Morgunblaðið - 21.08.1984, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. ÁGÚST 1984
Norskir smábókaflokkar;
Nýir straumar í Atl-
antshafssamstarfinu
Bækur
Björn Bjarnason
Universitetsforlaget í Osló hefur
sent frá sér þrjár bækur í nýjum
flokki sem ber heitið „Aktuell int-
ernasjonal politikk" og mætti
kalla „Alþjóóastjórnmál samtím-
ans“ á íslensku. Hér er um papp-
írskiljur aó ræóa, þær kosta 84
norskar krónur og eru um 100 síó-
ur aó lengd.
Fyrstu þrír titlarnir eru USAs
Utenrikspolitikk, makt og moral
(Utanríkisstefna Bandaríkj-
anna, vald og siðferði) eftir Per
Egil Hegge, blaðamann hjá Aft-
enposten, Europa meUom sup-
ermaktene (Evrópa milli risa-
veldanna) eftir Martin Sæter,
sérfræðing hjá Norsku utanrík-
ismálastofnuninni, og Norge som
oljeland, liUeput eller stormakt?
(Noregur sem olíuríki, dvergur
eða risi?) eftir Helge Ole Berge-
sen og Raino Malnes en þeir eru
báðir sérfræðingar við Fridtjof
Nansen-stofnunina.
Þessar bækur eru ritaðar með
þeim hætti að þær eru lausar við
fræðilegar vangaveltur en höf-
undarnir draga fram höfuðatriði
viðfangsefnisins og lýsa skoðun-
um sínum á því. Martin Sæter er
þeirrar skoðunar að samstarf
Evrópubandalagsríkjanna (þ.e.
tíu aðildarlanda Efnahags-
bandalags Evrópu eins og þetta
bandalag er enn ranglega kallað
í flestum íslenskum fjölmiðlum
og í almennum umræðum, i hinu
opinbera heiti þess er ekki leng-
ur vísað sérstaklega til efna-
hagssamstarfsins) stefni í þá átt
AklutH bttrmh/i.-na. [nJrJJr
Por Ejp!
USAs
UTENRIKSPOUTIKK
Mdki . r.ioi'u!
I !>iii ersite&nrajri
FOR U.S.ARMY
að bandalagsríkin skapi sér
stöðu á milli risaveldanna og þar
með minnki hlutur Bandaríkj-
anna í vörnum Vestur-Evrópu.
Undir lok bókar sinnar bendir
Sæter á að þessi þróun muni
valda Norðmönnum vandræðum,
þar sem þeir standa utan Evr-
ópubandalagsins og leggja nú
meiri áherslu en áður á varnar-
samstarfið við Bandaríkin. Það
hljóti því að verða Norðmönnum
kappsmál að Atlantshafsbanda-
lagið haldi áfram að vera sam-
eiginlegur vettvangur þar sem
mótuð sé vestræn stefna. Sæter
telur að Svíum og Finnum sé það
hins vegar að skapi að Evrópu-
bandalagið stuðli að þvi aö
risaveldaítök séu sem minnst í
Evrópu, þar með gefist þeim
færi á að láta meira til sín taka.
Síðan segír hann orðrétt: „Það er
ekki óeðlilegt að álykta að Is-
'1 ktutil bUemas/onal þJrtikk
MarUn Sa,U*r
EUROPA
MELLOM
SUPERMAKTENE
L 'niinsitrtfA •rtugtí
lendingar sem eru nær aðgerð-
arlausir („Nærmest passivt
NATO-medlem“) innan Atlants-
hafsbandalagsins, muni bregð-
ast við þróuninni með svipuðum
hætti (og Finnar og Svíar, innsk.
Bj.Bj.).“
Ég er þeirrar skoðunar að
þessi ályktun Martin Sæters sé
alröng. Hafi íslendingar ein-
hvers að gæta í alþjóðamálum er
það ekki síst að viðhalda Atl-
antshafssamstarfinu á milli
Vestur-Evrópu og ríkjanna í
Norður-Ameríku. Við erum jafn-
vel í erfiðari stöðu að þessu leyti
en Norðmenn og stæðum frammi
fyrir óþægilegum kosti þyrftum
við að velja á milli Evrópu og
Bandaríkjanna í öryggismálum.
Sá dómur Sæters að Islendingar
séu svo að segja aðgerðarlausir
innan Atlantshafsbandalagsins
á vel við þegar litið er á hernað-
arsamvinnu aðildarlandanna, en
eins og kunnugt er hefur Geir
Hallgrímsson, utanríkisráð-
herra, stigið skref í þá átt að við
verðum virkari á þeim vettvangi.
í pólitísku samstarfi NATO-
landanna höfum við verið þátt-
takendur eins og vilji og kraftar
leyfa en einnig þar má gera
bragarbót þó ekki væri til ann-
ars en leiðrétta misskilning eins
og þann sem kemur fram í lýs-
ingu hins norska sérfræðings.
Per Egil Hegge er í hópi bestu
blaðamanna á Norðurlöndum og
hefur víðtæka reynslu, meðal
annars var hann fréttaritari
Aftenposten í Moskvu 1969 til
1971 og í Washington 1977 til
1981. I bók sinni dregur hann
upp skýra mynd af höfuðdrátt-
unum í utanríkisstefnu Banda-
ríkjanna frá stríðslokum, og
leggur áherslu á það sem gerst
hefur hin síðari ár.
Hann bendir meðal annars á
þá staðreynd að í suður- og vest-
urríkjum Bandaríkjanna er mest
gróska um þessar mundir.
Manntal árið 1980 sýndi að á átt-
unda áratugnum hafði íbúum
þessara ríkja fjölgað um 20
milljónir, úr 98 milljónum í 118
milljónir. En á sama tíu ára bili
frá 1970 hafði íbúum norðaust-
ur- og miðvesturrikjanna aðeins
fjölgað um tæpar þrjár milljón-
ir, úr 106 f 109 milljónir, en þessi
ríki hafa verið hefðbundin for-
ysturíki Bandaríkjanna bæði í
iðnaði og menningu. Á tíu árum
snerist íbúafjöldinn sem sé við
þannig að 8 milljón manna for-
skot norðaustur- og miðvesturr-
íkjanna 1970 var orðið að 9 millj-
ón manna „halla" 1980. Því er
spáð að þessi þróun haldi áfram.
Það eru fbúarnir f norðaustur-
og miðvesturríkjunum sem eiga
rætur í Evrópu en f þeim ríkjum
þar sem fólki fjölgar mest rekja
menn uppruna sinn einkum til
Rómönsku-Ameríku og Asíu. Þá
bendir Per Egil Hegge einnig á
að þótt Bandaríkjamenn hafi
mikilla viðskiptahagsmuna að
gæta i Evrópu þá gerðist það f
fyrsta sinn á árinu 1981 að
Kyrrahafslöndin áttu meiri
verslunarviðskipti við Bandarík-
in að verðmæti en Evrópulóndin.
Enn getur enginn sagt með
nokkurri vissu fyrir um hvaða
áhrif þessar tölulegu staðreynd-
ir hafi á mótun og framkvæmd
bandarískrar utanríkisstefnu.
Þegar á þær er litið og jafnframt
haft í huga að Evrópuþjóðirnar
hafa verið tregar til að axla
hernaðarlegar skuldbindingar
utan varnarsvæðis Atlantshafs-
bandalagsins á sama tfma og
Sovétmenn láta að sér kveða um
allan heim þykjast æ fleiri
greina breytingar á stefnu
Bandaríkjanna sem hafi í för
með sér að Evrópumenn þurfi að
leggja harðar að sér vilji þeir
standa í fstaðinu á móti Sovét-
mönnum í eigin heimshluta.
Eins og Per Egil Hegge bendir á
sæta Evrópumenn vaxandi gagn-
rýni fyrir það hjá áhrif-
amönnum við mótun banda-
rískrar utanríkisstefnu að þeir
hugsi alltof mikið um sjálfa sig f
öryggismálum og láti Banda-
ríkjamenn eina um að glíma við
Sovétmenn utan varnarsvæðis
NATO, en vilji samt ekki neitt á
sig leggja til að taka við verkefn-
um af Bandarfkjaher í Evrópu.
Sé litið á bækur þeirra Martin
Sæters og Per Egil Hegges og
hugað að langtímaþróun í utan-
ríkis- og öryggismálum i okkar
heimshluta má greina undir-
strauma i stjórnmálum beggja
vegna Atlantshafs sem stefna
hvor í sína átt. Sé einhver einn
atburður sem menn festa hug-
ann við þegar íhuguð er grund-
vallarbreyting á stöðu mála í
Evrópu frá lyktum siðari heims-
styrjaldarinnar staðnæmast all-
ir við samskipti þýsku rfkjanna.
Einmitt þar gætu sögulegir at-
burðir verið að gerast um þessar
mundir, atburðir sem vekja
meiri reiði í Moskvu en annars
staðar ef marka má opinberar
yfirlýsingar. Ronald Reagan,
Bandaríkjaforseti, hefur hins
vegar hafnað þeirri skoðun að
Jalta-samkomulagið um skipt-
ingu Evrópu sé óhagganlegt.
Veitingastofa
skáldskapar
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Café Existens nefnist forlag
í Gautaborg sem gefur út tíma-
rit með sama nafni. Tvöfalt
hefti tímaritsins 22/23 er helg-
að norrænni ljóðlist.
Inngangsritgerð um íslenska
ljóðlist skrifar Einar ólafsson
og velur til birtingar ljóð eftir
þessi skáld: Steinunni Sigurð-
ardóttur, Anton Helga Jóns-
son, Sjón, Geirlaug Magnús-
son, Einar Má Guðmundsson,
Elísabetu Þorgeirsdóttur, Birgi
Svan Símonarson, Ingibjörgu
Haraldsdóttur, Stefán
Snævarr og Sigurð Pálsson.
Ritgerð Einars ólafssonar er
ekki síst athyglisverð fyrir það
að hún er trúverðug greinar-
gerð hans skaldakynslóðar.
Þessi skáld mótuðust á sjöunda
og áttunda áratugnum, hrifust
af þjóðfélagslegum hræringum
eins og stúdentauppreisnum og
nýjungum í listum sem skipuðu
hlutunum í óvænt samhengi.
Þessi kynslóð las Dag Sig-
urðarson með sérstakri eftir-
tekt, kunni að meta hve bein-
skeyttur og opinskár hann var,
auk þess dæmigert borgarbarn
eins og mörg þeirra. Þorsteinn
frá Hamri var lesinn á sunnu-
dögum. I skáldsagnagerðinni
oliu skáldsögur Guðbergs
Bergssonar straumhvörfum,
einkum Tómas Jónsson, met-
sölubók.
Um þetta og fleira má fræð-
ast af Einari ólafssyni sem
gerir sér far um að varpa ljósi
á það sem ung skáld hafa verið
að fást við og hefur líka tölu-
vert að segja um eldri kynslóð
skálda. Vonandi verður rit-
gerðin prentuð á islensku inn-
an skamms, hún skýrir ýmis-
legt sem menn hafa verið
ófróðir um áður.
Sjálfur hefði Einar Ólafsson
gjarnan mátt vera með í
skáldahópnum. Ég hef þá ein-
kum í huga bók hans Augu við
gangstétt (1983).
Sýnishorn íslenskra ljóða í
Café Existens eru of fá til að
gefa rétta mynd af skáldunum,
aðeins eitt ljóð eftir hvert
þeirra í sænskri þýðingu Jans
Karlsson. En þau eru vel valin
og dæmigerð fyrir höfundana.
Séu íslensku ljóðin borin
saman við ljóð Skandínava má
að visu koma auga á skyldleika
á stöku stað, en íslensku skáld-
in eru að mínu mati að fást við
annað en þau skandínavísku.
Áberandi eru tengsl íslend-
inganna við landið.
Ljóð Færeyinga, Grænlend-
inga og Sama standa nær ís-
Einar Ólafsson
lensku ljóðunum en ljóð
Skandínavanna. íslendingana
skortir að vísu hina næmu,
barnslegu tilfinningu Sam-
anna, en þeir eru ekki síður
frumstæðir.
í Café Existens er saman-
komið mikið efni sem flest er
til marks um að norræn ljóðlist
er ekki bara útnesjakveðskap-
ur. Þetta hefti er líka þeim
kostum búið að það kynnir
norrænum Iesendum skáld sem
mörg hver eru lítt þekkt utan
heimalanda sinna.
Jóhann Hjálmarsson
Draumar
um kanínur
og betra líf
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
John Steinbeck: Mýs og menn,
skáldsaga.
Ólafur Jóhann Sigurðsson íslenzk-
aði.
Útg. Almenna bókafélagið 1984, 2.
útg. endurskoðuð þýðing.
Mýs og menn eru efalaust með
frægustu bókum Steinbecks heit-
ins. í eftirmála segir ólafur Jó-
hann að höfundur hafi einnig
beinlínis stefnt að því að skrifa
söguna svo að færa mætti hana
fyrirhafnarlítið upp á leiksvið.
Mýs og menn var í leiksviðsgerð
sýnd hjá LR á árum áður, ég hef
heyrt mikið lof um þá sýningu,
einkum og sér í lagi um leik Þor-
steins Ö. Stephensen í hlutverki
Lenna.
Á árunum 1930—1940 er mikil
gróska í þeirri tegund skáldsagna
sem Mýs og menn gæti flokkast
undir. Kreppan er í algleymi, at-
vinnuleysi og spilling sem af henni
leiðir. Lausamenn og umrenn-
ingar flakka á milli býla og ráða
sig í vinnu skamma hríð á hverj-
um stað, búa við heldur klént at-
læti en allir eiga þeir sama
drauminn: að verða ríkir og þó
ekki svo að þeir setjist í helgan
stein, draumar þeirra beinast að
því að eignast lítið býli, þar sem
þeir geti „lifað á landinu" og orðið
sínir eigin húsbændur.
Svo háttar og til í þessari sögu.
Georg og Lenni eru á stöðugu
flakki. Ástæðan er meðal annars
sú, að Lenni er vitgrannur og hef-
ur ekki stjórn á sér og er einatt að
koma þeim i vandræði svo að þeir
hrekjast úr einum stað í annan.
En samt er draumurinn og nú
virðist hann ekki utan seilingar
lengur. Þeir komast í kynni við
gamlan mann sem á eitthvað í
handraðanum. Geti þeir unnið í
friði og spekt á búgarðinum og ef
Lenni heldur frið þá er sennilega
ekki langt í að draumurinn verði
að veruleika.
Ákaflega finnst mér Steinbeck
fara nærfærnum höndum um
Lenna og tryggðatröllið Georg er
dreginn upp af mikilli vandvirkni
þótt hann standi okkur ekki jafn
skýr fyrir sjónum og Lenni.
Mýs og menn er eftirminnileg
saga, þjóðfélagsádeila án þess að
ádeilan beri ofurliði hið listræna í
frásögninni. Ég las fyrri útgáfuna
fyrir æði löngu og hef ekki borið
saman þýðingarnar eða hversu
miklar endurbætur ólafur Jóhann
Sigurðsson hefur gert. Hvað sem
því nú líður er þýðingin afbragðs
vel gerð, málfarið sérviskulegt. Og
bókin er vel úr garði gerð af hálfu
Almenna bókafélagsins.