Morgunblaðið - 14.11.1984, Síða 52

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. NÓVEMBER1984
hönnun hófst 1970. Lovísa I var
tekin í notkun 1977 og Lovísa II
1980. Eigandinn er Imatran
voimaoy, ríkiseign að 95,6% en
4,4% á tryggingarfyrirtæki. Im-
atran voimaoy er hluthafi í mörg-
um öðrum orkuverum og framleið-
ir og dreifir u.þ.b. 45% raforku í
Finnlandi.
Hvers vegna hér í Lovísa? Sjór-
inn sér fyrir gnægð kælivatns og
það lækkar dreifingarkostnaðinn
að vera svo nærri meginnotend-
um.
Hvers lensk hönnun? Kjarna-
ofninn og raflarnir eru frá Sov-
étríkjunum en annar búnaður, s.s.
stjórntæki, er frá Finnlandi og
öðrum V-Evrópulðndum.
Hvers vegna frá Sovétríkjun-
um? Við köllum það „Easting-
house“ Verðið er afar hagstætt,
segir Turpeinen. Þeir sjá okkur
líka fyrir fullunnu eldsneyti og
taka við úrganginum á u.þ.b.
tveggja ára fresti.
Kjarnaofnar eru tveir og
hverflasamstæður eru fjórar.
Hvor eining getur framleitt mest
um 450 megawött. Heildarafköst
netto eru 890 megawött.
Hvernig var hugmyndin kynnt
staðarbúum? Bæjarstjórnin hafði
það að mestu á hendi. Með fundum
og blaðaútgáfu. Umræður urðu
ekki stórvægilegar þetta var nýtt
fyrir mönnum á 6. áratugnum.
Gallup-skoðanakönnun nýlega
sýndi að staðarbúar skiptust til
helminga í afstöðu sinni. Sé tekið
til alls Finnlands teljast um 75%
mótfallin kjarnorkuknúnum raf-
orkuverum. Sem stendur fram-
leiða Finnar rúmlega 40% heild-
arraforku sinnar með þessum
hætti. Þetta er hæsta hlutfall í
heiminum.
Hve margir unnu við byggingu
og frágang? 4000 manns og full-
búið kostaði verið 1000 milljónir
finnskra marka. (5000 millj. i.kr.)
Við spyrjum um reksturinn.
Hverjir nota orkuna? % fara til
iðnaðar en 'A til almennra nota.
Fjórðungur tekna Lovísabæjarfé-
lagsins kemur frá opinberum
gjöldum versins. Fastir starfs-
menn eru 420 en 600 bætast við
þegar framleiðslan er stöðvuð til
að endurnýja eldsneyti og yfirfara
búnað um leið. Hvernig er starfs-
mönnum kynnt hættan? Talið þið
um hættumörk? Nei. öll geislun
getur skaðað. Þjálfun og starfsað-
ferðir miða að þvf að sem fæstir
verði fyrir geislun og eins lítilli og
hægt er.
Hvernig fylgist þið með? Hætt-
an er mest þegar skipt er um
eldsneyti og tækin yfirfarin. Hver
starfsmaður hefur sinn eigin
geislamæli. Við lesum af hjá föst-
um starfsmönnum mánaðarlega
en oftar hjá viðbótarmannskap
við hættulegri störf. Meðalgeislun
hjá þeim sem fyrir henni hafa orð-
ið er innan við 100 REM. Heild-
argeislunin yfir alla starfsmenn
yfir árið hefur mælst 70—80 REM.
Þetta er kallað mann-REM og al-
þjóðlega samþykkt öryggismörk
eru 500 mann-REM. Hvernig er
brunavörnum háttað? Hafið þið
sérstakt slökkvilið? Nei. Starfs-
menn eru þjálfaðir f verkþáttum
slökkvistarfs.
Og framtíðin? Loka verður
hverri starfseiningu eftir u.þ.b. 30
ára rekstur. Þreyta í búnaði gerir
viðhald of dýrt og áhættusa'"*
Á röltinu
Yfirmaður öryggiseftirlitsins
hleypir okkur inn með myndavél-
ina gegn þvf að við notum ekki
leifturljós. Það gæti ruglað viðvör-
unarbúnað, segir hann. Leiðin
Iiggur um skrifstofuhlutann fram
hjá kaffistofu. I fordyri sjálfs
stöðvarhússins er geislaeftirlitið.
Þar klæðumst við hvítum slopp og
þykksóla tátiljum utan yfir skóna.
Varafilmurnar verða eftir með öll-
um öðrum „lauslegum óþarfa".
Leiðsögumaður okkar stakk seg-
ulspjaldi sínu f rifu og sló inn
númer. Verið skiptist í græn, gul
og rauð svæði sagði hann. Á græn-
um er hægt að vinna fullan vinnu-
dag allt árið hættulaust. Gul
svæði eru varhugaverð og rauð eru
hættusvæði einungis fyrir nauð-
synlega lágmarksumferð. Við lít-
um hvort á annað. Leið okkar ligg-
ur um græn, áréttar hann.
Loftmynd af fyrsta kjarnorkuknúna raforkuveri Finna. Veriö stendur á litlum hólma í skerjagarðinum fyrir utan smábæinn Lovísa. f hvorum turni er
kjarnaofn og frumhringrás. Neðst í vinstra horní sést afrennsli kælivatns úr þriðju hringrásinni. Handan turnanna er hverflasalurinn og loks dreifibirkið.
(Birt með leyfi Imatran Voima oy).
í kjarnorkuyeri
— eftir Nfels
Hermannsson
Finnar framleiða rúmlega 40%
heildarraforku sinnar f kjarn-
orkuknúnum verum. Þetta er
hæsta hlutfall f heiminum. Við að
sjá kvikmyndina um Karen Silk-
wood gripu mig nokkur ónot en
jafnframt forvitni um kjarnorku-
iðnaðinn. Ég fór þvf á stúfana.
Kjarnorka
Forsagan
Þegar um aldamótin 1900 rofaði
fyrir nýjum skilningi á eðli efnis-
heimsins. Röntgen-hjónin upp-
götvuðu X-geislana, í daglegu tali
nefnda röntgengeisla og þekk-
ingarbrot um hegðun geislavirkra
efna röðuðust saman.
1905 birti Einstein kenningu
sfna um tengsl orku og efnis. Á
grundvelli hennar veltu vísinda-
menn fyrir sér kjarnasamruna
sem mögulegri orkulind. En ekki
tókst að smiða nauðsynlegan
tækjabúnað fyrr en 1939 og þá
tókst hópum vfsindamanna beggja
vegna Atlantsála að sýna fram á
kjarnaklofningu. Samtímis varð
Ijóst að mögulegt var með einni
nifteind að koma af stað keðju-
verkun sem óx og viðhélt sér með
ógnarhraða uns allt „eldsneytið"
var uppétið. Þetta tókst fyrst í
kjarnaofni byggðum í kjallara
íþróttahúss Chicago-háskóla f
Bandaríkjunum. Bandaríkjamenn
lögðu í fyrstu áherslu á hernaðar-
þýðingu hinnar nýju orkulindar
vegna yfirvofandi þátttöku í
heimsstyrjöldinni síðari. 1 ágúst
1945 bættist svo kjarnorkan í
orðaforða heimsbyggðarinnar sem
enn einn hryllingsdrátturinn í öm-
urlegri mynd styrjalda.
Kjarnorkusprengjum var varp-
að á japönsku borgirnar Nagasaki
og Hírósíma.
Þetta var fyrir 39 árum og enn
eru kjarnorkusprengjur á dagskrá
í umræðum um hvar í Evrópu
vesturveldin komi fyrir meðal-
drægum kjarnaflaugum. Um frið-
samleg not af kjarnorku er minna
rætt. Sú þróun komst á skrið upp
úr 1950. Nú eru starfræktir yfir
200 kjarnaofnar til raforkufram-
leiðslu í Bandaríkjunum og einir
fjórir hérna í Finnlandi. Frakkar
og Japanir eru einnig stórir f snið-
um á þessu sviði.
Þegar logar á eldspýtu eða nær-
ingarefnin brotna niður f manns-
líkamanum eru það sameindir sem
breytast og orka losnar. Kjarnork-
an er aftur á móti bundin í kjarna
frumeindar. Kjarna frumeindar er
haldið saman af kröftum sem ver-
ka milli róteinda og nifteinda
hans. Þarna er bundin gífurleg
orka f formi stöðuorku. Riðlist
skipan róteinda og nifteinda losn-
ar þessi orka í formi hreyfiorku og
hita.
Einmitt þetta gerist við kjarna-
klofnun. Nifteind er „skotið" á
kjarna og afstaða róteinda og nift-
einda hans riðlast og feikna orka
losnar úr læðingi í formi hreyfi-
orku og þó einkum hita.
En efni eru ákaflega miskleif,
sum rýma utanaðkomandi nift-
eind án þess að klofna og því er
nokkuð hægt að stjórna hraða
klofningskeðjunnar með þvi að
blanda eldsneytið. Besta og mest
notaða eldsneytið er frumefnið úr-
aníum eða öllu heldur afbrigði
þess sem kallast úraníum 235 eftir
samanlögðum fjölda nift- og rót-
einda þess. Hver úranfumkjarni
sem klofnar sendir frá sér 2—3
nifteindir sem hver um sig getur
klofið kjarna sem fyrir verður og
því verður keðjuverkunin svo hröð
og svo mikil orka losnar á auga-
bragði. En úraníum 235 er aðeins
örlítið brot náttúrlegs úraníums
sem unnið er með námugreftri.
Með sérstökum aðferðum er þó
hægt að auka hlutfall þess.
Kvikmyndin um Karen Silkwood
fjallar um öryggismál starfs-
manna verksmiðju sem fullvinnur
eldsneyti fyrir kjarnaofna.
Við bruna lk kílós af úranfum
235 myndast sami hiti og við
bruna 1400 tonna af kolum. Van-
dinn sem tækjakostur kjarnorku-
veranna þarf að ráða við er að
standast hinn gífurlega ■ hita,
halda keðjuverkuninni stöðugri og
undir stjórn og að hindra að
stórhættuleg geislavirk efni kom-
ist út í lffríkið. Geislunarhættan
er fyrir hendi í öllum greinum
kjarnorkuiðnaðar. Námugreftri,
fínvinnslu eldsneytis, notkun í
kjarnaofnum og síðast en ekki síst
í frágangi og geymslu geislavirkra
úrgangsefna.
Og nú skulum við líta á fyrsta
kjarnorkuknúna raforkuver
Finna. Það hefur nú verið starf-
„Heill iönaður hefur ris-
ið upp kringum notkun
kjarnorku. Henni fylgir
stööug áhætta vegna
geislunar, og verði
meiriháttar slys getur
þaö haft ófyrirsjáanleg-
ar afleiöingar. Kostir
eru hinsvegar augljósir:
Mikil orka fæst úr litlu
eldsneyti og úrgangs-
efnin mega alls ekki
fara út í lífríkið..."
rækt í 7 ár í smábænum Lovísa,
miðja vegu milli Helsinki og
Kotka. Fyrirtækið vill bæta við 3.
kjarnaofninum og rúmlega tvö-
falda afköstin. Almenningur og
stjórnmálamenn verða nú að gera
upp hug sinn. í haust verða bæjar-
og sveitarstjórnarkosningar. Við
skoðuðum verið við ágæta leið-
sögn, tókum fólk tali á götu og
ræddum loks við ötulasta and-
stæðing versins sem að eigin sögn
reiðir fram þann helming sann-
leikans sem fyrirtækið lætur kyrr-
an liggja i upplýsingamiðlun
sinni.
í verinu
Leiðsögumaður okkar er Jouko
Turpeinen verkfræðingur sem
annast þjálfun. í stöðinni er rekin
eftirlíking kjarnaofns til þjálfun-
ar. Meðan við bíðum eftir leyfi til
að ljósmynda spyrjum við um
sögu og tækniatriði.
Lovísa I er fyrsta kjarnorkuver
í Finnlandi. Orku skorti til iðnað-
ar. 1961 var ákveðið að byggja og
Turpeien opnar hurðina að þrýstijöfnunarklefa, sem fara verður um inn í
turninn sem hýsir kjarnaofninn og frumhringrásina.