Morgunblaðið - 30.11.1983, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. NÓVEMBER 1983
DROPI
í HAFIÐ
Bókmenntír
Sveinbjörn I. Baldvinsson
Óskar Þórðarson frá Haga:
Frá heimabyggð og hernámsárum
FrásöguþKttir. 175 bis. Hörpuútgáf-
an.
Það virðist svo komið að ís-
lenskum körlum sem lifa það að
komast á eftirlaun og setjast í
helgan stein finnist lff sitt að ein-
hverju leyti ófullkomið sendi þeir
ekki frá sér æviminnningar á bók.
Er þarna reyndar á ferðinni eitt af
síðustu vígjum karlveldisins, því
enn sem komið er hafa hliðstæðar
bækur eftir konur verið næsta
sjaldséðar, enda þótt konur setjist
unnvörpum ( helgan stein, ekki
síður en karlar, þegar aldurinn
fæist yfir. En þær virðast ekki
hafa sömu þðrf fyrir að útbreiða
ævisögu sína og karlarnir.
Kannski eru þær líka önnum kafn-
ar við að prjóna á afkomendurna
eða við barnapðssun. Svo þarf nú
líka að halda heimili fyrir hina
pennaglöðu karla.
Frásöguþættir óskars Þórðar-
sonar eru á engan hátt merkari
eða ómerkari en obbinn af hlið-
stæðum bókum. Það má telja höf-
undinum til tekna að þættirnir
eru skráðir af einlægni og á eðli-
legu og ágætu máli. óskar Þórð-
arson frá Haga er ljóslega hinn
vænsti maður sem án efa er gam-
an að spjalla við, eins og reyndar
flesta menn og konur af hans
kynslóð, en fleiri bóka frá hans
hendi mun ég ekki bfða með
óþreyju.
í frásöguþáttunum kemur
óskar víða við. Hann segir frá
rjúpnaveiði, jeppaslarki í byl og
ófærð, vinnu og bíltúr hjá Stein-
dóri og nokkrir þættir fjalla um
vinnu hans fyrir hernámsliðið á
Hvítanesi í Hvalfirði. Ennfremur
eru nokkrir sögukaflar um það
sem kalla mætti dulræn fyrirbæri.
Þykja mér þeir kaflar reyndar
einna síst áhugaverðir í bókinni og
þeir atburðir sem þar er lýst, sum-
ir hverjir a.m.k., svo alvanalegir
að þeir hæfi betur í samræðum
manna en sem bókarkaflar. FTest-
ir gætu víst skrifað alllangt mál,
færu þeir að telja upp þau skipti
er þeir hafa heyrt torkennileg
hljóð að nóttu til, eða lent f ein-
hverjum skringilegheitum í anda-
glasi. Einn af þessum „dulrænu"
þáttum er þó ansi skemmtilegur,
en þar segir frá reynslu eins kunn-
ingja óskars frá enskri hafnar-
borg á stríðsárunum, þegar loft-
árásir á enskar borgir voru tfðar.
Sátu þá einhverju sinni sem oftar
tveir miklir drykkjuboltar úr
áhöfninni af skipi sögumanns að
drykkju í öldurhúsi. Var jafnan
allt að þvf ógerningur að tosa þá
til skips á réttum tfma sakir
brennivfns- og skemmtanafýsnar.
En f þessu tilfelli tóku þeir sig allt
f einu til og kváðu upp úr með það,
hálftfma áður en skipið átti að
láta ur höfn á ný, að þeir væru
farnir og skjögruðu þar með út og
skipsfélagar þeirra furðu lostnir á
eftir. Fáeinum mfnútum sfðar féll
sprengja á öldurhúsið. Þvf miður
beið ekkert skip eftir hinum gest-
unum á kránni.
Kaflarnir um vinnu Óskars á
Hvítanesi ollu mér nokkrum
vonbrigðum. Ég hélt að þar hefði
ef til vill meira gerst sem í frásög-
ur væri færandi en víða annars
staðar. Sú virðist ekki raunin. Mér
finnst óskari ekki takast að
bregða upp heillegri mynd af því
mannlífi sem þarna var lifað og
ræður þar kannski töluverðu, að
enskukunnátta hans var að eigin
sögn bágborin og því erfitt fyrir
hann að kynnast Bretunum og síð-
ar Bandaríkjamönnunum. Hins
vegar þótti mér athyglisvert að
lesa um matarskortinn er þarna
ríkti að minnsta kosti í byrjun.
Virðist ekki hafa verið ofsögum
sagt af hallærisganginum f her
hennar hátignar og muninum á
Bretunum blessuðum og hinum
ríku, glaðværu og hávaðasömu
stælgæjum frá Vesturheimi er
tóku við af þeim.
Enda þótt sá sem þetta skrifar
sé ekki ýkja áfjáður f bækur af þvf
tagi sem „Frá heimabyggð og
hernámsárum" er, er það alveg
ljóst að svona bækur eiga vfsan
nokkuð stóran lesendahóp, því að
öðrum kosti myndu útgefendur
ekki sjá sér akk í þvf að senda þær
á markað. Þessi lesendahópur er
eflaust að langmestu leyti jafn-
aldrar höfundanna og iðulega
sveitungar þeirra, ættingjar eða
kunningjar, eða jafnvel allt f senn.
Með þessari bók bætist einn dropi
í það ómælishaf af minningabók-
um sem rosknir íslendingar virð-
ast óþreytandi við að lesa. Og
skrifa.
Myndlist
Mannvirki og landslag
Bragi Ásgeirsson
í Listmunahúsinu við Lækj-
argötu stendur nú yfir sýning á
34 myndverkum, sem gert hefur
Þorbjörg Höskuldsdóttir.
Nafn Þorbjargar hefur á
seinni árum festst í vitund
þeirra er fylgjast með fslenzkri
myndlist sem ein atkvæðamesta
myndlistarkona þjóðarinnar.
Þannig er beðið eftir hverri
nýrri sýningu frá hennar hálfu
með vaxandi áhuga.
Það er stutt sfðan Þorbjörg
átti nokkur verk á sýningu
„Vetrarmyndar" í Listaskála Al-
þýðu og vöktu þá einkum teikn-
ingar listakonunnar mikla at-
hygli en málverkin þóttu nokkuð
hörð í útfærslu. .
Það er svo, að þegar myndefn-
ið byggist á landslagi og fjar-
vídd, sem grundvallast á ýmsum
einingum er geta minnt á mann-
virkjagerð eða jafnvel parkett-
gólf sem gengur inn í fjöll og
firnindi, — vilja ýmis næsta óyf-
irstíganleg vandamál mæta ger-
andanum. Leikurinn er snjallur
og býður upp á margar óvæntar
lausnir, bæði léttkeyptar, sem
mjög vandasamar. Margur fellur
í þá freistni er vinnur á svipaðan
hátt, að afmarka sér þægilegan
bás og orna sér við notalegheit
öruggs sölumarkaðar þegar við-
urkenning er fengin. En svo er
það ekki með Þorbjörgu Hös-
kuldsdóttur, því að hún sækir
stöðugt á brattann, óvflsöm og

áræðin. Hún hefur ekki heldur
fundið sér neina staðlaða
myndastærð heldur vinnur jafnt
í mjög smáum formum sem stór-
um og svo allt þar á milli.
Málverkin á sýningunni í
Listmunahúsinu eru sum öllu
heillegar unnin en á sýningu
Vetrarmyndar, í senn mýkri og
samstæðari. Ég vil hér einkum
benda á myndirnar „Jökullinn"
(2) þar sem ferningar ganga
lauflétt inn l jaðar jökulsins,
„Almannagjá" (3), sem er mjög
ryþmísk f útfærslu og „Hrafn-
björg“ (4) þar sem mér þykir
listakonan brjóta og byggja
landslagið rökrétt upp í form-
sterka heild. En einna mestum
heilabrotum olli mér hin stóra
mynd „Baula“ (1) fyrir hin miklu
umbrot og átök sem þar koma
fram. Mjög áleitin mynd er vinn-
ur á, jafnt og þétt, en þarf
nokkra fjarlægð og viss birtu-
skilyrði til að njóta sín til fulln-
ustu. Slfkar sviptingar á mynd-
fleti kann ég vel að meta.
Teikningar Þorbjargar, sem
hún útfærir í blýi og olíukrít, eru
saga útaf fyrir sig. Hér hefur
listakonan náð mjög sterkum
tökum á efniviðnum og ég minn-
ist þess vart að hafa séð betri
riss frá hendi hennar, og var hún
þar enginn aukvisi fyrir. Hér eru
myndir Þorbjargar hreinar og
hnitmiðaðar, hvort heldur þær
eru kraftmiklar f útfærslu eða
byggjast á örfínum blæbrigðum.
En ég tel rangt að bæta inn í
jafn agað handverk klippi svo
sem hún gerir á einum stað, því
að þótt það sé vel gert þá finnst
mér persónulega, sem myndin
missi kraft við endurtekin kynni.
í heild er þetta sterk sýning og
hrifmikil þótt ekki fylli hún alla
sali Listmunahússins og er
þannig með minni sýningum er
þar hafa sést. En gæðin bæta
það fyllilega upp og gott betur.
Hvar er ábyrgðartilfinning kvenna?
Leiklist
Jóhanna Kristjónsdóttir
Alþýðuleikhúsið:
Kaffitár og frelsi:
Raincr Werner Fassbinder
Þýðing: Karl Ágúst Úlfsson
Tónlist:
Snorri Sigfús Birgisson
Þýðing á Ijóði:
Böðvar Guðmundsson
Lýsing:
Ólafur Orn Thoroddsen
Leikmynd og búningar: Guð-
rún Erla Geirsdóttir
Leikstjóri:
Sigrún Valbergsdóttir
Staða konunnar í nútíma-
þjóðfélagi samanborið við
kjör hennar áður: þessu er
stillt upp sem hliðstæðum.
Aum staða konunnar og kyn-
ferðisleg kúgun og viðhorf til
þeirra hugdjörfu kvenna,
sem hafa reynt að rísa upp
og mótmæla og vilja fá að
hugsa og vera gjaldgengar
manneskjur. Efnið er ekki
frumlegt og það má deila um
hversu mikið erindi þetta
verk Fassbinders á til okkar
nú, þó að ekki séu nema
rúmlega tíu ár síðan það var
frumsýnt hefur það kannski
haft sterkari skírskotun þá,
meðan umræður um þessa
aumu stöðu og kynferðislegu
kúgun voru á dálítið öðru
grasrótarstigi en nú. Nú hafa
konur loks kúvent og ákveðið
að þær vilji vera konur og
meira að segja miklar konur
og vilja fá viðurkenningu
sem slíkar. ólíkt þykir mér
það geðfelldara sjónarmið.
Rainer Fassbinder hefur
áreiðanlega ætlað að semja
verk sem væri til framdrátt-
ar konunni, sem sýndi bága
stöðu hennar og niðurlæg-
ingu. En hvað skyldi þá hafa
gerzt? Einhvers staðar hefur
þetta skolazt til. í leikritinu
á konan Geesche að vera full-
trúi þessara kúguðu kvenna.
En Geesche er (eftir að hún
hefur drepið fyrsta mann
sinn, sem var andstyggilegur
og barði hana), á valdi kyn-
ferðislegra hvata, sem leiða
hana á refilstigu og það er
svo sem ekki mikil reisn yfir
henni, né heldur er hægt að
áfellast karlmennina sem
verða á vegi hennar og vilja
forða sér. En hún kann ráð
við því, hún drepur þá bara á
eitri. í stað þess að axla
ábyrgðina og taka afleiðing-
um gerða sinna laumar hún
eitri í kaffitárið. Og drepur
reyndar líka börnin sín — til
að öðlast þetta óskilgreinda
frelsi sem í því virðist vera
fólgið að sofa hjá pétri og
páli og reyndar dundar hún
við að reka fyrirtæki líka,
þótt það verði afar þoku-
kennt í verkinu. Þetta leikrit
er ekki málstað kvenna til
framdráttar og kúnstugt
nokkuð að draga það fram
nú.
Leikstjórn Sigrúnar Val-
bergsdóttur er nokkuð
óbeizluð, væri ekki hægt að
gera Geesche ögn betur úr
garði? Væri ekki hægt að
sýna okkur niðurlægingu
hennar þannig að við skild-
um eitthvað í þessari
óábyrgu manneskju sem á
sviðinu birtist. Leikmynd og
búningar tókust prýðilega og
þýðingin hljómaði vel. Leik-
ur þeirra Jórunnar Sigurð-
ardóttur og Pálma Gestsson-
ar var á stundum dálítið
gagnfræðaskólalegur, en þau
vantaði ekki viljann til að
gera vel. Borgar Garðarsson
og Sigurveig Jónsdóttir
höfðu hér augljósa yfirburði
í krafti reynslu sinnar.
Bjarni Ingvarsson fór með
tvö lítil hlutverk og leysti
þau af hendi án þess að
nokkuð reyndi á.