Morgunblaðið - 16.08.1984, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. ÁGÚST 1984
„Ekki unnt að kynnast fólki
án þess að kunna tungumálið“
Rætt við Is-
landsvininn
Seán Sweeney
Bandaríkjamcnn eni rómaðir
fyrir flest annað en tungumála-
kunnáttu, en þó eru dæmi hins
gagnstæða. Seán Sweeney, eða Jón
Sveinsson, eins og hann kýs að
nefna sig á íslandi, er einn þeirra
Bandarfkjamanna sem hafa rifið
sig undan oki vanans og enskrar
tungu og lært fjólda tungumála. Að
visu kveðst hann vera meiri íri en
Bandarfkjamaður, enda er hann af
írskum uppruna og ólst upp á ír-
landi, en samt er hann fæddur í
Bandaríkjunum.
Óhætt er að segja að Jón sé
mikill heimsmaður, enda hefur
hann dvalist langdvðlum í fram-
andi löndum, eins og t.d. i
Saudi-Arabíu, Japan og Iran.
Hér á landi var hann vetrarmað-
ur á bæ einum i Húnavatnssýslu
á sjotta áratugnum, og stundaði
sjómennsku hér nokkra mánuði
árið 1966 og 1967. En þó að hann
hafi unnið við líkamleg störf hér
hefur hann ekki síður látið til
sin taka á andlegum sviðum.
Hann er til dæmis menntaður i
málvísindum úr Harvard-há-
skóla og Cambridge þar sem
hann lagði áherslu á fornmálin
tvö, latínu og grfsku, og hefur
kennt ensku viða um heim. Jón
var staddur hér á landi fyrir
skömmu og þótti þvf tilhlýðilegt
að ræða við hann um líf hans og
störf, enda af mörgu af taka.
Við hittumst á City Hótel einn
góðviðrismorguninn og tókum
tal saman, á íslensku vitaskuld,
enda talar Jón hana nær lýta-
laust. Ég byrjaði viðtalið á röng-
um enda, og spurði hann um
framtíðina.
Eftir að hafa þagað nokkra
stund segist hann hafa verið í
Saudi-Arabiu síðustu tvö ár, en
glottir síðan og svarar að hætti
Forn-Grikkja: ,Um framtiðina
veit guðinn einn.“ Eftir þetta
kemur mér ekkert annað í hug
en að leita á ögn hefðbundnari
slóðir, og bið Jón að segja frá
tildrögum þess að hann kom
hingað til lands á sínum tima.
„Vegna náms míns hef ég allt-
af haft mikinn áhuga á
indó-evrópskum tungumálum og
islenskan var þar engin undan-
tekning. En segja má að írski
prófessorinn Delargy hafi hvatt
mig öðrum fremur til að fara til
íslands. Þá hafði ég nýlokið
námi mínu í Cambridge-háskóla
á Englandi, og var að grúska i
indó-evrópskum málvfsindum á
Irlandi. Eg hafði einnig stundað
nám í miðaldaensku og þvi lá
beint við að ég kynnti mér is-
lensku. í framhaldi áhuga míns
á íslandsferð kynntist ég nokkr-
um íslendingum, eins og Sigurði
Nordal, Hermanni Pálssyni,
Einari Ólafi Sveinssyni og Lár-
usi Sigurbjörnssyni, og fræddu
þeir mig mikið um land og þjóð.
Hermann Pálsson ráðlagði mér
eindregið að dveljast 1 sveit á Is-
landi, þvi að i Reykjavík gæti ég
freistast til að tala ensku. Ég
ákvað að fara að ráði hans og réð
mig sem vistmann hjá Gfsla
Pálssyni, bónda á Hofi í Vatns-
dal, veturinn 1957—58. Og ég er
handviss um að þetta hafi verið
rétt ákvörðun, enda gekk vel að
læra málið. Ég man að ég sigldi
með Gullfossi til Islands og þar
hitti ég meðal annars Thor Vil-
hjálmsson, rithöfund, og rædd-
um við mikið saman á skipinu.
íslendingar ekki
mannblendnir
I Húnavatnssýslunni var hér-
aðsbókasafn, og reyndi ég strax
frá upphafi að ná fslenskunni
með þvi að lesa islenskar bækur.
.1 Vatnsdalnum kynntist ég
þeirri gestrisni, sem mér finnst
einn helsti kostur Islendinga.
Þeir eru að vísu ekkert sérstak-
lega mannblendnir og fremur
lokaðir, eins og til dæmis Japan-
ir, en vinátta manna hér er að
mörgu leyti sannari en Banda-
ríkjamanna. Það væri nánast
óhugsandi að Bandaríkjamaður,
sem ekki hefði séð vin sinn i 10
eða 20 ár, mundi kannast við
hann, hvað þá heilsa honum aft-
ur, eftir þennan tírna."
— Nú komst þú aftur hingað
til lands árið 1%6 til að vinna ...
Seán Sweeney eóa Jón Sveinsson,
eins og hann kýs að nefna sig á
íslandi.
„Já, ég vann í Vestmannaeyj-
um, fyrst í landi við fiskverkun-
arstörf og var síðan sjómaður á
nótabátnum Jóni Bjarnasyni,
sem gerður var út frá Þorláks-
höfn, nokkra mánuði árið 1%7,
og líkaði mér mjög vel. Árið áður
hafði ég verið f Færeyjum á línu-
bát, sem var á veiðum skammt
frá Grænlandi, svo að segja má
að ég hafi öðlast talsverða
reynslu i sjómennsku á þessum
árum. Annars fannst mér áber-
andi hve fslenskir sjómenn eru
duglegir og margir hverjir fróðir
um ýmis efni. Til dæmis var einn
skipverjanna á bátnum sem ég
var á hér að þýða bók eftir
þekktan írskan höfund."
Við vendum kvæði okkar í
kross og víkjum að dvöl Jón
Sveinssonar i öðrum löndum.
„Því er ekki að neita að ég hef
ferðast mikið og kynnst fjar-
lægri menningu, eins og til dæm-
is í Japan, þar sem ég dvaldist á
árunum 1970—76. Japanir eru
eins og Islendingar að því leyti
að fremur erfitt er að kynnast
þeim náið. Þeir eru innhverfir að
eðlisfari, og eru varfærnir þegar
um útlendinga er að ræða. En
um leið og tekist hefur að brjóta
múrinn f samskiptum við þá, er
unnt að reiða sig á mjög trausta
og nána vináttu þeirra. Mér þótti
einnig mjög áhugavert að dvelj-
ast í íran, þar sem ég safnaði
saman irönskum þjóðsögum.
Annars er merkilegt að leiðir
okkar Péturs Thorsteinssonar,
sendiherra, hafa oft legið saman.
Ég hitti hann til dæmis í Iran,
en ég kynntist honum fyrst i
Moskvu þegar hann var þar
sendiherra. Þannig var, að ég
þurfti að senda föður mínum
mikilvægt skeyti, en bandaríska
sendiherranum í Moskvu þótti
það vist of mikil tilætlunarsemi
að hjálpa mér við það, svo að ég
leitaði til Péturs vegna sam-
bands mins við Islendinga. Hann
tók vel í málaleitan mína og mér
tókst að senda skeytið. Síðan hef
ég hitt Pétur af tilviljun víða um
heim, og met ég vináttu hans
mjög mikils.
Á línubát í Færeyjum
Ég var líka í Færeyjum, fyrst
á línubát árið 1965, og sfðan á
árunum 1976—79, en þá vann ég
að gerð ensk-færeyskrar orða-
bókar og kenndi þar ensku í
kennaraskólanum. Sfðustu tvö
árin hef ég síðan verið í Saudi-
Arabíu, en hef farið til Banda-
ríkjanna á sumrin og aðallega
kennt útlendingum ensku við
Harvard-háskóla í Boston og
Columbia-háskóla í New York.“
— Af hverju stafar þessi
mikli áhugi þinn á tunguálum og
menningu þjóða?
„Mín kenning er sú að ekki sé
unnt að kynnast fólki og þekkja
án þess að kunna tungumál þess.
Því hef ég lagt mikla áherslu á
að læra tungumál alla tíð. Ætli
uppeldi mitt hafi ekki að ein-
hverju leyti kveikt í mér áhuga á
tungumálum, enda má segja að
þrjú lönd hafi komið við sögu á
uppvaxtarárum minum: írland,
Frakkland og Bandarfkin. En
þetta krefst að sjálfsögðu mikill-
ar þolinmæði og vinnu, og þar
sem ég kvæntist nokkuð seint,
hafði ég meiri tima en ella til að
sökkva mér niður i tungumála-
nám.“
.Enskan einna torveldust
— En hvaða tungumál finnst
Jóni Sveinssyni erfiðast að læra?
„Hið merkilega er að þó að
semitísk mál, svo að dæmi sé
tekið, séu erfið og frábrugðin því
sem maður á að venjast, þar sem
um annað málkerfi er að ræða,
held ég þrátt fyrir allt að móð-
urmál mitt, enskan, sé einna tor-
veldust; að minnsta kosti er ég
enn að læra hana. Arabíska er
skemmtileg, og i Saudi-Arabiu
þekki ég margt gott fólk, en því
er hins vegar ekki að leyna að
hin stranga múhameðstrú setur
mikinn svip á þjóðlífið þar og
tungumálið."
— Hvernig finnst þér að
koma til Islands eftir öll þessi
ár. Hafa að þfnum dómi miklar
breytingar orðið hér?
„Já, það er ljóst. Þó hef ég
komið hingað til lands nokkrum
sinnum frá því ég var hér til
sjós, en ávallt staldrað stutt við.
Nú er ég til dæmis í sumarleyfi,
og ákvað ég að taka konuna
mína og annan son minn með til
að rifja upp gömul kynni.
Tæknivæðingin hefur auðvitað
gerbreytt mörgu hér eins og
annars staðar. Nú er til að
mynda hægt að hringja frá
Saudi-Arabfu f Húnavatnssýsl-
una. Svo finnst mér Reykjavík
hafa stækkað mjög, enda þótt ég
hafi aldrei verið í borginni leng-
ur en nokkra daga í senn þegar
ég vann hér. Annars sakna ég oft
íslensks matar; þorramatur all-
ur finnst mér til dæmis mjög
góður, sigin grásleppa og þar
fram eftir götunum. En það, sem
er kannski minnisstæðast, er hið
tæra loft hér, og svo þykir mér
ísland ákaflega hreint land.“
- VI
Idnaðarhverfi að
rísa í Vogunum
Vojfum, 10. ágúírt.
NÝTT iðnaðarhverfi verður brátt
tekið í notkun í Vogum. I sumar
hafa staðið yfir framkvemdir við
gatnagerð og frágang lagna svo sem
holræsa, vatns og rafiagna.
Fyrsta fyrirtækið hefur þegar
reist tæplega 800m! iðnaðarhús,
þar sem verður kjötvinnsla og
pökkun. Þá hefur annarri lóð verið
úthlutað, og sótt um þá þriðju.
Hið nýja iðnaðarhverfi er stað-
sett ofan gamla Keflavíkurvegar-
ins þar sem hann liggur um þorp-
ið, norðan nýrrar íbúðarbyggðar,
og sunnan afleggjarans frá
Reykjanesbraut í Voga.
E.G.
Frú Heather Ireland söngkona frá Vancouver:
„Kannaðist við
andlit í hópnum“
„NAFNIÐ Ireland minnir nú ekki
á ísland, reyndar er það skoskt og
nafn mannsins míns, sem ég tók upp
þegar ég gifti mig“, svarar frú
Heatber Alda Jóhannesdóttir Ire-
land, þegar blm. Mbl. grennslast
fyrir um íslenskt ætterni hennar.
Hún er búsett I Vancouver í
Kanada og er söngvari að mennt.
„En ég er Islendingur og var alinn
upp sem slíkur. Foreldrar mínir
voru bæði íslensk og afi minn var
Guttormur J. Guttormsson skáld.
Allt í kringum mig var töluð ís-
lenska og ættingjar héðan dvöld-
ust oft hjá okkur i lengri eða
skemmri tíma. Því miður lærði ég
ekki íslensku og stundum undra ég
mig á hvers vegna. Helsta skýr-
ingin sem mér kemur í hug er sú,
að á uppvaxtarárum mínum flutt-
ist fjöldi fólks til Kanada og það
var brýnt fyrir öllum að skapa
eina þjóð úr öllum brotunum. Til
þess þurfti fólk að skilja hvort
annað og tala sömu tungu. Samt
fylgdi heimilishaldið íslenskum
venjum og sumarfrfunum mínum
varði ég hjá afa. Þangað komu
margir frægir íslendingar, og ég
man að ég var alltaf mjög stolt af
ættemi mínu þegar þeir bönkuðu
upp á og spurðu um skáldið.
Eg hef aldrei komið til íslands
áður en það hefur verið draumur
minn um langa hríð að sjá landið
sem afi minn lýsti fyrir mér
klukkustundum saman þegar ég
dvaldi hjá honum. Tilfinningin við
komuna var líka ólýsanleg. Ég vil
ekki ganga svo langt að segja að
ég þekki sjálfa mig betur nú en
áður, en eftir tveggja vikna dvöl
hef ég tengst íslenskum rótum
sterkari böndum. Það var dýrlegt
að ganga niður Laugaveginn i
rigningunni og heyra ekkert nema
íslensku allt í kring og hjá mér
vöknuðu ljúfsárar minningar frá
uppvextinum. Mér fannst líka
merkilegt að kannast við andlit í
hópnum, sem minntu mig á kunn-
ingja heima í Vancouver. tslend-
ingar eru einnig mjög alúðlegt
fólk eins og ég vissi reyndar fyrir!“
— Hvernig varðirðu dvölinni
hér?
Vitaskuld setti rigningin strik í
reikninginn, en samt hef ég farið
víða um land. Ég hélt að mér
myndi skola i burtu með bleytunni
á Þingvöllum, en í Vestmannaeyj-
um var yndislegt veður. I Reykja-
vík hefur kórstarfið vakið mestan
áhuga. Það er einstakt hvað marg-
ir kórar eru í gangi miðað við
fólksfjölda og hve gæðin eru mikil.
Ég hlustaði á Mótettukórinn á æf-
ingu og óperukórinn á söng-
skemmtun i Gamla bíói og ég er
sannfærð um að báðir stæðust
fyllilega samkeppni við bestu kóra
erlendis, sem þó eru skipaðir at-
vinnumönnum i greininni. Sama
er að segja um íslensku óperuna.
Einnig söng ég einsöng í útvarpið
við undirleik Alberts Ólafssonar
píanóleikara. Þar flutti ég bæði is-
lensk og erlend lög, m.a. Sandibar
eftir afa minn og fleiri ljóð.
Ég lagði stund á tónlist við há-
skólann í Manitoba og the Royal
Conservatory of Toronto, sem er
aðaltónlistarskóli Kanada. Ég
syng einsöng með kórum vítt og
breitt um landið enda gera Kan-
adamenn lítið af þvi að flytja inn
erlenda einsöngvara. Einnig syng
ég inessó-sópran i „The Chamber
Choir“, sem er tuttugu manna at-
vinnukór. Við ferðumst viða og
flytjum aðallega kammertónlist.
Hingað til hef ég lítið verið i