömu
persónuna — heiðursmanninn.
Hann náði aldrei að losna við hlut-
verkið og fyrir bragðið lék hann í
mun verri myndum en meðfæddir
leikhæfileikar hans áttu skilið.
Verulega góðar myndir hans má
næstum telja á fingrum annarrar
handar.
höggsmaður, starfsmaður i þvotta-
húsi, fréttaritari, leiðbeindi kúb-
önskum uppreisnarmönnum um
vopn, var fulltrúi fyrir breskt vin-
gerðarfyrirtæki f Bandaríkjunum,
kynnir og smákrimmi að eigin
sögn. Hann fluttist til New York í
kreppunni miklu þar sem hann
vann sem þjónn og vínsölumaður.
Ferðalög hans tóku hann á endan-
um til Los Angeles þar sem hann
komst í kynni við fólk sem útvegaði
honum smáhlutverk í kvikmynd-
um.
Vegna þess að hann var reiðmað-
ur góður, leiddist Niven út í vest-
ra-kvikmyndir. Hann sagði eitt
sinn: „Ég reið svolítið í vestrum.
Sat á hestbaki, jæja .. en allavega
þorðu þeir ekki að láta mig opna
munninn. Þeir sprautuðu yfir mig
einhvers skonar gulri málningu svo
ég liti út eins og Mexíkani.“ Hann
var frábær sögumaður og kunni
um breskt efni og réðu nokkuð af
breskum leikurum og féll Niven
þar inní eins og flfs við rass. Cary
Grant, Roland Colman, Basil
Rathbone, Herbert Marchall og C.
Aubrey Smith, sem rak krikk-
ettklúbbinn í Hollywood, voru með-
al Breta, sem frægir urðu í kvik-
myndaborginni á þessum árum
fjórða áratugarins.
Ráðinn hjá Goldwyn
Eftir nokkrar mislukkaðar
reynslutökur hjá öðrum framleið-
endum, gerði Niven samning við
Sam Goldwyn og þó samband
þeirra hafi verið æði stormasamt
entist það engu að síður i 14 ár.
Fyrsta alvöru-hlutverkið fékk
hann 1936 í The Charge of the
Light Brigade, en stjarna þeirrar
myndar var Errol Flynn og urðu
Niven með dóttur sinni, annað af tveiraur börnum sem hann og Hjördís
ættleiddu.