Morgunblaðið - 30.11.1983, Side 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. NÓVEMBER 1983
21
VTmuefni og eiturlyf
— eftir dr. Jón
Óttar Ragnarsson
Það er ótrúlegt en satt, að á
ofanverðri 20. öld er enn til fólk
á íslandi sem veit ekki hvað vín-
menning er, trúir því jafnvel ekki
að fyrirbærið sé til.
Fræðilega séð getur slík
menning skapast í kringum
hvaða vímugjafa sem er og sögu-
lega hefur notkun nokkurra
slíkra efna fylgt menningu af
þessu tagi.
I reynd á slík menning því erfið-
ara uppdráttar sem efnið er (1)
sterkara og (2) meira hreinsað
(unnið) af ástæðum sem öllum
ættu að vera ljósar.
Þannig er helsta orsök þess hve
vínmenning hér á landi er lítil sú,
að þjóðin fær megnið af vínandan-
um í sterkum drykkjum (mun
hærra hlutfall en aðrir Vestur-
landabúar).
í síðustu greinum var fjallað
um tvo aðalflokka vímugjafa. f
þessari verður fjallað um þann
þriðja, örvandi efni (spítt), þ.e. um
kókaín og amfetamín.
Bæði þessi efni eru svo vana-
bindandi að neytandinn getur án-
etjast á skömmum tíma. Jafnframt
er þverrandi verkun og vaxandi
FÆDA
OG
HEILBRIGÐI
þunglyndi oft „eytt“ með enn
hættulegri efnum.
Fyrst í stað verka efnin örv-
andi, en með vaxandi notkun
eykst þolið jafnt og þétt uns
neytandinn er svo hart keyrður að
hann hefur tæmt alla andlega og
líkamlega sjóði.
Kókaín
Kókaín er náttúrulegt alkaloíð
unnið úr kókablöðum. Á meðan
neyslan var bundin við blöðin,
varð hún tilefni til nokkurrar
menningar, m.a. hjá Inkaprest-
um í Perú.
En þegar búið er að einangra
kókaínið fer að kárna gamanið.
Er það nú nýjasta vímuefna-
plága Bandaríkjanna (4—5
milljónir manna á mánuði).
Við notkun efnisins rennur á
neytandann sjálfsdýrkunaræði
eða „egotrip" sem varir 20—30
mínútur eða skemur. Með tíman-
um eykst þolið og áhrifin dofna.
Efnið er tekið í nefið og getur
brennt burt slímhúðina. En sá
vandi er smávægilegur því efnið
er svo vanabindandi að neytand-
inn ánetjast oft á fáeinum vik-
um.
Með vaxandi þoli snýst tilver-
an æ meira um það eitt að út-
vega nóg eitur til að viðhalda
vananum. Auk þess koma hlið-
aráhrif nú æ betur í ljós.
Þessi áhrif eru fyrst gífurleg
vonbrigði vegna þverrandi verk-
unar og þunglyndi (sem oft er
„eytt“ með enn sterkari efnum)
og síðan svefnleysi, ofsóknaræði
og geðveiki.
En um leið eykst hættan á
ofskömmtun. En áður en það
gerist, rata sumir á enn ban-
vænni leið: spíttbolta í æð (heróín
+ kókaín). Þá er fokið í síðasta
skjólið.
Amfetamín
Öfugt við kókain sem er enn
fátítt hér á landi (og verður von-
andi framvegis) hefur amfeta-
mín verið talsvert útbreitt.
Öfugt við kókaín er amfetamín-
ið gerviefni sem á sér engar sögu-
legar forsendur. Var það fyrst
markaðssett um 1930 sem lyf við
kvefi, þunglyndi og jafnvel
megrun.
Amfetamín dregur úr matar-
lyst, heldur neytandanum vak-
andi, skerpir athyglisgáfuna,
eykur frumkvæði og sjálfstraust
og spornar gegn þreytu ... um
sinn.
En áður en varir fer efnið að
sýna sitt rétta andlit og hin geð-
rænu áhrif koma æ betur í ljós:
vaxandi eirðarleysi, tauga-
spenna, ofsóknaræði og loks
tímabundin geðveiki.
Lokaorð
Hvorugur þessara „vímu-
gjafa" ber það nafn með rentu,
því bæði þessi efni eru úlfar í
sauðargæru, lífshættuleg eitur-
lyf sem enginn óbrjálaður maður
ætti að snerta á.
í næstu grein verður botninn
sleginn í skrif um vímuefni
mannkynsins. Eftir það verður
fjallað um mótun nýrrar áfeng-
isstefnu.
Bæklingur um
kvikmyndir í
Háskólabíói
Háskólabíó hefur gefið út bækl-
ing til kynningar á þeim kvik-
myndum, sem sýndar verða í bíó-
inu í vetur 1983/1984. Bæklingur-
inn liggur frammi í Háskólabíói,
endurgjaldslaust.
Tímarit
Máls og
menningar
komið út
TÍMARIT Máls og menningar um
bókmenntaefni, 5. hefti, er komið út,
að því er segir í frétt frá útgáfunni.
Þar segir, að í tilefni 70 ára afmælis
Líneyjar Jóhannesdóttur sé birt
smásagan „Olánsmerkið" eftir hana
og einnig bréf til hennar frá Þorgeir
Þorgeirssyni.
Önnur smásaga er í heftinu eft-
ir íranska rithöfundinn Samad
Behrangi, myndskreytt af óþekkt-
um listamanni sem einnig mynd-
skreytir forsíðu ritsins.
í heftinu er síðan að finna ým-
islegt bókmenntaefni eftir fjölda
listamanna.

I
LEIDANDIFYRIRTÆKIÍ LiKAMSRÆKTARVÖRUM
Hver eru lágmarkskaup fyrir góða
líkamsræktarstöð í heimahúsi?
Fjöldi viðskiptavina hefur spurt okkur þessarar spurningar.
Vaxtarræktin býður nú upp á tvo valkosti, GYM-1 og GYM-2
Teg. 1402 - Mittisbekkur
með stillanlegri
hæð.
Teg. 1713
Sippubönd.
GYM 1
samanstendur
af eftirtöldum
tækjum:
Teg. 1000 - Vinylhúöaö
lyftingasett meö
handlóðastöngum.
#ITL. W | 1 Teg. 1400
■#\ JSSm TILBOÐSVERÐ Pressubekkur með
AÐEINS r fwanlegur bak,
Kr. 7.990.00 - Athugið: Greiðsluskilmálarl
Seinna er svo hægt að kaupa viðbótarlóð og fylgi-
hluti á pressubekkinn. Þaðeraðsegja, hnébeygjustand, kurl-bretti, fótabeygjutæki o.fl.
GYM-2
valkosturinn gerir ráð fyrir því að kaupa
strax öll þau tæki sem ein fjölskylda þarf
1402 - Mittisbekkur
með stillanlegri
— haað.
Teg. 1713
Sippubönd.
Teg. 1100 - Golden Triumph
lyftingasett.
Æfingakerfi
Joe Weiders
á íslensku,
ásamt 6 veggspjöldum
*ylgir með tækjunum
Golden Triumph lóö
Æfingakerfi
Joe Weiders
á íslensku,
ásamt 6
veggspjöldum
t fylgir með
mtnkjunum.
Tilboðsverð aðeins kr.^4.93ö.00
ATHUGIÐ: Greiðsluskilmálar! Það er mikill
tímasparnaður og þægindi að geta æft heima
hjá sér í ró og næði, á þeim tíma sem hentar
eg. 1421 - Pressubekkur
með öllum fylgihlutum
Pöntunarsími er 35000
Velkomin í sýningarsalinn
að Dugguvogi 7, S: 35000
Verið velkomin í sýningarsal Vaxtarræktar-
innar í Dugguvogi 7. Þar gefst tækifæri á að
skoða og prófa mikið úrval WEIDER líkams-
ræktar- og æfingatækja, sem ætluð eru fyr
ir æfingasali og líkamsræktaraðstöðu fyrir-
tækja og stofnana.
Verslun Vaxtarræktarínnar Dugguvogi 7
I I Sendið mér GYM-1 á kr. 7.990.00 aö viðbættum sendingarkostn
I I Sendið mér GYM-2 é kr. 14.990.00 að viöbættum sendingerkostn.
| NAFN_______________________________________
| HEIMILI_____________
I STAÐUR:________________ PÓSTNR :
“1
I
I
I
i
,_L
ÞAÐ MUNAR
UM MINNA
Lambaham-
borgarhryggirlOO
Okkarverðkr. I4LO
Nýja veröiö kr. 228
Londonlambt|CO
Okkar verð kr. IJO
Nýja veröið kr. 296
Úrbeinuð
hangilæriO'IO
Okkar verð kr. mm IO
Nýja verðiö kr. 331
Úrbeinaöir
hangiframpartar'1 /k O
Okkar verð kr. I ■ O
Nýja verðið kr. 234
HangilærilOO
Okkar verð kr. I4LO
Nýja veröið kr. 217
Hangifram-
parturOC15
Okkar verö kr. O w
Nýja verðið kr. 120,15
Söltuð
rúllupylsa Cf|
Okkar verð kr. OO
Nýja veröið kr. 127
Reykt rúllupylsa "7®%
Okkarverökr. f
Nýja verðiö kr. 127
Vz folalda-
skrokkar tilbúnirf f%
í frystinn kr. / O kg.
Opíð
alla daga til kl. 7
Opið
laugardaga til kl. 4
IgWALLTAF
‘ OPIÐ í
tHÁDEGINU
mm
Laugalæk 2 — s. 86511.
Fróöleikur og
skemmtun
fyrirháa sem lága!