Morgunblaðið - 14.11.1984, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. NÓVEMBER 1984
41
t
Séra Eiríkur J. Eiríksson og kona hans frú Kristín Jónsdóttir.
lenskar bækur sem máli skipta og
fjölmargt að auki. Þar er margt
gagnlegra bóka og þar eru líka
gersemar. Nefna má Guðbrands-
biblíu og allar síðari útgáfur Bibl-
íunnar á íslensku. Þar er nærri því
hver einasta útgáfa af ritum ís-
lenskra höfunda, skáldsögur, ljóð,
leikrit. Þar er mikið safn lögfræði-
rita, frábært safn rita um íslensk
fræði, bókmenntir, málfræði og
sögu, fornritin í flestum útgáfum,
og þar eru flest íslensk tímarit frá
upphafi.
Þau hjón hafa eignast stór söfn
nokkurra einstaklinga. Þannig
keyptu þau bókasafn Aðalsteins
Sigmundssonar að honum látnum,
og var þar margt góðra bóka.
Skulu aðeins nefndar færeysku
bækurnar, sem eru einstakar í
sinni röð.
Mikinn hluta bókasafns Sveins
Björnssonar forseta eignuðust
þau, og er þar margt kjörgripa.
Má þar nefna hið mikla safn
ljósprentana íslenskra handrita,
Corpus codicum Islandicorum me-
dii aevi, sem Ejnar Munksgaard
gaf út í Kaupmannahöfn á árun-
um upp úr 1930, og eru þetta ein-
tök sem Munksgaard gaf Sveini,
sem þá var eini sendiherra íslands
á erlendri grund.
Þá eignuðust þau hjón ýmsar
bækur úr safni dr. Alexanders Jó-
hannessonar prófessors, og sömu-
leiðis úr safni Ólafs Lárussonar
prófessors, og má þar sérstaklega
nefna rímnasafn Olafs, sem talið
var hið besta I einkaeign. Síðan
hafa þau hjón aukið rímnasafnið,
m.a. með rímnasafni sem fékkst
um hendur Helga Tryggvasonar
bókbindara.
I safninu eru einnig stássgripir,
sem hvergi eiga sér hliðstæðu, og
má þar nefna Sögu ólafs Tryggva-
sonar sem út kom 1892. Bókin er
úr safni Sveins forseta, með bók-
merki hans og eigináritun á saur-
blaði, og auk þess er þar skrifað:
„Þessa bók batt ég sjálfur inn
sumarið 1893. S.B.“ Slík bók er
einstök, eða hvar í heiminum eru
til bækur sem fyrsti forseti lýð-
veldis hefur bundið inn?
Bæjar- og héraðsbókasafnið á
Selfossi á 75 ára afmæli um þessar
mundir. Það á rætur að rekja til
tombólu sem haldin var í Tryggva-
skála árið 1909 að tilhlutan Ung-
mennafélags Sandvíkurhrepps í
því skyni að safna fé til að koma á
fót lestrarfélagi. Lestrarfélag
Sandvíkurhrepps starfaði til 1939
er það rann inn í nýstofnað Hér-
aðsbókasafn Suðurlands, sem
Héraðssambandið Skarphéðinn
hafði komið á fót. Með setningu
laga um almenningsbókasöfn árið
1955 varð safnið Héraðsbókasafn
Árnessýslu, og þegar Selfoss fékk
kaupstaðarréttindi árið 1978
breyttist nafn safnsins enn og
nefndist Bæjar- og héraðsbóka-
safnið á Selfossi.
Um síðastliðin áramót var
skráð bókaeign Bæjar- og hér-
aðsbókasafnsins tæp 19 þúsund
bindi, og hefur bókaeignin því
meira en tvöfaldast með stórgjöf
þeirra sr. Eiríks og frú Kristínar.
Vegna takmarkaðs húsnæðis eru
ekki tök á að veita nú þegar við-
töku hinni miklu gjöf. Hin mikla
aukning bókakosts og jafnframt
sú eðlisbreyting á Bæjar- og hér-
aðsbókasafninu, sem nú er orðin
staðreynd, kallar aftur á móti á
ákvörðun um framtíðarhúsnæði,
sem vonandi verður tekið i notkun
á næstu 5—10 árum.
Haukur.
Ammoníakslekmn í Sundahöfn:
Tjónið metið á
35-40 milljónir
LJÓST ER orðið að tjónið sem
hlaust af ammoníakslekanum í vðru-
geymslum Eimskipafélagsins í
Sundahðfn 29. október sl., nemur
tugum milljóna króna. Nær 500 lest-
ir af frystum sjávarafurðum voru í
frystiklefa í vðrugeymslunni og er
talið að þær séu að langmestu leyti
ónýtar, að sögn Þórðar Sverrissonar,
fulltrúa framkvæmdastjóra Eim-
skipafélagsins. Hilmar Victorsson
hjá Sölumiöstöð hraðfrystihúsanna,
sem átti um 300 tonn af frystum
karfaflðkum í geymslunni, telur að
heildartjónið nemi 35—40 milljón-
um króna.
Gísli Olafsson, forstjóri Trygg-
ingamiðstöðvarinnar hf., sem
tryggði allar birgðirnar, sagði
ekki verða endanlega ljóst fyrr en
eftir nokkra daga hversu mikið
tjónið væri né heldur hver myndi
endanlega bera þann kostnað.
Ljóst væri þó, að um „verulegt"
tjón væri að rasða. Hjalti Einars-
son, framkvæmdastjóri Sölumið-
stöðvar hraðfrystihúsanna, sagði
ljóst að SH myndi ekki verða fyrir
fjárhagslegu tjóni af völdum
ammoniakslekans, tryggingar
myndu borga skaðann.
Þórður Sverrisson sagði í sam-
tali við blaðamann Mbl. í gær, að
menn gerðu sér enn vonir um að
eitthvað af fiskinum í frysti-
geymslunni væri óskemmdur, það
kæmi betur i ljós á næstu dögum.
Hilmar Victorsson sagði regluna
vera þá, að ef ammoníak kæmist i
hluta birgða þá mætti umsvifa-
laust telja þær allar ónýtar.
„Þetta er gríðarlegt tjón, ekki
undir 35—40 milljónum króna ef
miðað er við að þarna hafi verið
um 300 tonn af karfa, 100 tonn af
skelfiski og önnur 100 tonn af
rækju,“ sagði Hilmar. „Sú upphæð
gæti orðið hærri þegar upp er
staðið ef menn taka hugsanlega
gengisfellingu inn i myndina, enda
tekur a.m.k. einn mánuð að fá vör-
una greidda.“
AF ERLENDUM VETTVANGI
Eftir KENNETH MACKENZIE
Kúrdar rísa upp
gegn Tyrkjum
TYRKNESKIR víkingahermenn búnir herþyrhim hafa hafið mikla sókn á
írösku yflrráðasvæði gegn uppreisnarmönnum Kúrda, sem hafa fært sig
upp á skaftið og gert mikinn usla í suðausturhéruðum Tyrklands á
undanförnum vikum.
Uppreisn Kúrda, sem flestir
búa nálægt svæðinu þar sem
Tyrkland, írak og íran mætast,
er fyrsta dæmið um pólitiskt
ofbeldi í Tyrklandi síðan
herforingjastjórnin fór frá í des-
ember i fyrra.
Uppreisnin hefur vakið mik-
inn ugg meðal almennings og yf-
irstjórn hersins hefur áhyggjur
af ástandinu, þar sem hún hafði
vonað að tekizt hefði að friða allt
landið í tíð herforingjastjórnar-
innar 1980—1983.
í fyrra hermdu fréttir að
Tyrkir hefðu staðið fyrir „tak-
mörkuðum" hernaðaraðgerðum
gegn kúrdískum uppreisnar-
mönnum handan landamæra ír-
aks, en þessar fréttir voru born-
ar til baka.
1 janúar gerðu Tyrkir og írak-
ar með sér samkomulag, sem
greinilega snerti Kúrdamálið,
um „að hafa nánara samstarf á
sviði öryggismála og að grípa til
öruggra ráðstafana til þess að
koma í veg fyrir smygl (yfir
landamærin)*.
Skömmu síðar bárust fréttir
um tyrkneskar loftárásir á
stöðvar Kúrda, þá á irönskum og
iröskum landamærasvæðum. En
Kúrdar hertu baráttu sína og í
sumar neyddust Tyrkir til að
senda liðsauka á vettvang eftir
dirfskufullt bankarán í Eruh og
árásir á hernaðarmannvirki í
Suðaustur-Tyrklandi.
Hörðustu átökin að undan-
förnu hafa geisað i Hakkari-
héraði og gripið hefur verið til
þess ráðs að flytja íbúa margra
bæja og þorpa þar til Adana og
Mersin á strönd Miðjarðarhafs.
Þeir sem vilja ekki fara fá byss-
ur og önnur vopn til að verjast
árásarflokkum Kúrda.
Margir striðsmenn Kúrda
gera árásir sinar frá stöðvum í
hálendi Norður-íraks, sem er
kjörið til skæruhernaðar, sækja
yfir landamærin, ráðast á stöðv-
ar stjórnarhermanna, veita her-
flokkum fyrirsát að vild og hörfa
aftur yfir landamærin til griða-
staða sinna.
Yfirvöld í írak viðurkenna að
þau ráði ekkert við ástandið á
þessu „einskismannslandi“, aðal-
lega vegna þess að hermenn
þeirra eru uppteknir við stríðið
við írani. Þótt írakar hafi leyft
tyrkneskum hermönnum að at-
hafna sig á írösku yfirráðasvæði
hafa þeir neitað að taka þátt I
aðgerðum Tyrkja.
Bæði Tyrkir og írakar hafa
strangan vörð við 750 mílna
langa hráoliuleiðslu frá írak til
Tyrklands, sem skæruliðar hafa
oft ráðizt á. Olía sú, sem Irakar
selja til útlanda, fer aðeins um
þessa leiðslu og olía úr henni
fullnægir að miklu leyti innan-
landsþörf Tyrkja.
Á sama tíma hafa Tyrkir
reynt að eiga góð samskipti við
írani og verða því að stunda erf-
iða jafnvægislist. En Tyrkir eru
Turgut Ozal sakar kommúnista og
Armena um stuðning við Kúrda.
Heimkynni Kúrda
nú aðalviðskiptaþjóð írana, sem
hafa látið í ljós ánægju með
sambúð þjóðanna.
Siðan Turgut Ozal forsætis-
ráðherra kom til valda hafa
Tyrkir gert sér far um að auka
samskipti sin við önnur ríki mú-
hameðstrúarmanna. Tyrkir vilja
fylgja sjálfstæðari stefnu í mál-
um, sem varða Miðausturlönd,
og í deilumálum vestrænna
þjóða og múhameðskra þjóða.
Áður fylgdu Tyrkir yfirleitt
vestrænni stefnu gagnvart ríkj-
um múhameðstrúarmanna.
Ozal hefur heimsótt nokkur
ríki múhameðstrúarmanna, þar
á meðal tvö sem eru óvinveitt
vestrænum rikjum — Iran og
Líbýu. Hann virðist ala með sér
sér þá von að Tyrkir geti gegnt
stærra hlutverki i heimi mú-
hameðstrúarmanna, jafnvel for-
ystuhlutverki.
Gagnstætt írökum hafa íranir
staðið fyrir aðgerðum gegn
kúrdiskum „gagnbyltingarhóp-
um“ i Kúrdahéruðum Vestur-
írans á síðustu mánuðum. Sam-
komulag tókst um „landamæra-
mál“, þegar utanríkisráðherra
írans, Áli Akbar Velayeti, ræddi
við Ozal forsætisráðherra og Va-
hit Halefoglu utanríkisráðherra
i Istanbúl í ágúst.
Fremstir í andspyrnu Kúrda
eru herskáir stuðningsmenn
Kúrdíska verkamannaflokksins
(PKK), byltingarsinnaðra
vinstrisamtaka, sem eru í
tengslum við Jelal Talabani,
leiðtoga Kúrda i írak.
Tyrkneski herinn handtók
marga virkustu stuðningsmenn-
ina 1980—1983, en þeir sem kom-
ust undan, þar á meðal nokkrir
helztu leiðtogarnir, hafa fylkt
liði að nýju i grannlöndunum.
Yfirlýstur tilgangur flokksins er
stofnun kúrdisks sósíalistalýð-
veldis og höfuðborg þess á að
vera tyrkneska borgin Diyarbak-
ir.
Þótt þessi áform kunni að
virðast tálsýn er ógnunin tekin
alvarlega. Tyrkneskir valda-
menn hafa ekki enn gleymt upp-
reisn Kúrda 1925, þegar minnstu
munaði að nýstofnað lýðveldi
Kemals Atatúrk leystist upp.
Það sem Tyrkir óttast hins
vegar mest eru auknar vísbend-
ingar um að kúrdiskir skæru-
liðaleiðtogar hafi samstarf við
skuggaleg samtök armenskra
hryðjuverkamanna, ASALA
(Armenska leyniherinn til frels-
unar Armeníu), sem hefur borið
ábyrgð á morðum margra tyrkn-
eskra stjórnarerindreka á und-
anförnum 11 árum.
Tyrkneskir embættismenn
halda þvi enn fremur fram að
ólöglegur flokkur tyrkneskra
kommúnista, sem starfar neð-
anjarðar i Tyrklandi og fyrir
opnum tjöldum í Austur-Þýzka-
landi, skipuleggi störf beggja
þessara hópa. Ozal forsætisráð-
herra hefur raunar sjálfur hald-
ið þessu blákalt fram á þingi.
Ozal hyggst nú hleypa af
stokkunum viðtækri þróunar-
áætlun i frumstæðum héruðum
Kúrda. Vonað er að skólar, vegir,
vatnsveitur, raforkuver o.8.frv.
muni leysa vandann. Að dómi
margra, sem vel þekkja til, hefði
átt að vera búið að gera þetta
fyrir löngu. Ozal viðurkenndi
með yfirlýsingu sinni að Kúrdar
hefðu lögmætar ástæður til að
kvarta yfir félagslegu og efna-
hagslegu misrétti og nú færa
skæruliðar marxista sér þetta
kunnáttusamlega i nyt.
Leiðtogar stjórnarandstöð-
unnar hafa einnig látið i ljós ugg
um að harðar gagnráðstafanir
öryggissveita verði til þess eins
að breikka bilið milli þorpsbú-
anna i austurhéruðunum og
stjórnarinnar i Ankara. Aðgerð-
ir herlögreglunnar og lögreglu
hafa einkum sætt gagnrýni.
Meiri agi er i hernum, gagnstætt
því sem talið er erlendis.
Próf. Erdal Inonú, leiðtogi
sósialdemókrata, sem nýlega var
á ferð í austurhéruðunum, hefur
varað yfirvöld við því að harka i
yfirheyrslum fanga og aðrar
hörkulegar aðferðir geti haft
hörmuleg áhrif og orðið vatn á
myllu kúrdiskra öfgamanna.
Kenneth MncKenzie er sérfræð-
ingur Tbe Obserrers í grískum og
tyrkneskum málefnum.