Morgunblaðið - 06.06.1984, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 6. JÚNÍ 1984
Le Redoutable einn af sex kjarnorkuknúnum eldflaugakafbátum Frakka.
Francois de Rose á fundi SVS og Varðbergs:
Nýjar vídd
vörnum E1
„STYRJÖLD á kjarnorkuöld er óðs
manns æði, þess vegna hljótum við
að vilja styrkja þá stefnu sem miðar
að því að fæla hugsanlegan andstæð-
ing frá því að grípa til vopna hvort
heldur venjulegra vopna eða kjarn-
orkuvopna. Við hljótum því að leggja
áherslu á fælingarmátt kjarnorku-
vopnanna og Ifta á þau með það gildi
þeirra í huga,“ sagði Francois de
Kose, fvrrum fastafulltrúi Frakka
hjá Atlantshafsbandalaginu, í upp-
hafi máls síns þegar hann flutti
ræðu á fundi Samtaka um vestræna
samvinnu og Varðbergs 22. maí síð-
astliðinn.
Francois de Rose tekur virkan
þátt í umræðum um öryggis- og
varnarmál bæði í Frakklandi og á
alþjóðavettvangi eftir að hann lét
af störfum í frönsku utanríkis-
þjónustunni þar sem hann hófst
til hinna hæstu metorða. Hann
gegnir trúnaðarstörfum fyrir
franska Rauða krossinn og tekur
þátt í aiþjóðlegu samstarfi á hans
vegum. Þá er hann í forsæti fyrir
Alþjóðahermálastofnunina í
London (International Institute
for Strategic Studies) eftir að
Raymond Aron, heiðursforseti
hennar, lést á nýliðnu hausti. í er-
indinu sem hann flutti hér á landi
ræddi de Rose um nýjar víddir í
vörnum Evrópu og fer útdráttur
úr því hér á eftir.
Hættutímar
Á kjarnorkuöld er ekki unnt að
byggja á þeirri kenningu Clause-
wits, þýska herfræðingsins, að
stríð sé stjórnmálabarátta með
nýju sniði, notkun kjarnorku-
vopna hefði svo ógnvænlegar af-
leiðingar í för með sér að vopnin
hafa í raun breytt hefðbundnum
samskiptum milii ríkja. Auðvitað
takast þau á en vopnin sem þau
beita eru pólitísk, efnahagsleg og
hugmyndafræðileg.
Hin nýja staða sem kjarnorku-
vopn hafa skapað leiðir til þess að
menn verða að leysa deilur milli
ríkja með öðrum hætti en áður.
Gæta verður að því að sama staða
myndist ekki og á fundinum í
Múnchen 1938 þegar Frakkar og
Bretar áttu ekki annarra kosta völ
en að láta undan kröfum Hitlers
um yfirráð í Tékkóslóvakíu, af því
að hvorug þjóðin bjó yfir nægi-
legum styrk til að geta svarað
Hitler á hættu- og úrslitastundu.
Það kom síðan í hlut ríkja sem
Francois de Rose talar á fundi SVS
og Varðbergs.
voru alls ekki undir það búin að
berjast við Hitler, Sovétríkin og
Bandaríkin, að sigra hann 5 árum
síðar.
Með kjarnorkuógnina yfir höfði
okkar skiptir mun meira máli en
áður að halda þannig á málum að
deilur milli ríkja leiði ekki til
styrjaldar en jafnframt verður að
búa þannig um hnútana að á
hættutímum (crisis) séu menn
ekki nauðbeygðir til að láta undan
þrýstingi andstæðingsins.
Varnarstefnan
Sé litið yfir 35 ára sögu Atlants-
hafsbandalagsins sést að í megin-
dráttum má skipta henni í tvennt
með tilliti til þeirrar varnarstefnu
sem bandalagið hefur fylgt. Fram
til um og yfir 1960 var fylgt stefnu
sem kennd er við allsherjar endur-
gjaldsárás, það er að segja að
hvers konar stríðsaðgerðum Sov-
étmanna í Evrópu átti að svara
með kjarnorkuvopnum Bandaríkj-
anna. Við það að Sovétmönnum óx
ásmegin með öflugri kjarnorku-
herafla endurskoðaði Atlantshafs-
bandalagið varnarstefnu sína og
frá 1967 hefur hún formlega
byggst á sveigjanlegum viðbrögð-
um, þaö er að segja ætlunin er að
svara árás með þeim vopnum sem
duga til að halda andstæðingnum í
skefjum hverju sinni og grípa til
kjarnorkuvopna að fyrra bragði sé
það nauðsynlegt til að koma í veg
fyrir fa.ll Evrópu svo að dæmi sé
tekið.
Yfirburðir Varsjárbandalags-
landa í hefðbundnum vopnabúnaði
í Mið-Evrópu eru óumdeildir. Sov-
étmenn standa jafnfætis Banda-
ríkjamönnum þegar litið er til
langdræga (strategíska) kjarn-
orkuheraflans. Með því að koma
fyrir kjarnorkueldflaugum af
gerðunum SS-20, SS-21 og SS-23 í
Evrópu hafa Sovétmenn ætlað að
ná kjarnorkueinokun í álfunni.
Þróunin í vígbúnaði Sovétríkj-
anna og fylgiríkja þeirra leiðir til
þess að nú verður enn á ný að
huga að varnarstefnu Atlants-
hafsbandalagsins og kanna hvort
hún dugar við núverandi aðstæður
til að halda óvininum í skefjum og
koma í veg fyrir að hann leggi til
atlögu.
Markmið Kremlverja
Það er ekki markmið Kreml-
verja að heyja stríð við Vestur-
lönd. Sá sem hefði slíkt markmið
nú á tímum væri geðveikur. Hins
vegar vilja Kremlverjar vinna sig-
ur á Vesturlöndum án þess að
þurfa að grípa til vopna. Þeir
fylgja hnattrænni stefnu sem mið-
ar að því að skapa þeim völd og
áhrif hvar sem færi gefst, minn-
umst Angólu, Víetnam og Eþíópíu.
Þeir vilja koma ár sinni fyrir borð
með því að beita efnahagslegum
og menningarlegum áhrifum. Þá
dreymir um að geta rekið fleyg á
milli Vestur-Evrópu og Banda-
ríkjanna.
Kremlverjar stefna ekki að
stríði en þeir vilja vera I aðstöðu
til þess að ráða úrslitum mála á
hættustundu. Af þessum sökum
lögðu þeir sig svo fram um að
hindra að hin tvíþætta ákvörðun
Atlantshafsbandalagsins frá því í
desember 1979 um að koma fyrir
nýjum bandarískum kjarnorku-
eldflaugum í Vestur-Evrópu ef
Sovétmenn fjarlægðu ekki meðal-
drægar eldflaugar sínar næði
frám að ganga.
Þar til fyrir fáeinum árum var
unnt að ógna Sovétríkjunum með
bandarískum F-lll-sprengjuþot-
um frá flugvöllum á Bretlandi.
Sovéska loftvarnakerfið hefur
hins vegar verið eflt til mikilla
muna þannig að þoturnar eru ekki
jafn ógnvekjandi og áður. Af þess-
um sökum var hernaðarlega nauð-
synlegt að ákveða í desember 1979
að koma fyrir bandarískum
Pershing II og stýriflaugum í
Vestur-Evrópu.
Gildi eldflauganna
Ef Atlantshafsbandalagsríkin
hefðu ekki tekið ákvörðunina í
desember 1979 og hrundið henni í
framkvæmd eftir að ljóst var orð-
ið að Sovétmenn voru ófáanlegir
til að fjarlægja SS-20-eldflaug-
arnar væri staðan nú þannig að
Kremlverjar gætu ógnað Vestur-
Evrópubúum með kjarnorkuárás
sem ekki leiddi óhjákvæmilega til
þess að Bandaríkjamenn gripu til
kjarnorkuvopna.
Kremlverjar eru nú í þeirri
stöðu að láti þeir til skarar skríða
gegn Vestur-Evrópu með kjarn-
orkuvopnum verða þeir einnig að
ráðast á Bandaríkjamenn og af
því leiðir að þeir hafa ekki nema
tveggja kosta völ að láta hjá líða
að grípa til vopna eða heyja gjör-
eyðingarstríð. Ef Sovétmenn
hefðu unnið í áróðursstríðinu um
bandarísku Evrópueldflaugarnar
hefðu þeir náð því markmiði sínu
að höggva á tengslin milli varna í
Evrópu og kjarnorkuvarna Banda-
ríkjanna sjálfra.
Hefðbundin vopn
Varsjárbandalagslöndin hafa
yfirburði í hefðbundnum vopna-
búnaði í Evrópu. Varnarstefna
Atlantshafsbandalagsins miðast
við að stöðva framrás óvinaherja
eins austarlega í Evrópu og kostur
er. Með því að leggja jafn mikla
áherslu á hefðbundinn vígbúnað
og raun ber vitni vilja Sovétmenn
vera í aðstöðu til að leggja undir
sig á skömmum tíma stóran hluta
af meginlandi Evrópu og nota síð-
an aðstöðuna sem með því fæst í
pólitískum tilgangi. Þeir vilja
halda þannig á málum að Vestur-
lönd standi frammi fyrir því einu
að þurfa að grípa til kjarnorku-
vopna til að fyrirbyggja fall Evr-
ópu, láta stjórnvöld Vesturlanda
standa frammi fyrir því að velja á
milli uppgjafar og að nota kjarn-
orkuvopn að fyrra bragði.
Bernard Rogers, yfirmaður Evr-
ópuherstjórnar NATO (SACEUR),
hefur lýst því yfir opinberlega að
hvorki sé unnt að telja það í vikum
né dögum hve lengi sé unnt að
veita innrásarher að austan við-
nám á meginlandi Evrópu heldur
verði að miða við klukkustundir.
Hvað er til ráða?
Hvað eiga Vestur-Evrópuríkin
að gera við þessar aðstæður?
I fyrsta lagi er nauðsynlegt að
viðhalda tengslum milli kjarn-
orkuvarna Vestur-Evrópu og
Bandaríkjanna og að sjá til þess
að Bandaríkjamenn haldi úti
venjulegum herafla í Evrópu. Á
meðan þessi skipan helst er
Kremlverjum ljóst að þeir lenda í
átökum við Bandaríkjamenn ráð-
ist þeir inn í Vestur-Evrópu.
í öðru lagi verðum við að vera
undir það búnir að geta staðist
þrýsting á hættutímum. Sovét-
mönnum þarf að vera ljóst að
komi til kjarnorkustríðs bíði þeir
jafn mikið tjón og aðrir. Þeim þarf
einnig að vera ljóst að hefðbund-
inn herafli þeirra væri ekki að
fara í skógarferð yrði hann sendur
vestur fyrir járntjaldið. Ný tækni
er að ryðja sér til rúms sem eykur
varnarmátt hefðbundinna vopna
og veldur meiri byltingu en menn
grunaði fyrir fáeinum árum.
Ný tækni
Á ensku er talað um „emerging
technology", skammstafað ET,
þegar rætt er um hina nýju tækni
og hefðbundinn vopnabúnað. Hér
er um margþætta tækni að ræða
jafnt að því er varðar rafeinda-
smíði, langdrægni vopna og
eyðingarmátt.
Ef ráðist yrði inn í Vestur-
Evrópu með venjulegum vopnum
yrðu fyrst notaðar orrustuþotur
til að granda flugvöllum, stjórn-
stöðvum og hernaðarmannvirkj-
um. Samhliða því yrðu sendar
skyndisveitir á landi sem færu
eins langt inn á varnarsvæði
NATO og þær kæmust og beindu
spjótum sínum einkum að hernað-
arlega mikilvægum stöðvum, síð-
an kæmu árásarsveitirnar í bylgj-
um.
Nú er staðan þannig að vildi yf-
irmaður Evrópuherstjórnar
NATO eyðileggja flugvelli í
Austur-Þýskalandi, Tékkóslóv-
akíu, Póllandi eða Ungverjalandi
þyrfti hann að hafa 30 til 50 flug-
vélar til að granda hverjum flug-
velli. í þessum löndum eru um 50
flugvellir og með einfaldri marg-
földun má reikna það út að Evr-
ópuherstjórnin þyrfti að hafa allt
að 2.500 flugvélar til umráða til að
sinna þessu eina verkefni. Nú ræð-
ur hún yfir um 1.500 vélum og
kostar hver þeirra 20 til 25 millj-
ónir dollara.
Hefði Evrópuherstjórnin flug-
skeyti smíðuð með hinni nýju
tækni til umráða og setti í þau
hefðbundnar sprengjur er talið að
5 slík skeyti mundu duga til að
granda einum flugvelli. Einnig er
talið að með slíkum flugskeytum
yrði unnt að eyðileggja velli þeirra
véla sem sendar yrðu til upphafs-
árásar fyrir vestan járntjald á svo
skömmum tíma að þær gætu ekki
lent á þeim að árásinni lokinni.
Pershing II-eldflaug skotið i loft í
tilraunaskyni.
Slík flugskeyti væri einnig unnt að
nota til að stöðva framrás árás-
arherjanna sem kæmu í kjölfar
fyrstú eyðingarsveitanna.
. Sérfræðingar telja að það sé
framkvæmanlegt að koma upp
hefðbundnum herafla sem nýtir
alla kosti hinnar nýju tækni.
Kjarnorkuvopn að
fyrra bragði
Svo að aftur sé horfið að nauð-
synlegum ráðstöfunum í Vestur-
Evrópu. Þá ber í þriðja lagi að
minnast á umræðurnar sem orðið
hafa um það, hvort NATO eigi að
hverfa frá þeirri stefnu að hóta
með notkun kjarnorkuvopna að
fyrra bragði ef allt annað þrýtur
til að halda aftur af innrásarher í
Evrópu.
Miðað við allar aðstæður er
óskynsamlegt að gefa yfirlýsingu í
þessa átt, jafnvel þótt unnt sé að
auka hefðbundinn vopnabúnað.
Kjarnorkuvopnin verða enn sem
fyrr einu vopnin sem geta valdið
óvininum óbærilegu tjóni og þess
vegna hið eina sem heldur honum
í skefjum.
Á hættutímum yrði ekki unnt
að ná viðunandi samningum ef
óvinurinn er óhultur.
Hins vegar er íhugunarefni
hvort ekki megi breyta varnar-
stefnu NATO á þann veg að um
skilyrta beitingu kjamorkuvopna
að fyrra bragði yrði að ræða.
Kjarnorkuvopnum yrði aðeins
beitt gegn þeim herafla sem réðst
inn á varnarsvæði bandalagsins í
því skyni að stöðva hann. Til þess
þyrfti að koma nifteindarsprengj-
um fyrir í Vestur-Evrópu en þær
eru þannig úr garði gerðar að
geislavirkni frá þeim er takmörk-
uð og sprengjumátturinn því stað-
bundinn. Með þeim mætti stöðva
framsókn innrásarhers án þess að
valda óbærilegu tjóni á borgurum
og mannvirkjum þess lands sem
orðið hefði fyrir innrásinni.