Morgunblaðið - 11.12.1983, Síða 2

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. DESEMBER 1983
Samtímateikning af beig-
fluginu frá Versalahöll 19.
september 1783 þegar
Montgolfier-bræðurnir
sendu upp hana, önd og
kind. Tveimur mánuðum
seinna flaug svo Jean-
Francois Pilatre de Rozier
ásamt Marquis d’Arlandes í
Montgolfier-belgnum.
ari rannsókna á sviði flugferða.
Sýndu þeir kóngi hvað þeir hefðu
afrekað þá þegar og sendu dýrin
þrjú, sem að framan greinir, á
Ioft. Flugið heppnaðist vel og Lúð-
vík 16. sló til, veitti bræðrunum 40
þúsund franka styrk, sem var
stórfé, til frekari tilrauna.
Belgtilraunir Montgolfier-
bræðranna vöktu mikla athygli,
sem fyrr segir, og urðu öðrum vís-
indamönnum hvatning. Þannig
gerði franski eðlisfræðiprófessor-
inn Jacques Alexander Cesar
Charles tilraunir með belg fylltan
vetni, sem hann sleppti í París í
ágúst 1783. Flaug hann síðan
sjálfur í slíkum belg aðeins 10
dögum eftir hið fræga flug Rozi-
ers, ásamt einum Robert-bræðr-
anna, sem bjuggu belginn til, en
hann var úr gúmkenndu silki.
Hófu þeir flugið í Tuilleris-lysti-
garðinum í París og lentu við
Nestle eftir 45 kílómetra flug.
Prófessor Charles komst í 2.000
feta hæð og var á lofti I 27 mínút-
ur. Á þessum tíma voru það göm-
ul vísindi að vetni væri léttara en
loft, en það voru Montgolfier-
bræðurnir sem uppgötvuðu að það
var hiti loftsins sem olli lyftu
belgsins en ekki þær gastegundir
sem til urðu við brunann, eins og
þeir sjálfir héldu í fyrstu. Mönn-
um varð ljóst með tilraunum
þeirra að eðlisþyngd ákveðins
magns af heitu lofti væri léttari
en þyngd sama magns af kaldara
lofti.
Fregnin um flug Montgolfiers
barst eins og eldur í sinu og tóku
tæknilega menn og djarfhugar í
öðrum löndum að reyna leika það
eftir. Þannig urðu James Tytler
og Vincent Lunardi fyrstir til að
fljúga belg í Bretlandi árið 1784.
Efnamenn og stórhugar þessa
tíma reyndu strax að vinna nýja
landvinninga, létu sér ekki nægja
að lyfta sér bara yfir Parísarborg,
vissu að þeirra biði engin frægð
fyrir flug af því tagi. Það var
þessvegna sem Frakkinn Jean
Pierre Francois Blanchard fór til
Englands og undirbjó flug frá
Dover til Frakklands. Reyndi
hann Ermarsundsflug 7. janúar í
hellumbelg og lagði upp ásamt
Blanchard og Jeffries yfir
Ermarsundi í loftbelg sín-
um. Sluppu þeir naumlega
lifandi úr þessari háskaför.
Eftirlíking af Montgolfier-
loftbelgnum, sem flogiö var
frá Boulogne-garÖinum á
mánudaginn var til að
minnast þess að þá voru
nákvæmlega 200 ár liðin
frá hinu sögufræga belg-
flugi.
bandaríska eðlisfræðingnum John
Jeffries. Komust þeir yfir sundið
með erfiðismunum og með því að
losa sig við alla ballest, sem um
borð var, þar á meðal föt sín.
Lentu þeir 20 kílómetra inni í
landi, suður af Calais, illa hraktir.
Frægð og frami Blanchards
jukust síðar er hann varð fyrstur
manna til að fljúga loftbelg í
Bandaríkjunum, sem hann afrek-
aði 9. janúar 1793, átta árum eftir
Ermarsundsflugið.
Pilatre de Rozier ákvað nú að
reyna flug yfir sjó og freista þess
að komast frá Frakklandi til
Englands, og fékk P. A. Romain
til liðs við sig. Með erfiðleika
Blanchards í huga ákvað hann að
reyna nýjan búnað til að hafa
betri stjórn á flughæðinni yfir
sundið, og festi hitakút neðan í
gasbelginn. Útbúnaðurinn, sem
var byltingarkenndur, virkaði í
hálfa klukkustund, en þá komst
neisti I gasið og belgurinn brann
og Rozier og Romain hröpuðu til
bana.
ágás.

200 ár
frá flugi loftbelgs
Montgolfier-
bræðranna
Um þcssar mundir eru tvö hundr-
uð ár frá því Fransmaðurinn
Jean-Francois Pilatre de Rozier
sigraðist á þyngdarlögmálinu og
flaug Montgolfier-loftbelgnum frá
Muette-höllinni í Boulogne-skógi í
suðvestanverðri Parísarborg. Hið
sögulega flug, sem óumdeilanlega
er fyrsta loftferð mannsins, var
flogið 21. nóvember 1783. Tveimur
mánuðum fyrr, eða 19. september,
gerðu Montgolfier-bræðurnir og
Rozier þó árangursrfka tilraun er
þrjú dýr voru send á loft í sams-
konar loftbelg, hani, önd og kind.
Hóf belgur sá sig á loft frá Versöl-
um að Lúðvík konungi 16. og
Marie-Antoinette drottningu við-
stöddum. Gífurlegur mannfjöldi
safnaðist saman í Versölum og f
Boulogne-skógi og fylgdist með
báðum belgferðunum, sem höfðu
djúp áhrif á frönsku þjóðina. Rozi-
er og Montgolfier-bræðurnir,
Jacques og Joseph, hlutu þjóðar-
hylli fyrir afrek sín og barst hróð-
ur þeirra víða.
í belgflugi sínu tók Rozier, sem
var náttúruvísindamaður og af
heldra fólki, með sér annan
aristókrata, d’Arlandes mark-
greifa, sem var majór í franska
hernum. Voru þeir í 25 mínútur á
lofti og lentu við Butte-aux-CaillI-
es (þar sem nú er Place d’Italie)
8,5 km frá flugtaksstaðnum.
Múgur og margmenni hafði
safnast saman á þeim stað þar
sem flugtak skyldi reynt, enda
hafði flugið verið auglýst vel upp,
og svo var einnig um dýraflugið
skömmu áður. Tilhlökkunin var
mikil meðal áhorfenda og brutust
út mikil fagnaðarlæti þegar
Montgolfier-belgurinn hófst á
loft, en hann var svonefndur hita-
loftbelgur, sem lyftist við það að
loftið innan I belgnum er hitað
upp, en við það þenst það út og
verður eðlisléttara en loftið um-
hverfis. Belgflug er nú vinsæl
íþrótt vestan hafs og austan í dag,
og byggist það á sömu lögmálum
og Rozier beitti.
Eins og að framan segir er flug
Montgolfiers viðurkennt sem
fyrsta loftferð mannsins, þar sem
sigur vannst á þyngdarlögmálinu.
Loftbelgja er þó getið í fornum
kínverskum heimildum, þar sem
segir að belgur hafi verið sendur á
loft í Peking við krýningarathöfn
Fo-Kiens keisara.
Flug Montgolfiers er talið hafa
vakið samskonar athygli og fyrstu
geim- og tunglferðir seinni tíma.
Belgferðin varð skáldum yrkis-
efni, sem samið hafa um hana
óteljandi ljóð, mörg voru kvæðin
ort um flugið og drátthagir menn
gerðu afrekið ódauðlegt I ljós-
myndum þess tíma, teikningunni.
Ijeirkerasmiðir og postulínsmál-
arar skreyttu verk sín belgmynd-
um, og hann prýddi sælgætis- og
tóbaksdósir, blævængi hefðar-
kvenna og fleira.
Montgolfier-bræðurnir gerðu
belg sinn úr líndúk og klæddu
hann pappír, sem þá skorti ekki,
þvi þeir áttu pappírsverksmiðju í
Vida-lon-lez Annonay við Lyon.
Tókst þeim að hita upp loftið í
belgnum með því að brenna ull og
rakan hálm á járnrist í körfu
belgsins.
Fyrsti tilraunabelgur Montgolf-
ier-bræðranna flaug reyndar í
Annonay 5. júní 1783 og hélzt á
lofti í 10 mínútur og náði 1000
Jean Blanchard um það bil
að reyna fyrsta belgfiugið á
bandarískri grund. Afrek
það vann hann í borginni
Fíladelfíu 1793 að viðstödd-
um Washington forseta.
feta hæð. Settu þeir belginn yfir
brennandi hálm og slepptu honum
síðan lausum. Vildu þeir því næst
reyna hvort hægt væri að halda
belg á lofti lengur í senn og settu
járngrind í körfu annars, til að
brenna þar hálm og ull. Rozier
var tilraunaflugmaður þeirra og
lyfti belgnum, sem festur var með
kaðli við staur á jörðu niðri,
nokkrum sinnum.
Var bræðrunum nú ekkert að
vanbúnaði og héldu þeir til París-
ar á fund Lúðvíks konungs og föl-
uðust eftir styrkveitingu til frek-