Morgunblaðið - 31.01.1985, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. JANUAR 1985
Nýjungar í at-
vinnumálum V.
— eftirJónas
Bjarnason
Um lífefnaiðnað
á íslandi
Lífefnaiðnaður getur verið
framleiðsla, umbreyting eða ein-
angrun á lífefnum, þ.e. þeim kol-
efnissamböndum, sem líf jarðar
byggist á. Fjöldamörg lífefni eru
framleidd og seld til ýmissa nota.
Fæst þeirra eru seld í mjög stór-
um stíl, en þau eru yfirleitt mjög
dýr miðað við lífræn eða ólífræn
efnasambönd. Mörkin á milli líf-
efnaiðnaðar annars vegar svo og
lífræns efnaiðnaðar, matvælaiðn-
aðar og lyfjaiðnaðar hins vegar,
eru mjög óljós oft. í þungamiðju
lífefnaiðnaðar eru svokölluð ensím
eða lífefnahvatar. Mörgum munu
vera minnisstæð þvottaduftin,
sem ruddu sér til rúms á síðasta
áratug. Með þeim var unnt að
leggja þvott í bleyti og ná úr hon-
um ýmsum blettum, sem erfitt var
að ná með öðrum hætti. Þessi
svokölluðu „bíólógískt" virku
þvottaduft innihéldu lífefnahvata,
en danska fyrirtækið Novo
blómstraði í þeim bransa.
Á Rannsóknastofnun fiskiðnað-
arins hefur af og til í gegnum árin
verið hugað að vinnslu einstakra
lífefna úr fiskúrgangi. Fyrir rúm-
um tveimur áratugum var t.d.
unnin svokölluð dehydrocholin-
sýra (gallsýra) úr þurrkuðu þorsk-
galli. Þetta efni er notað í melt-
ingarlyf fyrir fólk, sem á erfitt
með að melta fitu. Þetta mál var
skoðað aftur fyrir u.þ.b. áratug, en
forsendur fyrir söfnun galls og
framleiðslu á einstökum gallsýr-
um virtust ekki vera fyrir hendi.
Það verð, sem í boði var, var ekki
nógu hagstætt.
Nú á síðustu vikum hefur mikið
verið rætt um lífefnaiðnað á ís-
landi eða líftækni öllu heldur. Líf-
tækni er nokkru víðara hugtak en
lífefnaiðnaður, en þá er átt við
notkun á lífverum eða eftirlíking-
um á efnabreytingum lífsins sjálfs
til þess að leysa tiltekin verkefni,
sem geta verið framleiðsla á efn-
um (lífefnaiðnaður), til að um-
breyta matvælum eða til að finna
tiltekna eiginleika (sjúkdóms-
greining) svo að dæmi séu nefnd.
Svo mikið kveður að himinhróp-
andi bjartsýni og vanþekkingu á
þessu sviði, að nauðsynlegt er að
gera nokkra grein fyrir stöðu
mála erlendis í þessum efnum.
Líftækniblaðran er
sprungin erlendis
í riUnu Chemistry & Industry
frá 19. nóv. 1984 birtist grein eftir
Andy Coghlan aðstoðarritstjóra
blaðsins. Hann segir m.a. frá
ráðstefnunni „Investment in Bio-
technology" (fjárfestingar í líf-
tækni), en þar báru fjármálamenn
og fjárfestingarsérfræðingar sam-
an bækur sínar í því skyni að átta
sig á möguleikum líftækninnar
svo og til að forðast stórkostleg
mistök (disasters) eins og þau,
sem voru gerð á áttunda áratugn-
Gjaldskrárverð
Landsvirkjunar
— eftir Halldór
Jónatansson
í Morgunblaðinu hinn 26. þ.m.
var sagt frá því að í nýútkomnu
fréttabréfi Rafmagnsveitna ríkis-
ins kæmi fram að verð Lands-
virkjunar á raforku til almenn-
ingsveitna hafi hækkað að raun-
gildi um 166% á síðustu fimm ár-
um sé miðað við vísitölu bygging-
arkostnaðar. Hér er rétt með farið
hvað varðar breytingar á gjald-
skránni frá ársbyrjun 1980 til og
með 1. janúar 1985. Þessi saman-
burður gefur hins vegar ekki alveg
rétta mynd af tveimur ástæðum.
í fyrsta lagi miðast hann við
gjaldskrárverðið í ársbyrjun 1980,
en þá var það með lægsta móti að
raungildi frá því Landsvirkjun var
stofnuð. Kemur hér til að vegna
verðstöðvunar á árunum 1971 —
1982 fékk gjaldskrárverð Lands-
virkjunar ekki að fylgja almennri
verðlagsþróun og hélt því ekki
raungildi sínu miðað við bygg-
ingarvísitölu, sbr. meðfylgjandi
línurit. Á þessum árum var því um
meiri og minni hallarekstur að
ræða hjá Landsvirkjun og skulda-
söfnun, sem leiddi til þess að eftir
að verðstöðvun lauk í árslok 1981
þurfti að hækka gjaldskrána mun
meir en ella vegna aukins fjár-
magnskostnaðar.
í öðru lagi segir samanburður á
gjaldskránni ekki alla söguna,
heldur getur verið nær lagi að
bera saman hækkun á meðalverði
allar seldrar orku Landsvirkjunar
til Rafmagnsveitna ríkisins. Sé
það gert kemur í ljós að hækkun
meðalsöluverðsins 1984 miðað við
1980 er 73% að raungildi en ekki
166%.
Nú hefur þróunin sem betur fer
snúist við þar sem gjaldskrárverð
Landsvirkjunar fer nú lækkandi
að raungildi eins og sjá má af
línuritinu. Standa vonir til að
raunverðið haldi áfram að lækka á
komandi árum.
Halldór Jónatansson er forstjóri
Landsrirkjunar.
RAUNVER0 %
MEÐALVERÐ TIL ALMENNINGSVEITNA
1971-1985
um. Dagar hinna glæstu vona eru
liðnir, og menn eru farnir að átta
sig á því, hvernig landið liggur.
Fjárfestingar hafa dregist stór-
lega saman á þessu sviði. Vanda-
mál líftækninnar er, að hún er
„ekki framleiðsluiðnaður heldur
samsafn vísindagreina, sem fram-
leiðir aðallega meiri vísindi" og
meiri peningaþarfir.
Coghian segir, að vandamál
uppfinningamanna séu öfgar
þeirra (fanaticism). Þeir borða,
drekka og sofa með hugmyndum
sínum. Þeir þurfa ekki að skapa
arð af hugmyndunum né hafa
áhyggjur af markaðsmálum. Þeir
gera ekki áætlun um framtíðina,
en starfa frá degi til dags í þeirri
von, að uppfinningar þeirra verði
viðurkenndar að lokum.
Það má segja, að þessi lýsing
geti átt við flesta uppfinninga-
menn, en hún endurspeglar sjón-
armið fjármálaheimsins til þessa
sviðs nú. Það er ekki endilega víst,
að hann hafi hið eina rétta mat á
forsendum fyrir nýjungum, því að
benda má á, að margar nýjungar
hafa virst brjálæðislegar í fyrstu í
augum margra en síðar orðið for-
senda fyrir mjög gagnlegri þróun
eða framleiðslu. En gallinn er sá,
að stöðugt lægra hiutfall af nýjum
hugmyndum kemur að gagni. Þess
vegna eru stöðugt vaxandi líkur á
því, að fjármálaheimurinn hafi
frekar rétt fyrir sér en uppfinn-
ingamenn.
Líftækni er talin hafa mestar
líkur á þremur sviðum í náinni
framtíð. Það er á sviði heilsu-
gæslumála, landbúnaðar og mat-
vælaiðnaðar. Langmestir pening-
ar eru í heilsugæslumálum, en þar
er um að ræða bæði ný lyf og að-
ferðir til að finna sjúkdóma (dia-
gnostics). Sem dæmi um ástandið
má nefna, að mikill fjöldi fyrir-
tækja er að reyna að framleiða
krabbameinslyfið interferon. Tal-
ið er, að þrír rúmmetrar af lyfinu
á ári nægi til þess að sinna heims-
þörfinni. Þegar og ef eitt fyrir-
tækjanna kemst upp á lagið, tekur
það allan heimsmarkaðinn um
hæl. Hér er um að ræða ofsafengið
kapphlaup risavaxinna hagsmuna.
Talið er, að aðeins örfá þeirra auð-
ugustu af hinum 200 líftækni-
fyrirtækjum heimsins nái því að
framleiða lyf með líftækninni. Svo
eru til menn, sem láta sér detta í
hug, að tsland hafi möguleika á
Jónas Bjarnason
„Dagar hinna glæstu
vona eru liðnir, og menn
eru farnir að átta sig á
því, hvernig Iandið ligg-
ur. Fjárfestingar hafa
dregist stórlega saman á
þessu sviði. Vandamál
líftækninnar er, að hún
er „ekki framleiðsluiðn-
aður heldur samsafn
vísindagreina, sem
framleiðir aðallega
meiri vísindi“ og meiri
peningaþarfir.“
því að stíga þennan tröllaukna
dans. Meira að segja Bretar óttast
það að geta ekki tekið þátt í hon-
um af ýmsum ástæðum.
Hvaða möguleikar
eru fyrir hendi?
Varla eru nokkrir möguleikar á
því, að unnt sé að fá nokkru áork-
að hérlendis í náinni framtíð á
sviði landbúnaðarlíftækni (t.d.
gerjun úrgangsefna, erfðaverk-
fræði) frekar en á sviði heilsu-
gæslu. En hvað með matvælaiðn-
að? Ef reynt er að telja öll tromp-
in á hendinni, kemur í ljós, að þau
eru bæði fá og eru auk þess hund-
ar. Aðalsviðin hafa til þessa verið
gerjun áfengra drykkja, osta- og
jógúrtgerð svo og brauð- og köku-
lyfting. Einnig er unnt að fram-
kalla meirnun kjöts með sérstök-
um ensímum. íslenski matvæla-
markaðurinn er mjög lítill, svo að
tæpast er líklegt, að hann skipti
nokkrum sköpum. Hinsvegar eru
íslenskar sjávarafurðir umtals-
verðar, en þær eru sem kunnugt er
seldar fyrst og fremst á erlendan
markað. Þar sem nauðsynlegt er
að veðja á tiltekna framleiðslu en
ekki tiltekin svið, eins og sumir
vilja, kemur fátt til greina. Rætt
hefur verið um vinnslu á ensímum
úr fiskslógi eða einstökum fisk-
innyflum. Norðmenn telja, að
unnt verði að framleiða ensím-
blöndu, sem hreinsar himnulagið
utan af smokkfiski. Slíkar smá
matarholur er eflaust hægt að
finna og notfæra sér um sinn
þangað til stóru fyrirtækin er-
lendis finna ódýrari aðferðir til að
framleiða ensímin með öðrum
leiðum t.d. úr jurtum eða með
gerlum. Hráefnisuppsprettan
skiptir nánast engu máli á svona
sviðum. Hér á íslandi hefur verið
rætt um stjórnun á síldarverkun,
en meirnun eða verkun síldar ger-
ist m.a. með tilstilli meltingarens-
íma síldarinnar. Það mál er fyrst
og fremst fiskiðnaðarmál, en síður
lífefnaiðnaður eða framleiðsla á
ensímum. Enginn veit, hvort slík
stjórnun á eftir að verða hag-
kvæm eða hvort þá verði ekki hag-
stæðara að nota ensím, sem keypt
verða erlendis og unnin eru úr
öðrum hráefnum. Fleiri hugmynd-
ir af þessu tagi hafa heyrst, en
þær hafa nánast allar sömu tak-
markanir.-
Niöurstöður
Breska tímaritið The Economist
segir frá því (8.—14. des. 1984)
hvers vegna líftækni uppfylli ekki
þær vonir, sem gerðar höfðu verið.
„Tæknin sjálf er aðeins verkfæri,
sem nota má til að gera hluti, sem
einnig má gera með öðrum aðferð-
um.“ Nýjar seljanlegar afurðir
hafa látið á sér standa, en stóru
efnahagsrisarnir hafa ekki þorað
annað en taka þátt í kapphlaup-
inu. Hina „stóru peninga" er að
finna í lyfjabransanum. Á slíkum
sviðum hafa Islendingar enga
möguleika, þeir geta miklu fremur
hafið samkeppni við Japani um
smíði á myndavélum eða bílum.
Ýmsir íslendingar hafa því miður
látið villast af háskalegum erlend-
um áróðri og reynt að skreyta sig
með fjöðrum, sem eiga við um allt
önnur svið en til greina kemur að
stunda hérlendis. Hvort skynsam-
legt sé að setja einhverja peninga
i rannsóknir á þessu sviði til að
standa við bakið á kennslu og
menntun þjóðarinnar er allt ann-
að mál.
Dr. Jónas Bjarnason er efnarerk-
fræðingur. Hann er deildarrerk-
fræðingur i Rannsóknastofnun
fiskiðnaðarins.
„Jákvætt starf til ein-
ingar kristinna manna“
— segir biskup íslands í tilefni af nýaf-
staðinni einingarviku kristinna safnaða
„ÉG TEL það ákaflega ánægjulegt skref í þróun kirkju og kristni með okkar
þjóð, að þetta samstarf skuli eiga sér stað,“ sagði biskup Islands, herra Pétur
Sigurgeirsson, er Mbl. innti hann frétta af Alþjóðlegri bænaviku, sem Sam-
starfsnefnd kristinna trúfélaga skipulagði hér á landi dagana 18. til 25.
janúar. En henni lauk með samkomu í kirkju Hvítasunnusafnaðarins sl.
langardag.
VEROIÐ 1985 ER ÁÆTLAO
MhÐAO VK> 20% VEROBÓLGU
Er þessi bænavika árviss við-
burður víða um lönd. Hér á landi
er samstarfsnefndin skipuð full-
trúum frá Þjóðkirkjunni, kaþólska
söfnuðinum, Hjálpræðishernum,
aðventistum og hvítasunnu-
söfnuðinum.
Samkomur voru haldnar á
nokkrum stöðum á landsbyggðinni
og í Reykjavík fór þær fram í
Neskirkju, Landakotskirkju,
kirkju aðventista, hjá Hjálpræð-
ishernum og í kirkju hvítasunnu-
safnaðarins, eins og áður sagði.
Á samkomunum töluðu full-
trúar trúfélaganna og lásu úr ritn-
ingunni á hverju kvöldi og auk
þess var mikið sungið, bæði kór-
söngur og almennur söngur.
„Tilgangurinn með þessari
bænaviku er sá, að sameinast um
það, sem þessi trúfélög geta sam-
einast um,“ sagði biskup. „Og þeg-
ar nánar er að gáð, er margt sem
sameinar, meðal annars bænin, en
hún setti svip sinn á allar sam-
komurnar. En sérstaklega samein-
ar það, að öll viljum við fylgja
Kristi og feta í fótspor hans.“
Biskup kvað bænavikuna hafa
tekist vel í alla staði og sagði hana
þá best sóttu frá upphafi, en
bænavikan hefur verið haldin hér
á landi í nokkur ár. „Yfirskrift
vikunnar var „Frá dauða til lífs
Pétur Sigurgeirsson
með Kristi" og ég álít þetta vera
mjög merkilegt og jákvætt starf
til einingar kristinna manna, hvar
sem þeir starfa," sagði biskup.
Samstarfsnefnd kristinna trúfé-
laga starfar ekki eingöngu meðan
á bænavikunni stendur ár hvert,
heldur hefur hún reglulega mán-
aðarlega fundi. Formaður nefnd-
arinnar er annar fulltrúi Þjóð-
kirkjunnar, Kristján Búason, dós-
ent.