Morgunblaðið - 14.11.1984, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. NÓVEMBER 1984
Frá ríkisforsjá
til valddreifingar
— eftir Jón Baldvin
Hannibalsson
MikilvKgustu verkefni stjórn-
málamanna og stjórnmálaflokka á
íslandi er aó leita svara við þessum
spurningum: Hvernig getur þjóðin
unnið sig út úr ríkjandi kreppu-
ástandi og haldið til jafns við aðrar
þjóðir í lífskjörum — þegar til lengri
tíma er litið? Hin spurningin er.
Hvernig er unnt að tryggja meiri
jöfnuð í eigna- og tekjuskiptingu en
nú er? Jafnvel þótt minna sé til
skiptanna um stund? Samstaða
þjóðarinnar, hagsmunahópa, stétta,
atvinnugreina og landshluta um
framtíðarverkefnin, er undir því
komin að svör finnist við þessari
spurningu.
Að mati Alþýðuflokksins er
svarið við fyrri spurningunni
þetta: Það verður að brjóta niður
hið spillta pólitíska fyrirgreiðslu-
og skömmtunarkerfi kerfisflokka
og hagsmunasamtaka i sjóðakerfi
og öðrum lánastofnunum. Þetta
kerfi hefur reynzt þjóðinni dýr-
keypt. Það hafa skammtíma- og
atkvæðaveiðasjónarmið ráðið
ferðinni. Þetta kerfi er byggt utan
um þrönga sérhagsmuni hefð-
bundinna atvinnugreina á kostnað
frumkvæðis og nýjunga í atvinnu-
lífinu. „Tímabil hinna glötuðu tæki-
færa“ átti upptök sín í vexti og
viðgangi þessara úreltu valda-
stofnana. Það verður að leysa
framtak, hugvit og atorku nýrrar
kynslóðar, með nýja þekkingu, úr
læðingi. Um þetta segir dr. Gylfi
Þ. Gíslason, fyrrverandi leiðtogi
Alþýðuflokksins, í merku erindi
um „Lýðræði, fjölræði og markaðs-
búskap“, eftirfarandi:
Varnaðarorð dr. Gylfa
„Afleiðing þess, að yfirvöld hafa
aukin áhrif á fjárfestingu og
framleiðslu, verður sú, að ákvarð-
anir eru teknar af aðilum, sem
hafa ekki nægilega sérþekkingu á
framleiðsluskilyrðum og markaðs-
möguleikum. Auk þess er hætta á,
að ákvarðanir séu miðaðar við
skamman tíma og hagsmuni í stjórn-
Jón Baldvin Hannibalsson
Ef aðstæður verða þannig, að
samningar við stjórnmálamenn og
embættismenn verða mikilvægari
fyrir hag fyrirtækis en góð stjórn
á framleiðslu, framkvæmd nýrra
hugmynda og framsýnt sölustarf,
þá er bæði hagkvæmni og velferð í
hættu. Þá er sú tilhneiging fyrir-
tækja áberandi, að falast eftir að-
stoð ríkisvaldsins, ábyrgðum þess,
fjárframlögum og innflutnings-
vernd.
Hér má segja, að um sé að ræða
tilhneigingu til „félagslegrar að-
stoðar" við atvinnurekendur. Þeir
gegna ekki í sama mæli og áður
hinu hefðbundna hlutverki sínu að
taka á sig áhættu. En um leið dreg-
ur úr áhrifum markaðskerfisins.
Skyld þessu er eflaust sú tilhneig-
ing launþegasamtaka að vilja
takmarka hagnaðarmöguleika
fyrirtækja. Þar sem það hefur átt
sér stað í ríkum mæli hefur orðið
vart minnkandi framtakssemi og
aukinnar þátttöku ríkisvaldsins í
atvinnurekstri."
f grein, sem birtist í tímaritinu
„Hagmálum" 25. árg. 1984, segir
höf. þessarar greinar um sama
efni:
„Á fslandi er svo komið, að heilu
atvinnuvegirnir eru á „framfæri
ríkisins“, þ.e. skattgreiðenda. Ekki
er lengur um það að ræða að at-
KataidgWelt
* V

KKi]neckermaiv1N
neckermann umbooio
REYNIHVAMMUR 10
PÓSTHÓLF 410
200 KÓPAVOQUR
SIMI 46319
Ath.: Hófum bngit aufcaMnd-
ingu af pðntunartiatum, þú hrlngir (
sírna 46319 og við aandum út ftam-
dagurs. Tðkum ainnig við pðntun-
um í ftfma 46319 alia daga frá'kl.
10—22. • 1
vinnurekendur taki áhættu í sam-
keppni á markaðnum, því að þeir
eru endurtryggðir hjá ríkinu. Póli-
tísk ítök skipta þá meira máli en
góð stjórnun, frumkvæði, nýjung-
ar, samkeppnishæfni.
„Velferðarkerfí
fyrirtækjanna“
• Þetta lýsir sér í mörgu. Land-
búnaðurinn er t.d. algerlega á
ríkisframfæri. Hann nýtur inn-
flutningsverndar, fjárfestingar-
og framleiðslustyrkja, niður-
greiðslna og útflutningsbóta, án
nokkurs tillits til eftirspurnar á
markaði.
• Sjávarútvegurinn er í kreppu
vegna ríkisstýrðrar offjárfest-
ingar í takmarkaða auðlind.
Hallarekstrinum, sem af hlýzt, er
bjargað með gengisfellingum, þ.e.
ríkisfjármagnaðari verðbólgu.
• Nýjar atvinnugreinar eiga hins
vegar lítil sem engin itök í þessu
pólitíska stjórnkerfi og eiga því
erfitt uppdráttar.
í stað þess að skapa atvinnuveg-
unum almenn vaxtarskilyrði hefur
ríkisvaldið hneigzt til beinnar
íhlutunar á æ fleiri sviðum: Það
veitir innflutningsvernd, stýrir verð-
myndun, beitir niðurgreiðslum og
styrkjum, skammtar fjármagn og
ákvarðar kjör þess. Afleiðingarnar
eru hvers kyns mismunun í þágu
hefðbundinna greina, verndun
status quo á kostnað framtíðar-
greina.
Kerfið er meira og minna sjálf-
virkt og ósveigjanlegt, sbr. hina
pólitisku úthlutun fjárfestingar-
lánasjóða og sjálfvirkt
afurðalánakerfi. Bankar og aðrar
lánastofnanir stjórnast i alltof
ríkum mæli af pólitískri fyrir-
greiðslu, í stað viðskiptalegs mats
á áhættu og arðsemi.
Á fslandi virðist þessi bakdyra-
þjóðnýting atvinnuveganna vera
orðin miklu stærra vandamál, en
vöxtur hins hefðbundna velferð-
arkerfis (almannatryggingar,
heilsugæzla og skólakerfi). í þeim
efnum hafa ýmsar grannþjóðir
okkar gengið mun lengra. Að því
er millifærslur velferðarkerfisins
varðar er það hins vegar sérstakt
rannsóknarefni, að hve miklu leyti
þær eru raunverulega tekjujafn-
andi, og að hve miklu leyti um er
að ræða tekjutilfærslu frá lág- og
miðlungstekjuhópum til þeirra
sem betur eru settir (m.a. vegna
sívaxandi skattundandráttar
hinna efnameiri)."
Gylfi Þ. Gíslason
„Afíeiðing þess, að yfír-
völd hafa aukin áhrif á
fjárfestingu og fram-
leiðslu, verður sú, að
ákvarðanir eru teknar
af aðilum, sem hafa
ekki nægilega sérþekk-
ingu á framleiðsluskil-
yrðum og markaðs-
möguleikum. Auk þess
er hætta á, að ákvarðan-
ir séu miðaðar við
skamman tíma og hags-
muni í stjórnmálum.“
(Gylfí Þ. Gíslason.)
Leið jafnaðarmanna
Þegar litið er yfir tillögur Al-
þýðuflokksins um efnahagsmál
(einstök þingmál og stefnuyfirlýs-
ingar í stjórnarmyndunarviðræð-
um við aðra flokka) á sl. verð-
bólguáratug er ljóst, að flokkurinn
hefur yfirleitt verið andvígur hóf-
lausri ihlutun rikisvaldsins um
málefni atvinnuveganna.
• I tvo áratugi hefur flokkurinn
varað við afleiðingum óbreyttrar
landbúnaðarstefnu. Hann hefur
lagt til að niðurgreiðslur og út-
flutningsbætur væru afnumdar í
áföngum og að verðmyndun ráðist
af eftirspurn fremur en sjálfvirkri
viðmiðun við laun.
• Alþýðuflokksmenn voru fyrstir
manna til að vara við offjárfestingu
í sjávarútvegi og gerðu tillögur um
veiðileyfasölu sem hagkvæmari
aðferð tii að nýta takmarkaða
auðlind.
Eru ómetnar kart-
öflur í verslunum?
MIKLAR líkur eru taldar á því, að kartöflur séu seldar í verslunum
víðsvegar um landið án þess að matsmenn hafi haft tækifæri til að skoða
þær og meta eins og lög þó standa til. Þetta kemur fram í nýlegu
fréttabréfi Upplýsingaþjónustu landbúnaðarins þar sem eftirfarandi
kemur einnig fram:
Samkvæmt lögum er óheimilt
að selja kartöflur sem ekki hafa
verið metnar. Ennfremur ber að
greiða af kartöflun, eins og öðr-
um búvörum, ákveðin gjöld, sem
renna i mismunandi sjóði. Þar
ber fyrst að nefna matsgjald,
sem er 20 aurar af hverju kg. Þá
er búnaðarmálasjóðsgjald 0,5%
af verði til framleiðenda, gjald í
Bjargráðasjóð er 0,6%, gjald til
stofnlánadeildar á að vera 1,0%
og til Lífeyrissjóðs bænda
1,25%. Þetta gerir samtals
3,25%, sém á að reikna af verði
til framleiðenda. Þá ber einnig
að taka 2,0% til viðbótar, sem
reiknast af heildsöluverði, en
það eru svokölluð neytenda- ðg
lánajöfnunargjöld. Að síðustu á
að taka 27 aura af hverju kg., en
það er flutningsjöfnunargjald.
Ef kaupmaður kaupir beint af
framleiðanda 9 poka af 1. fl.
kartöflum (450 kg.) á hann að
standa skil á kr. 639 til Fram-
leiðsluráðs landbúnaðarins, mið-
að við að verð til framleiðenda
hafi verið kr. 17 á kg. Það er
nauðsynlegt að kaupmenn, sem
kaupa kartöflur beint af fram-
leiðendum láti yfirmatsmann
garðávaxta vita um kaupin og
fái kartöflur metnar áður en
sala hefst, annars eru þeir að
brjóta lög og selja vöru, sem ekki
er leyfilegt að selja, segir að lok-
um í frétt upplýsingaþjónust-
unnar.
• Alþýðuflokksmenn settu fyrstir
manna fram kröfuna um raun-
vexti, til þess að koma í veg fyrir
látlausa eignatilfærslu frá spari-
fjáreigendum (almenningi) til
skuldara og til þess að beina
takmörkuðu fjárfestingarfé þang-
að sem það skilar mestum þjóð-
hagslegum arði.
• Þegar Alþýðuflokksmenn hófu
baráttu sína fyrir verðtryggingu
sparifjár, gerðu þeir ráð fyrir
1—2% raunvöxtum í mesta lagi.
Framsóknarmenn lýstu sig harða
andstæðinga „hávaxtastefnu"
kratanna. Nú standa þeir að
hæstu raunvöxtum í heimi,
10-17%.
• Alþýðuflokksmenn hafa lagt
fram tillögur um endurskipulagn-
ingu á stýrikerfi fjárfestingar,
með það fyrir augum að viðskipta-
legt mat á áhættu og arðsemi ráði
meiru um nýtingu fjárfestingar en
pólitísk ítök hefðbundinna hags-
munahópa eða atkvæðavon stjórn-
málamanna.
Grundvallaratridi
Þessi dæmi verða að nægja til
að sýna að eftirfarandi grundvall-
arsjónarmið hafa verið ráðandi:
1. Flokkurinn telur að samkeppni
margra óháðra aðila á markaði,
bæði um nýtingu fjármagns og
verð afurða, tryggi bezt hags-
muni neytenda, almennings.
2. Ríkisvaldið á að láta af beinni
íhlutun, sem mismunar aðilum
atvinnulífsins og dregur úr arð-
semi, lífskjörum og velferð.
Þetta á við um aðstoð við ein-
stök fyrirtæki, atvinnugreinar
eða landsvæði (nema i undan-
tekningartilvikum), niður-
greiðslur lána og verðlags, inn-
flutningshöft, leyfisveitingar
og skömmtun.
3. Einmitt vegna þess að Alþýðu-
flokkurinn var og er fylgjandi
viðtækum afskiptum rikis-
valdsins, sem stuðla að tekju-
jöfnun og félagslegu öryggi (al-
mannatryggingar, heilsugæzla,
skólakerfi o.fl.) vill hann forð-
ast það, að atvinnulífið lendi á
framfæri skattgreiðenda. Það á
þvert á móti að skila þeim verð-
mætum, sem samfélagið óskar
að verja til nauðsynlegrar sam-
eiginlegrar þjónustu.
Að baki þessum hagstjórnar-
hugmyndum býr sú pólitíska
heimspeki, að dreifing hins efna-
hagslega valds sé forsenda virks
lýðræðis og menningarlegrar fjöl-
breytni. Ef pólitík i lýðræðisríki
er í eðli sínu málamiðlun, þá snýst
hún í efnahagsmálum og hag-
stjórn fyrst og fremst um leitina
að jafnvægi milli kröfunnar um
hagkvæmni annars vegar og kröf-
unnar um jöfnuð hins vegar.
Jón Bnldvin Hannibalsson er al-
þingismadur Alþýðuílokks fýrir
Rejkjaríkurkjördæmi.
t
t
Eru seldar ómetnar kartöflur f verzl-
unum?
igæ
. v.<