Morgunblaðið - 06.03.1985, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. MARZ 1985
Stytting daganna
— eftir dr. Benjamín
H.J. Eiríksson
Fyrir seinustu jól kom út þýdd
bók sem nefnist Árin þöglu í ævi
Jesú. Mér virðist að það bezta sem
hægt sé að segja um bókina, sé
það, að með henni sé reynt að
vekja athygli á því, að andlegt —
fyrst og fremst trúarlegt — líf í
Palestínu á dögum Jesú hafi verið
fjölskrúðugra en menn gætu hald-
ið af lestri Nýja Testamentisins og
þeim heimildum öðrum, sem til-
tækar voru fram á miðja þessa
öld. Ég mun segja sumt lakara um
efni bókarinnar áður en lýkur. Það
versta verður víst að vera ósagt.
Það eru takmörk fyrir því hvað
pappírinn þolir. Á saurblaði er
prentað með stóru skrautletri:
Bókaútgáfan Þjóðsaga
tileinkar útgáfu
þessa verks ári
bibiíunnar á
íslandi 1984
Það var og.
Þegar ég fór að lesa spurði ég
útgefandann, hvað hann gæti sagt
mér um höfundinn. Ég skildi hann
svo, að um hann vissi hann ekkert.
Ég fór því að kynna mér það mál,
og ætla að byrja á því að segja frá
því helzta sem ég fann eða fékk.
Höfundurinn, Dr. Charles
Francis Potter, virðist hafa byrjað
sem þjónandi prestur. Faðir hans
var biskup í meþódistakirkjunni.
Afi hans var líka biskup, einnig
afabróðir hans. Sá lagði horn-
steininn að hinni miklu Jóhannes-
arkirkju (John the Divine) sem
enn er í byggingu í New York eftir
hátt í öld.
Árið 1924 á Dr. Potter í ritdeilu
við séra Straton um únítarismann.
Árið 1930 flytur hann ávarp, hjá
First Humanist Society of New
York, sem hét eða kallað var A
Humanist Encydical. Sama ár birt-
ist bók eftir hann: Humanism a
New Religion. Hann var því únít-
ari og í augum sumra einskonar
páfi hreyfingarinnar.
Þróun vísindanna, en þó fyrst og
fremst þróunarkenningin, virðist
hafa breytt viðhorfi höfundarins
til kristinnar trúar. Eftir fyrri
heimsstyrjöldina var hann orðinn
eldheitur baráttumaður únítar-
ismans. Áratugum síðar finnst
honum efni Kúmran-handritanna
renna enn nýjum stoðum undir
það viðhorf. Verð ég því að segja
fáin orð um þetta viðhorf.
Grundvallaratriði únitarismans
er höfnun kenningarinnar um
heilaga þrenningu og þar með
höfnun guðdóms Jesú. Trúfélag
„Það væri mjög æski-
legt að fá fréttaauka
Þóris Kr. í blöðunum,
helzt aukinn, því að það
er óþolandi að sjá
boðskap bókar þeirra
Dr. Potters og AN tekið
með þögninni einni
saman af hálfu guðfræð-
inganna.“
únítara hefir enga trúarjátningu
né stefnuyfirlýsingu. Kirkjunni er
hafnað, en félagið kailað samtök
(association). Únítarar munu
flestir hafna tilvist hins yfirskil-
vitlega heims en leggja áherzlu á
siðgæðið. í bókarlok er hinu
„óljósa hugtaki ‘guði’“ hafnað um
Jesúm. (160)
í Bandaríkjunum er fjöldi pre-
dikára sem eru án þess sem við
köllum formlega guðfræðimennt-
un. Þeir sem hana hafa eru oft
auðkenndir með doktorstitli. Þeg-
ar um prest er að ræða er hann því
venjulegast ekki fræðimannstitill
eða vottur um sérstök vísinda-
störf. Enda kemur hvergi fram í
bókinni að Dr. Potter hafi fengizt
við vísindastörf. Hann segir á ein-
um stað, að hann hafi haft stöðugt
samband við prófessora í Nýja-
testamentisfræðum. Það hafi haf-
izt um 1905 (77). í bókinni telur
hann upp bækur eftir fræga fræði-
menn, sem hann hafi lesið, en seg-
ir hvergi að hann hafi starfað með
þeim sjálfum að vísindastörfum.
Það hlýtur að vekja athygli, að
Dr. Potter er fæddur 1885 og deyr
1%2. Árið 1958 gaf hann út fyrst
hina þýddu bók. Hún er því samin
fyrir meira en aldarfjórðungi.
Hún fjallar fyrst og fremst um
Kúmran-handritin og hin svoköll-
uðu hliðarrit, (apokryfu rit), en
mikill hluti þessara handrita er
einmitt þessi rit. Var nú ekki hægt
að finna eitthvað nýlegra en þessa
bók, um þessi efni, til þess að
bjóða þjóðinni á þessu hátíðarári
Biblíunnar? Á þessum aldarfjórð-
ungi, sem liðinn er, hafa birzt
mörg rit um þessi mál, samin af
færari mönnum, langtum betri en
þessi gamla bók, að minni hyggju.
I ár er liðin rétt öld frá fæðingu
höfundarins. En það, sem virðist
hafa ráðið vali bókarinnar er, að
séra ÁN las hana víst snemma,
fannst hún þá góð, og skýrir það
margt í boðskap hans. Nú finnst
honum tími til kominn að „síðan
þess aðrir njóti með“. Innihaldið
fellur rétt vel að smekk hins vígða
manns, séra Árelíusar Níelssonar,
sem er hvatamaðurinn og upp-
haflegi þýðandi bókarinnar. Við
vígsluna lofar prestsefnið hátið-
lega fyrir augliti Guðs, að kenna
trúna hreina samkvæmt hinum
spámannlegu og postullegu ritum
Biblíunnar. En þessi þýdda bók er
róttæk höfnun alls þessa.
Sem formáli að bókinni eru not-
uð tvö sýnishorn texta úr Dauða-
hafshandritunum, bæði úr Hand-
bók um hegðun, einu höfuðriti Ess-
enanna. Hið fyrra er bæn um
blessun hins trúaða í hinu síðara
blessar hinn trúaði Guð, segist
gera sáttmálann og lofar að halda
lögmálið. Þessar tilvitnanir eru
auðvitað ekki annað en viðtekin
gyðingleg guðrækni á öllum öld-
um. Þær eru á engan hátt sérstak-
lega essenskar eða kristilegar, og
því á engan hátt vitnisburður um
það að kristindómurinn sé af ess-
enskum uppruna, en það, ásamt
óheiðarleik kirkjufeðranna, er það
sem ætlað er að sanna með ritun
bókarinnar.
Þeir félagarnir, Dr. Potter og
séra Árelíus, reyna að finna
stuðning vantrú sinni og fölskum
trúarkenningum með því að sýna
fram á það, að í Palestínu hafi ríkt
auðugt andlegt líf að baki lífi
presta og skriftlærðra. Ég fæ ekki
séð, að það breyti nokkru því, sem
skiptir máli fyrir kristna trú eða
kirkju. Það bezt ég veit er það
einnig skoðun þeirra guðfræðinga
og lærðu manna, sem rannsakað
hafa þessi mál. Grundvallarspurn-
ingin er eftir sem áður sú sama:
Er kristin trú opinberun Guðs, eða
sú mannlega samsuða, sem þeir
sálufélagarnir Dr. Potter og séra
Árelíus álíta hana vera?
Dr. Potter er ákaflega hneyksl-
aður yfir því hve mörg rit vanti í
Biblíuna, sem honum finnst að þar
ættu að vera, fyrst og fremst
Enoksbók. Hún boðar heimsslit og
komu Mannssonarins. Þetta er
þegar boðað í Daníelsbók, sem er í
Biblíunni. En Enoksbók gerir
meira en þetta. Hún boðar komu
tveggja Mannssona, prests og kon-
ungs. Þetta ætti ekki að vera svo
torskilinn spádómur. NT segir frá
komu Jesú og starfi hans, og boðar
endurkomu hans sem konungs
200—300 sinnum. Hér ættu því
ekki að vera neinir árekstrar, sem
gætu hneykslað kirkjufeðurna. En
í Enoksbók gerir Guð Enok að
Mannssyni. Það er því ekkert und-
arlegt þótt það skreppi upp úr Dr.
Potter, að hafi Kúmran-samfélag-
ið verið móðir kristindómsins, þá
hafi Enok verið faðir hans. Hitt er
svo annað mál, að kirkjufeðurnir
Benjamín HJ. Eiríksson
hafa haft leiðsögn Heilags anda,
og hann hefir ekki viljað hafa í
Biblíunni sumt af því, sem sagt er
um Mannssoninn og Enok, í því
riti sem kennt er við hinn síðar-
nefnda. (Heitið „faðir andanna" er
mikið notað í Enoksbók.)
Megintilgangur með bókinni er
sá, að sýna fram á það, að krist-
indómurinn sé af essenskum upp-
runa. Jesús hafi boðað kenningar
Essena, hið frumlega í kenningum
hans sé frá öðrum runnið, Essen-
unum, ennfremur að guðfræðing-
ar kirkjunnar séu sekir um að
dylja þetta. f rauninni hafi þeir
strax byrjað á fölsunum sínum
með því að sleppa flestum hliðar-
ritunum úr Biblíunni. Þessum
fullyrðingum hefir Þórir Kr. Þórð-
arson prófessor svarað í frétta-
auka í útvarpi að kvöldi hins 19.
janúar og hrakið grundvallar-
atriði bókarinnar þótt í stuttu
máli væri. En hann nefndi engin
nöfn. Hann nefndi ekki prestinn
séra Árelíus, né það, að bókin væri
tileinkuð ári Biblíunnar. En hann
sagði annað ekki síður mikilvægt.
Hann sagði, að þetta væri frétta-
auki í tilefni af því, að 40 ár væru
nú liðin frá fundi Dauðahafshand-
ritanna (Kúmran-handritanna).
Gott sýnishorn af því, sem séra
Árelíusi er svo mikið í mun að
koma á framfæri við íslenzka þjóð
á ári Biblíunnar, má finna strax á
fyrstu blaðsíðu fyrsta kapítula
bókarinnar. Rannsóknir fornra
handrita hafa birt nýjan Jesúm
stendur þar:
„Hann er ekki lengur sá Kristur
sem þeir (fræðimennirnir) sköp-
uðu með trúgirni sinni og guð-
fræðingar síðari alda, önnum
kafnir við að semja trúarjátn-
ingar sínar, umbreyttu í heiðinn
guð eingetnaðar og líkamsupp-
risu.“ (9)
Eftir þetta ætti enginn að velkj-
ast í vafa um viðhorf séra Árelíus-
ar Níelssonar: kirkjan boðar heió-
inn guð. Og í brauði óg á brauði
þessarar kirkju hefir hann lifað
meginhluta ævi sinnar.
Hvað á söfnuður Jesú að halda?
Fyrir nokkrum árum bar ég mig
upp við ónefndan guðfræðing,
undan blaðaskrifum prests nokk-
urs. Af hverju sést ekkert svar í
blöðunum við svona óviðunandi,
jafnvel óviðurkvæmilegum skrif-
um? Svarið sem ég fékk var á þá
leið, að einhver samkoma presta
hefði samþykkt að prestar ættu
ekki að vera að svara hver öðrum í
blöðunum. Með þessu var hvaða
ruglukolli í prestastétt, sem væri
gefið meira en prentfrelsi, nefni-
lega frelsi frá heilbrigðri gagnrýni
stéttarbræðranna. Prestarnir
höfðu sem sé lært stéttvísi, en hún
er ekki það sama og að bera sann-
leikanum vitni. Hvar átti söfnuð-
urinn þá að fá upplýsingu? Hverju
átti hann að trúa? Presturinn
sagði: „þessu," og enginn and-
mælti. Ruglukollurinn hlaut að
tala fyrir munn kirkjunnar. Þetta
er sennilega ástæðan til þess að
Þórir Kr. nefnir hvorki bókina,
höfundinn, þýðandann, né útgef-
andann, já, og lætur nokkur orð í
fréttaauka útvarpsins duga á til-
fallandi hagkvæmri tíð.
En Þórir Kr. gerði meira en
hrekja helztu villukenningar bók-
arinnar, það er að segja fyrst og
fremst þá kenningu, að kirkjan
væri hreyfing Essena. Viðhorf
þeirrar hreyfingar og kirkjunnar
væru ólík. Hann sagði að liðin
væru 40 ár frá fundi Kúmran-
handritanna. Allegro segir í bók
sinni, að Muhammad Adh-Dhib,
arabíski smaladrengurinn, hafi
fundið fyrsta hellinn einn heitan
sumardag árið 1947. Fræðimenn í
Jesúsalem fengu fyrst um þetta að
heyra með vissu árið 1948, eða hér
um bil hálfu öðru ári síðar. Hinn
19. janúar 1985 vantar því 2'/2 —4
ár upp á að náð sé 40 ára afmæl-
inu, sem prófessorinn gaf upp sem
ástæðu fréttaaukans. Ég er því
ekki í neinum vafa, að það er bók
þeirra Dr. Potters og ÁN um
Dauðahafshandritin, sem er hin
raunverulega ástæða fyrir frétta-
aukanum. En ég hefi aðra og öllu
veigameiri ástæðu til þess að vera
að benda á þetta og sem fram
gægist í nafni greinarkorns þessa.
Og nú er komið að henni.
í Biblíunni gegnir talan 40 oft
þýðingarmiklu hlutverki, einkum
árin 40. Ættkvíslirnar 12 reikuðu
„40 ár“ um eyðimörkina, áður en
að þær fengju að fara inn í fyrir-
heitna landið. Og „40 ár“ liðu frá
krossfestingunni til eyðileggingar
Jeúsalems, svo dæmi séu nefnd.
Ríki Gyðinga reis að nýju árið
1948. Þar sem „40 ár“ eru þýð-
ingarmikið tímabil — örlagaríkt
myndi ég segja — í lífi Gyðinga-
þjóðarinnar, þá tel ég næsta líklegt
- f RAUNINNI ALVEG VÍST -
að „40 ár“ frá stofnun hins nýja
ríkis þeirra muni enn gerast mikl-
ir atburðir í lífi þeirrar þjóðar.
Vér getum öll verið þakklát Þóri
Kr. fyrir að benda oss á það, að „40
ár“ séu þegar liðin, samkvæmt
hans útreikningi frá fundi hand-
BÚTASALA — RÝMINGARSALA
Okkar vinsæla bútasala er hafin. Geysilegt úrval af bútum og gluggatjaldaefnum
í metratali. Allt að 50% afsláttur.
Aðeins í nokkra daga, komiö og gerið góð kaup.
Áa^aiiiui
PLUGGATJÖTO
SKIPHOUI17A