Morgunblaðið - 29.07.1984, Blaðsíða 52

52
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. JÚLÍ 1984
_______Þegar Berlínarbúar ræða hina
stormasömu sögu Herberts von Kar-
ajans og Fílharmoníuhljómsveitar
Berlínar, grípa þeir ómeövitaö til
samlíkingar viö hjónaband í molum.
Og eins og samúöarfullir áhorfendur
aö hjónabandi, sem hefur fariö í
hundana, bíða þeir spenntir eftir aö
heyra um skilmála hins, aö því er
viröist, óumflýjanlega skilnaöar.
Töfraoró Karajans:
„Þá fer ég“
Sagt frá deilum á milli Herberts von Karajan og Fíl-
harmoníuhljómsveitar Berlínar, sem gætu leitt til þess
aö hann hætti meö hljómsveitinni eftir 28 ára samstarf
Volker Hassemer,
menningaráðherra borgarinn-
ar og að líkindum sá sem næst
kemst því að vera hjónabands-
ráðgjafi tónlistarhjónanna
sagði: „Ég get ekki neytt ann-
an aðilann til að lifa með hin-
um.“
Hvað hefur gerst eftir 28 ár,
sem hefur orðið til þess að
Karajan, sem oftlega hefur
verið nefndur bestur núlifandi
hljómsveitarstjóra, og Fíl-
harmoníuhljómsveitin, sem
oftlega hefur verið sögð besta
hljómsveit í heimi, standa nú
á barmi tvístrunar eftir afar
langa sundurþykkju?
„Bíða dauða míns“
Þótt illindin hafi náð há-
marki nýverið má rekja þau
langt aftur í tímann. Wolf-
gang Stresemann, sem var
framkvæmdastjóri hljóm-
sveitarinnar frá árinu 1959 til
ársins 1979, minntist þess að
fyrir níu árum hafði Karajan
verið spurður að því hvernig
gengi hjá honum og hinni 120
manna hljómsveit sem hann
stjórnaði og hann svaraði:
„Þau bíða dauða míns.“ Hann
var þá aðeins 67 ára gamall.
Atvik sem þessi hafa skotist
upp á yfirborðið síðustu mán-
uði eftir því sem samstarfs-
örðugleikarnir hafa magnast.
Og nú hefur hljómsveitin neit-
að að fljúga til Salzburg í
Austurríki hinn 24. ágúst nk.
og leika undir stjórn von Kar-
ajans eins og áætlað hafði ver-
ið, nema hann bæti ráð sitt.
Fiðluleikari í hljómsveitinni
og talsmaður hennar á stund-
um, maður að nafni Helmut
Stern, sagði Karajan vera:
„gamlan, sjúkan, tortrygginn
einræðisherra," sem hefði
hvað eftir annað fengið sínu
framgengt með þriggja orða
hótun: „Þá fer ég.“
Þrjú töfraorð
„Okkur þykja þessi þrjú
töfraorð vera stór blekking,"
sagði fiðluleikarinn Helmut.
„Það er ekki nóg með að hann
er ekki enn farinn, heldur
reynir hann allt hvað hann
getur að halda áfram með
hljómsveitina. Við erum að
biðja um að hann hætti sem
stjórnandi á virðulegan hátt.
Það, sem við þurfum nú á að
halda er ekki bara heimsfrægt
nafn, heldur annan stjórn-
anda, sem myndi vinna með
okkur og færa okkur til nýrra
vídda."
Von Karajan hefur dregið
sig í hlé og gefur ekki færi á
sér. Hann er umlukinn dauða-
þögn á siglingu á Miðjarðar-
hafinu. Mikil umræða fer nú
fram í Vestur-Berlín um eftir-
mann hans, en Hassemer
heldur því fram að enginn sé
undir smásjánni að svo
stöddu. Hljómsveitin undir
stjórn Karajans hefur leikið
jafnvel og alltaf áður að mati
flestra tónlistargagnrýnenda.
Illindin, sem nú hafa gosið
upp, má í fljótu bragði rekja
til desembermánaðar 1982
þegar Karajan valdi 23 ára
gamla tónlistarkonu að nafni
Sabine Meyer til að fylla laust
sæti klarinettu-einleikara í
sveitinni og leit þar með fram-
hjá þeirri viðteknu venju að
velja eldri félaga hljómsveit-
arinnar, sem lengur hefðu
þjónað henni. Hljómsveitin
hafnaði Sabine, en fram-
kvæmdastjórinn, Peter Girth,
sem hallur var undir Karajan,
gerði við stúlkuna samning til
eins árs.
Eftir því sem inngöngupróf
hennar í hljómsveitina nálg-
aðist í vor sem leið, varaði
Karajan hljómsveitarmeðlimi
við því að hafna henni því ef
þeir gerðu það myndi hann
„gera svo mikið hneyksli að
hljómsveitin bæri ekki sitt
barr eftir það,“ samkvæmt því
sem einn félagi sveitarinnar
sagði. Sabine Meyer dró sig í
hlé fyrir prófið og hætti við
inngöngu í hljómsveitina.
A elleftu stundu
í Salzburg í júní, hefndi
Karajan sín grimmilega á
hljómsveitinni. Hann hætti
við hljómleika hennar í borg-
inni á elleftu stundu og lét í
staðinn flytja Fílharmoníu-
hljómsveit Vínarborgar til
Salzburg á sinn eigin kostnað
og stjórnaði henni í staðinn,
helsta keppinaut sinnar eigin
hljómsveitar. Karajan hlaut
annað tækifæri til hefnda
stuttu seinna. 35 félagar í
hljómsveitinni höfðu stofnað
með sér kammersveit, sem
starfa átti í stuttan tíma og
var hún þegar farin að aug-
lýsa ferð til New York í haust.
Eftir að hafa barist á móti
þessu frá upphafi lauk Karaj-
an málinu með því að leyfa að-
eins 13 félögum að taka þátt í
kammersveit.
Svo virðist sem Karajan, er
gerði lífstíðarsamning við
Fílharmoníuhljómsveit Berl-
ínar árið 1973, skjátlist um
meðbyr, sem hann telur sig
hafa meðal borgara í Vestur-
Berlín. „í borginni eru menn
ekki eins þolinmóðir við Kar-
ajan og við,“ sagði Hassemer
menningarráðherra. Með ein-
róma stuðningi borgarráðs
Vestur-Berlínar var Girth
rekinn sem framkvæmdastjóri
hljómsveitarinnar og Strese-
mann var aftur gerður að
stjóra. Karajan heimtaði eftir
það að fá að tilnefna alla tón-
listarmenn í hljómsveitina og
ráða framkvæmdastjóra sjálf-
ur í framtíðinni.
„Ef Karajan heldur áfram
að sýna enga eftirbreytni,"
sagði fiðluleikarinn Dietrich
Gerhardt, „neitar að ræða
málin og svarar ekki bréfum,
gæti komið til þess að við fær-
um fram á það formlega við
borgarráð að það losi okkur
við þennan aðalstjórnanda."
Sumir tónlistargagnrýnend-
ur í Vestur-Þýskalandi verja
Karajan í þessari baráttu og
vara við því að ef hann hættir
sem stjórnandi hljómsveitar-
innar eftir 28 ára starf með
henni, gæti það orðið til þess
að hið frjóa tónlistarlíf borg-
arinnar biði mikinn hnekki.
Stresemann kom inn á hlut,
sem ekki hefur verið minnst á
áður og á sér fáa andmælend-
ur: „Þessi hljómsveit stendur í
þakkarskuld við Karajan orðið
þakklæti er ekki nóg. Á hinn
bóginn verður Karajan að
spyrja sjálfan sig að því — svo
notuð séu orð úr tónlistarlíf-
inu — hve lengi fiðluleikarinn
getur með góðu móti leikið á
hljóðfæri sitt ef það er ramm-
falskt.“
— ai.
Stjórnandinn haimtfrægi, Herbert von Karajan, með Fílharmoníuhljómsveit Berlínar.