Morgunblaðið - 29.12.1983, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. DESEMBER 1983
New York-bréf
Eitt af verkum Huldu Hákonardóttur.
r-éKÁ.S Tlt AB HC£F/\ -Á UÓNMCPs- 7Á ~ ÞÆJ} Vt£a £>6r
M.YAfó/A//\ UM ATÍHsTp /3? ?>4ré5/ St=M 4Z&U tfc&bÞ
fl-B tiVArb UCP>U t>AU ftR/E. t>£> ? pECrA/Z EG SPaC-ö! tfUPB t>AU
Dan WHMrman
Lo> Aofato Ttana lynðlcaM
Samtal eftir „Daginn eftir“.
- eftir Hallberg
Hallmundsson
Samkvæmt almanaki er
haustið hér um slóðir talið byrja
um jafndægri, eða í áliðnum
september, en þetta árið vék
sumarið treglega. Eftir að hafa
kappkynt undir manni í sína
löggiltu þrjá mánuði, lýsti það
frati á almanakið og sat sem
fastast. Það var varla fyrr en
fjórum vikum síðar að haustið
fór, með veikum tilburðum, að
gera vart við sig og íbúar New
York tóku að verða varir við
svolitla kælu. En kæla, eins og
hiti, er afstætt hugtak. Hér hef-
ur undanfarið verið um 15 stiga
hiti dag eftir dag; það hefði vafa-
laust þótt góð sumarhlýja í
Reykjavík þetta árið.
Hvernig sem veðurguðirnir
reyna að rugla þau í fingrarím-
inu, láta þó músur og „englar"
ekki plata sig. Með haustinu —
og þá á ég við almanakshaustið
— fer nýtt líf að færast í leikhús
og aðra menningarstarfsemi í
borginni. Ekki svo að skilja að
leikhúsrekstur eða önnur lista-
sýslan leggist í dvala um sumar-
mánuðina; langt í frá. „Þessi
borg sefur aldrei" er gamalt og
slitið New York-orðtak. En yfir-
leitt eru fá ný verk tekin til sýn-
ingar að sumarlagi, og því er
eins og Broadway endurfæðist á
hverju hausti. Við þá fæðingu
eru „englarnir" nokkurs konar
ljósmæður, en svo eru þeir fjár-
festendur nefndir, sem leggja
fram fé — í gróðaskyni, að
sjálfsögðu — til uppfærslu leik-
sýninga. Þetta er allt kaldur og
harður bísniss. „Englarnir" eru í
hæsta máta jarðneskir.
Dárakassinn
Einn fyrsti ávöxtur hins nýja
leikárs var söngleikur gerður
eftir frönsku kvikmyndinni La
Cage aux folles, sem ef til vill
mætti nefna Ilárakassann á ís-
lensku. Hann gerist í nætur-
klúbbi, sem rekinn er og sóttur
af kynvillingum. Eigandi og
„maki“ hans, sem jafnframt er
aöalskemmtikraftur klúbbsins,
standa allt í einu frammi fyrir
þeim vanda, að sonur hins fyrr-
nefnda (afleiðing eins víxlsfærs
með persónu af hinu kyninu),
sem þeir félagar hafa alið upp á
heimili sínu, vill ólmur fara að
kvænast. En svo óheppilega vill
til að sú heittelskaða er dóttir
gamaldags og ihaldssams þing-
manns og nú er sonurinn hrædd-
ur um að allt fari út um þúfur, ef
tilvonandi tengdapabbi kemst að
því hvers konar fólk „foreldrar"
hans eru. Eftir mikið spaug fæst
lausnin, í sem stystu máli, með
nokkurs konar móralskri fjár-
kúgun, þ.e. hótum um að stofna
orðstír þingmannsins í voða,
ef ...
Annars skiptir söguþráðurinn,
eins og einatt í söngleikjum, til-
tölulega litlu máli, en söngvar,
dansar, búningar, og sviðsetning
því meira. Og því er ekki að
neita, að betri söngleikir hafa
sést en Dárakassinn. Þótt svið-
setningin sé lífleg, er hún í fáu
nýstárleg; tónlistin endurómar
af gömlum lögum, þótt ég komi
ekki alveg fyrir mig hvaðan
bergmálið stafar; dansarnir eru
svona upp og ofan. Þar við bæt-
ist að Gene Barry, sem leikur
klúbbeigandann, er fremur
drumbslegur og ósannfærandi í
hlutverkinu, og gömlu síma-
staurarnir hans Tómasar syngja
vafalaust betur. Það besta við
sýninguna er George Hearn, sem
leikur „makann", stjörnu
klúbbsins, og dans-„meyjarnar“,
sem allar utan tvær eru raunar
karlmenn. Hearn er svo trúverð-
ugur sem „eiginkona" og söng-
stjarna, að í einu atriðinu þar
sem hann kemur fram í karl-
mannsfötum finnst manni hann
alls ekki eiga heima í þeim. Og
dans-„meyjarnar“ kopia öllum í
gott skap, þar sem þær yndis-
þokkast um sviðið með daðri og
gáska, kippa upp um sig pilsun-
um og dilla á sér bossanum.
Texti leiksins er eftir Harvey
Fierstein, sem í fyrra vann til
verðlauna fyrir Torch Song Tri-
logy. Sá leikur, sem einnig fjallar
um líf kynvilltra, er hér enn á
fjölunum. Fierstein er sjálfur
kynvillingur og fer ekki dult
með, enda þykir hann fara með
vandamál þeirra af næmleik og
þekkingu. Ég mundi ekki gefa
Dárakassanum hærri einkunn en
7 (á skala upp að 10), en hann er
vissulega mjög þokkaleg
skemmtun, hefur þegar hlotið
talsverðar vinsældir, og á eflaust
eftir að ganga alllengi.
Aðrir söngleikir sem settir
hafa verið á svið í haust eru
Zorba, sem reyndar er uppvakn-
ingur (revival) og hefur Anthony
Quinn í aðalhlutverkinu; Doon-
esbury, gerður eftir frægri
teiknimyndaseríu; og Marilyn,
sem fjallar um ævi Marilyn
Monroe. Ég hef ekki hirt um að
sjá Zorba í þetta skipti, en Quinn
ku standa sig vel, þótt hann sé
sagður gelta fram söngtextana
fremur en syngja. Doonesbury
hefur verið misjafnlega tekið, og
Marilyn hefur hlotið fremur
dræmar undirtektir. Fleiri söng-
leikir eru á leiðinni.
Chekov og Ibsen
Ekki hafa margir nýir sjón-
leikir enn verið settir á svið
þetta haust, en sægur af upp-
vakningum. Meðal þeirra eru
American Buffalo eftir David
Mamet, sem A1 Pacino leikur að-
alhlutverkið í, eins og hann gerði
í fyrstu uppfærslu þess leiks.
Það vakti mikla athygli fyrir
skömmu, að einn leikarinn, sem
hlotið hafði einróma lof fyrir
túlkun sína á hlutverki eitur-
lyfjaneytanda, fannst allt í einu
dauður — af ofnotkun eiturlyfja!
Veruleikinn hafði apað eftir list-
ina.
Aðrir uppvakningar eru gam-
algrónir kunningjar, einsog Máf-
urinn hans Anton Chekov og
Bygmester Solness eftir Henrik
Ibsen. Ég sá hinn síðarnefnda
fyrir skömmu og varð, eins og
vanalega, fyrir vonbrigðum. Ég
held ég hafi aldrei séð uppfærslu
á Ibsen hér í borg, sem ég sætti
mig fyllilega við. Ef til vill
komst Hedda Gabler með Claire
Bloom í aðalhlutverkinu (árið
1971) næst því, en þó finnst mér
Leikfélag Reykjavíkur hafa gert
betur þremur árum fyrr og
Helga Bachmann hafa vinning-
inn yfir Claire Bloom. Það er
eins og amerískir leikstjórar geti
ekki komið til skila þeirri fínu
blöndu raunsæis og ímyndunar,
sem einatt er lykillinn að far-
sælli uppfærslu á leikritum
Ibsens. Hér bætti ekki úr skák,
að sá sem lék Solness sýndi varla
á honum aðrar hliðar en geð-
vonsku og síngirni. Ekkert gat
komið áhorfanda til að trúa því
að meira væri í manninn spunn-
ið — að hann væri ef til vil sá
snillingur (eða því sem næst),
sem Hildur sá í honum.
Að mála kirkjur —
og þó ekki
Eitt af hinum fáu nýju leikrit-
um fram að þessu er Painting
Churches, sem þrátt fyrir nafnið
er ekki um málningu kirkna,
heldur fremur um fjölskyldu-
tengsl; titillinn höfðar til þess,
að aðalpersónurnar bera ættar-
nafnið Church og dóttir þeirra,
upprennandi listmálari, kemur
heim til að mála af þeim mynd.
Þetta leikrit, sem er eftir Tinu
Howe, er að ýmsu leyti glúrið
verk og margslungið, en verður
þó, þegar allt kemur til alls, að
teljast misheppnað — að
minnsta kosti eins og það er sett
á svið. Það er ljómandi fallega
skrifað og yfir því einkar geðs-
legur blær, þar sem saman fer
rík, góðlátleg kímni og einlæg
samúð með sérviskulegum, jafn-
vel barnalegum, háttum persón-
anna. En fyrri þátturinn er allt
of langdreginn án þess að gefa
til kynna hvert stefnir; það vant-
ar öll átök. Það sem undir býr
kemur svo yfir mann eins og
hland úr fötu í seinni þættinum
— og ég orða þetta svona vísvit-
andi, því að þá verður skyndilega
ljóst að faðirinn, sem lengi er
búinn að spranga um sviðið — að
vísu dálítið skemmtilega viðut-
an, en að öðru leyti fyllilega
normal — er í raun og veru al-
gerlega elliær og heldur auk þess
ekki vatni. Þessu er manni
bókstaflega ofraun að trúa eftir
það sem á undan er farið, eink-
anlega þar sem allur leikurinn á
að gerast á aðeins vikutíma. Hér
er ekki við leikendurna að sak-
ast, sem allir skila ágætu verki.
Meðal þeirra eru Marian Seldes,
reynd og traust leikkona, og
Elizabeth McGovern, sem les-
endur kannast ef til vill við úr
kvikmyndinni Venjulegt fólk
(Ordinary People), þar sem hún
lék vinstúlku og kórfélaga aðal-
persónunnar.
Norðurlandamálefni
Með haustinu fara einnig ýms-
ar stofnanir að auka starfsemi
sína eftir tiltölulega værð
sumarsins. Meðal þeirra er Am-
eríska Norðurlandastofnunin
(American-Scandinavian Found-
ation), sem mörgum íslending-
um mun að góðu kunn — að
minnsta kosti þeim sem notið
hafa styrkja frá henni til náms
eða annars. En stofnun þessi
vinur einnig gott starf á öðrum
sviðum. Þannig stuðlar hún til
dæmis að tónleikahaldi, listsýn-
ingum, bókmenntakvöldum og
öðrum slíkum samkomum til
kynningar á menningu Norður-
landa. Sænska þjóðarhljómsveit-
in í Gautaborg hélt hér tónleika
í Carnegie Hall í byrjun október
við góðar undirtektir; sýning á
tískuljósmyndum eftir sænska
ljósmyndarann Gösta Petersen
var opnuð snemma í nóvember,
og viku síðar yfirlitssýning yfir
sögu gyðinga í Danmörku — allt
góðra gjalda vert. f áliðnum nóv-
ember var svo kynning á Artur
Lundkvist og lesin eftir hann
prósaljóð, bæði á sænsku og í að
mér virtist vönduðum enskum
þýðingum. Þetta var mjög
ánægjuiegur lestur, þótt ekki
væri fjölsóttur.
Gagnvart meðlimum sínum
hefur stofnun þessi annars sett
mjög ofan undanfarin ár, þótt
sjóðir hennar kunni að hafa auk-
ist. Bókasafnið, sem allt fram á
síðasta áratug var prýði höfuð-
stöðvanna við 73. götu, er nú ein-
hvers staðar ofan í kössum, og
bókaútgáfustarfsemin — áður
2—4 bindi á ári — hefur með
öllu lagst niður. Eftir er aðeins
ársfjórðungsritið Scandinavian
Review, sem varla er neitt lengur
nema gráminn og leiðinlegheitin
— af sem áður var, þegar Erik
Friis stýrði því riti með þeim
ágætum að maður hlakkaði allt-
af til að sjá næsta hefti. En þau
öfl urðu ráðandi, sem nú hafa
jafnvel leitt til klofnings aðild-
arfélaganna frá stofnuninni
sjálfri. Upplag Scandinavian
Review hefur dregist saman, og
síðasta ársskýrsla stofnunarinn-
ar leiddi í ljós 30.000 dollara
áskriftar- og félagsgjald miðað
við árið áður. Scan, mánaðarlegt
fréttabréf, sem stofnunin gefur
einnig út, er fullt af ambögum,
bæði í máli og hugsun. Að því er
ég veit best, mun enginn lengur
koma nálægt þessum ritum, sem
les eða skilur Norðurlandamálin.
Ef til vill þykir slíkt ekki nauð-
synlegt. Frá sjónarmiði heil-