Morgunblaðið - 31.08.1983, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. ÁGÚST 1983
Afstaða Norðurlandabúa til norræns samstarfs:
Finnar og íslend-
ingar jákvæðastir
Á ÍSLANDI er mestur áhugi fyrir
norrænu samstarfi. I'etta kom í Ijós
í könnun sem Noróurlandaráð lét
gera, á liðnu vori, um afstöðu Norð-
urlandabúa til norræns samstarfs.
Var skýrt frá niðurstöðum könnun-
arinnar, sem AIM a/s stofnuninni í
Kaupmannahöfn og Hagvangi hf.
var falið að framkvæma, á blaða-
mannafundi sem íslandsdeild ráðs-
ins hélt á fimmtudag. Könnunin fór
samtímis fram á öllum Norðurlönd-
unum og náði til 4.544 einstaklinga,
þar af 220 íslendinga. Er þetta í ann-
að sinn sem slík könnun er gerð,
árið 1973 fór fram sams konar könn-
un, en þá án aðildar íslands.
Af niðurstöðunum má sjá að
áhugi manna fyrir norrænu sam-
starfi er mikill, en þó mismunandi
eftir löndum, aldurshópum, bú-
setu, stjórnmálalegri afstöðu o.fl.
Þannig hafa íslendingar, Norð-
menn og Finnar meiri áhuga á
samstarfinu en Svíar og Danir.
Þeir sem minnstan áhuga sýndu
voru almennt ungir, lítt menntað-
ir og með búsetu í strjálbýli.
Kannað var við hvaða lönd menn
töldu mikilvægast að hafa sam-
starf og álitu menn á íslandi, í
Danmörku, Noregi og Svíþjóð að
norrænt samstarf væri mikilvæg-
ast, en í Finnlandi var norrænt
samstarf talið mikilvægt en þó
samstarfið við Svíþjóð og Sovét-
ríkin mikilvægara. íslendingar
lögðu aftur á móti ríka áherslu á
samstarf við Bandaríkin. Þá kom í
ljós að menn telja Efnahags-
bandalagið ekki eins mikilvægt og
þegar könnunin fór fram 1973,
munaði þar mest um hjá Dönum.
í könnuninni var m.a. spurt um
þá þætti sem fólk áliti mikilvæg-
asta í norrænni samvinnu og bæri
að veita forgang. Kom í ljós að
umhverfismál og orkumál voru al-
mennt talin brýnust í öllum lönd-
unum. Einnig kom fram að lönd-
unum bæri að auka áhrif sín á
alþjóðavettvangi og hafa þar með
sér samráð. Þá voru hópar á ís-
landi og I Finnlandi sem töldu
réttinn til menntunar á öðrum
Norðurlöndum mikilvægastan.
Hvað varðar hlut íslands og sér-
stöðu í könnuninni er m.a. það, að
Islendingar meta norrænt sam-
starf meira en nokkur hinna þjóð-
anna, þ.e. 72% þeirra sem spurðir
voru hér á landi miðað við 43%
meðaltal þeirra sem spurðir voru í
hinum löndunum. Þar að auki er
þekking á norrænu samstarfi
meiri hér og þá sérstaklega hvað
varðar menningarmál. Má þá geta
þess að frá upphafi hefur formað-
ur Menningarmálanefndar Norð-
urlandaráðs verið íslenskur og
kann það að hafa nokkur áhrif.
Einnig kom í ljós að áhugi íslend-
inga á að geta ferðast á hagkvæm-
an hátt til Norðurlandanna er
mikill, svo og áhugi fyrir útsend-
ingum útvarps og sjónvarps frá
hinum Norðurlöndunum. Þá nefna
íslendingar frekar Norðurlöndin í
heild sinni sem samstarfsaðila, en
nokkurt einstakt land. Niðurstöð-
urnar sýndu einnig að auk Finna
hafa fslendingar jákvæðasta af-
stöðu til Norðurlandaráðs og nor-
rænu ráðherranefndarinnar, en
neikvæðustu afstöðuna er að finna
hjá Dönum.
„Niðurstöður þessarar könnun-
ar sýna að íslendingar eru á réttri
leið,“ sagði Eiður Guðnason, for-
maður Menningarmálanefndar
Norðurlandaráðs, og voru aðrir
nefndarmenn honum sammála, en
töldu brýnt að efla þekkingu yngri
aldurshópa á norrænu samstarfi.
Auk Eiðs sátu fundinn fyrir hönd
íslandsdeildar Norðurlandaráðs
þau Guðrún Helgadóttir, sem sæti
á í Upplýsinganefnd og Sam-
göngumálanefnd, Páll Pétursson,
formaður íslandsdeildarinnar,
ólafur G. Einarsson, sem situr
fyrir íslands hönd í Efnahags-
nefnd og Friðjón Sigurðsson,
skrifstofustjóri Álþingis, sem er
ritari íslandsnefndarinnar. Eins
og áður segir sá Hagvangur hf. um
könnunina hér á landi og skýrðu
þeir ólafur Örn Haraldsson,
framkvæmdastjóri, og Gunnar
Maack frá framkvæmd hennar.
Kór Langholtskirkju:
Vetrarstarf
að hefjast
KÓR Langholtskirkju hefur vetr-
arstarf sitt nú í byrjun september.
Að venju verður starfið fjölbreytt
og meðal verkefna má nefna Jóla-
óratoríu 1.—3. hluta og Jóhannes-
arpassíuna eftir J.S. Bach.
Einnig verður unnið að ýmis
konar upptökum og öðrum verk-
efnum eftir því sem tími vinnst
til.
Kórinn hefur nú starfað í 10 ár
eftir að starfi hans var breytt og
hann stækkaður. I tilefni þeirra
tímamóta, og jafnframt til að
minnast 30 ára starfsafmælis
kórsins, en hann var stofnaður
1953, verða haldnir tónleikar.
í haust kemur út í Svíþjóð
hljómplata sem tekin var upp i
Skálholti í apríl sl. og ber nafnið
„An Anthology of Icelandic
Choirmusik". Útgefandi er
hljómplötufyrirtækið BIS en
hinn þekkti upptökumaður, Rob-
ert von Bahr, er eigandi þess.
Hann er stærsti útgefandi sí-
gildrar tónlistar á Norðurlöndum
og gefur út að jafnaði 25—30
plötur á ári. BlS-hljómplötum er
dreift um allan heim og seljast að
jafnaði u.þ.b. 8.000 eintök af
hverri plötu. Upptakan er mjög
vönduð, gerð í „Digital" og er
fyrsta upptakan sem gerð er með
þeirri tækni hér á landi. Jafn-
framt er notuð svokölluð DMM
(Direct Mastering Method), sem
felst í því að notuð er sérstök
gerð af bandi, sem er algjörlega
laust við suð og gefur einnig
margfalda möguleika á styrk-
breytingum.
í vetur er hægt að bæta við
nokkrum söngvurum í kórinn,
einkum í sópran, alt og bassa.
Þeir sem áhuga hafa geta hringt í
Jón Stefánsson eða Gunnlaug
Snævarr fyrir fimmtudagskvöld.
Frá fundi íslandsdeildar Norðurlandaráðs. F.v. Ólafur G. Einarsson, Friðjón Sigurðsson, Páll Pétursson, Eiður
Guðnason og Guðrún Helgadóttir. Fyrir framan nefndarmenn sitja þeir Gunnar Maack og Ólafur Örn Haraldsson,
framkvæmdastjóri Hagvangs hf. Mbl- Ljósmynd/ Emíiía.
Kaupmannahafnarpistill eftir Gunnar Stefánsson
„Dagarnir brenna á baki“
„Það kemur miklu fleira út af
góðum ljóðabókum núna hér í
Danmörku en var fyrir áratug eða
svo,“ sagði starfsmaður hjá Gyld-
endal við mig þegar ég var að for-
vitnast um ljóðabókaútgáfu þess
forlags. Eftir að ég hafði litið á
nokkrar nýjustu bækurnar ákvað
ég að fara nokkrum orðum um
eina þeirra í þessum síðasta Kaup-
mannahafnarpistli. Það er bókin
Dagarnir brenna á baki (Dagene
brænder í ryggen) eftir Rolf Gjed-
sted. Hún kom út í vor og mun
hafa fengið einkar góðar viðtökur.
Rolf Gjedsted er maður liðlega
hálffertugur, fæddur 1947. Hann
hefur sent frá sér margar ljóða-
bækur frumsamdar og einnig
fengist við þýðingar, m.a. þýtt ljóð
eftir Rimbaud og Baudelaire.
Gjedsted gaf út fyrstu bók sína
1969, á óróatímum hippatísku og
stúdentauppreisna. í bókinni Ung
dansk poesi (1979) segir svo um
hann: „Fyrstu bækur hans eru ef
til vill samfelldasta túlkun þeirrar
kynslóðar á þörfinni til að hefja
ímyndunaraflið til vegs. Hér var
ný, gjörtæk upplifun sem víkkaði
svið vitundarinnar, skynjun á lit-
um, tónum og tækifærum mitt í
tíð hinnar tröllauknu efnishyggju.
Á áttunda áratugnum hefur
skáldskapur hans speglað sárs-
aukann og ósigurinn, en „rýmkun
vitundarinnar" er alltaf megin-
þráðurinn.
Eins og af þessu má ráða er sú
lífssýn sem ljóð Gjedsted birta
býsna súrrealísk. Nýja bókin,
Dagarnir brenna á baki, ber skýr-
an vott þess. Það finnst manni
sérkennilegast við lestur þessarar
bókar, hvernig hringekja listar-
innar snýst. Ljóðin minna ekki á
annað meira en þess konar mód-
ernisma sem mjög bar á um mið-
bik aldarinnar. Af íslenskum
skáldum kemur helst í hugann
Hannes Sigfússon með sína
myndsæknu ljóðagerð, sundrun og
átök máls og mynda sem ein-
kenndi fyrstu bækur hans, Dymb-
ilvöku og Imbrudaga. Auðvitað er
ýmislegt sem hér skilur á milli, en
almennt einkennist þó ljóðheimur
Gjedsteds, líkt og Hannesar, af
hreyfingu, myndrænni spennu,
næmri skynjun á veðrabrigðum
samtímalífs. Og rómantíska ein-
staklingshyggju, mynd mannsins
andspænis óskapnaði veraldar,
eiga þeir líka sameiginlega.
Ef við leyfum okkur að líta á
Gjedsted sem fulltrúa þeirrar
skáldakynslóðar sem nú setur svip
á danska ljóðlist, er greinilegt að
hér hefur orðið fráhvarf frá þeirri
ljóðagerð sem mest bar á fyrir
áratug. Þá var hversdagsrealism-
inn það sem að var keppt, einfald-
leiki Ijóðsins. Skáldin stefndu að
því að ná til lesandans umsvifa-
laust, yrkja um nærtækan veru-
leika á auðskilinn og .óbrotinn
hátt. Þetta var sprottið af óttan-
um við einangrun ljóðsins, að það
stefndi æ meir í þá átt að snúast
um sjálft sig og kæmi varla nein-
um við. Hin harða ágengni fjöl-
miðlanna hefur án efa átt sinn
þátt í þessu, skáldunum fannst að
þau yrðu umfram allt að láta
heyrast til sín gegnum hávaðann.
Þau vöruðu sig ekki á því að til
þess þurftu þau umfram allt að
leika á annars konar nótur en fjöl-
miðlungarnir. Opna ljóðið, prósa-
stíllinn og hversdagsraunsæið
geta vissulega heppnast ef skáldið
kann með að fara, og hafa vafa-
laust náð til nýrra ljóðalesenda að
einhverju marki. En margt sem út
Rolf Gjedsted
var gefið undir þessum merkjum
er nú steindautt, einfaldlega
vegna þess að í það vantaði hina
skáldlegu sýn á mann og heim.
í bók Rolfs Gjedsteds er annað
uppi á teningnum. Hann yrkir
vitaskuld um nærtækan veruleika
nútimamannsins, en hér er
ímyndunaraflinu leyft að njóta
sín. Eitt einfaldasta dæmi þess er
inngangsljóð bókarinnar, I dit
sted. Það hefst svo:
Altid at forestille mig i dit sted,
i dine dage, i dine nætter,
i dine dremmer af guldregn,
rog og erindring.
Med dit liv som indsats,
livet i din krop ind til marven,
og livet pá dine læber.
óþolið gagnvart tímanum setur
mjög svip sinn á bókina, eins og
líka felst í heiti hennar. í einu
ljóðinu, Kunne vi stanse tiden, er
ort um vorið sem hvolfist yfir
okkur:
Nu er foráret over os,
og lyset bevæger os
som skræmte skygger.
Og þannig rekur tíminn mann-
eskjurnar áfram: Vorið er að
verki, blöð springa út, sumir eru
skyndilega hamingjusamir. Skyld-
um við geta reist heiminn að nýju
áður en sólin hverfur á ný? — En
árstíðirnar skipta aftur um og
hvíldarlaust hlaupum við af stað:
Samræmið sjálft reynist vera
hindrun ef þú reynir að halda í
það.
Það er freistandi að stikla á
fleiri ljóðum í þessari bók, því yf-
irleitt er myndmál hennar þétt og
umfram allt lifandi: myndirnar
kvika fyrir sjónum lesandans, eins
og sá heimur sem hann hrærist í.
Við getum tekið lýsingu á hinu
óstöðuga áreiti sem skemmtilega
er sett fram í ljóði um óðu flug-
urnar:
De gale fluer forstyrrer hver dag
noget i mit liv,
mens jeg pá min side kvæster dem,
jeg kan fange,
og kaster dem for hunden,
der æder de gale fluer
her i deres halve ded ...
Jeg afskyr de stejende fluer,
men kan ikke leve uden den ábne der:
Det er den vanskelige, larmende,
men nodvendige kontakt með livet.
Hér er ort um bernskuna í lifandi
myndum, myndin er blanda tál-
sýnar og minningar. Og landslag
sálarinnar, minjar löngu horfins
skeiðs, finnur skáldið á Steinald-
arströnd:
Her er skovander og strandander,
en vekslen mellem
stenerne — og træernes verden.
De verdener, vi vender tilbage til,
der har fyldt vore sind,
siden træer og sten blev skabt ...
Veigamesta ljóð bókarinnar ber
sama nafn og hún, Dagene brænd-
er i ryggen. Hér er myndmálið
umsvifamest, óþolinu, hraðanum,
örvæntingunni, lýst með mælsk-
um hætti: Dagene brænder i rygg-
en./ Hvad fár jeg gjort ... Þetta
er hið endurtekna viðlag ljóðsins
og raunar bókarinnar í heild. Og
svarið við þessu er einungis það að
neyta skynfæranna, opna augun
fyrir margbreytni og einingu til-
verunnar í senn, kannast við
bylgjugang tilfinningalífsins,
undrast að allir eru í senn ólíkir
og eins. Og bókinni lýkur svo:
Dagene brænder i ryggen.
Forsoger nu ud fra folelsens erfaring,
gennem en stadig rytmisk skabelse af
skonhed,
at befri mig, 'at gore mig færdig med
al skabelse:
At blive pá samme tid ársag
og virkning,
og livet selv.
Það sem mér virðist sterkast í
þessari bók er vitundin um hinn
flókna veruleika samtímans. Sú
tilfinning virtist sljógvast um
sinn, þegar menn ætluðu að upp-
reisn gegn kerfinu, eða flótti frá
samfélaginu, væri einhver lausn
undan oki nútímalífs. Hér er þó
ekki um að ræða neinn uppgjafar-
boðskap, heldur miklu fremur það
að athyglinni er beint að vitundar-
lífi einstaklingsins og þeim öflum
sem hann býr yfir. Það er hin lif-
andi, vakandi skynjun sem mestu
skiptir.
Ég held því ekki fram að þessi
bók Rolfs Gjedsteds sé lýtalaust
meistaraverk, og auðvitað eru
ljóðin misvel heppnuð eins og
gengur. En ég sé í þessum skáld-
skap viðhorf sem bendir fram á
við, út úr þeirri hugmyndalegu
stöðnun sem ljóðlistin hefur lent I
síðustu ár. Það er blátt áfram leið-
in til skáldskaparins sjálfs.