Morgunblaðið - 14.03.1985, Qupperneq 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. MARZ 1985
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 25 kr. eintakiö.
Viðskipti
og velferð
ANDRÉJ
TARKOFSKÍ
egar lífskjör þjóða eru bor-
in saman eru þjóðartekjur
á hvern vinnandi einstakling
gjarnan nýttar sem réttlátur
mælikvarði. Jafnframt er sú
leið talin fengsælust til bættra
lífskjara, að auka á vöxt og
stöðugleika þjóðarteknanna,
skiptahlutarins á þjóðarskút-
unni.
Sá lífskjaraþáttur þjóðarinn-
ar, sem hefur hvað mest vægi á
vogarskálum velferðar, eru
viðskiptakjör okkar við um-
heiminn; það verð sem við fáum
fyrir útflutningsframleiðslu
okkar á erlendum sölumörkuð-
um — sem og kaupmáttur út-
flutningstekna okkar gagnvart
innfluttum nauðsynjum, marg-
víslegum.
Fáar þjóðir flytja út jafn
stóran hlut þjóðarframleiðslu
sinnar eða inn jafn hátt hlut-
fall heildarneyzlu. Vægi við-
skiptakjara í velferð þjóðarinn-
ar er því meira hér en víða
annnars staðar. Þrátt fyrir
þessa staðreynd gefum við
þessum mikilvæga kjaraþætti
okkar hvergi nærri nægan
gaum. Okkur er tamara að slást
um hin smærri dægurmálin en
standa saman um kjarnaatrið-
in, sem lífskjör þjóðarinnar
ráðast af.
Við höfum engu að síður náð
árangri, sem vekja ætti okkur
til frekari dáða. Magnús Gunn-
arsson, framkvæmdastjóri VSÍ,
sagði í erindi um hugvitsút-
flutning á námsstefnu Stjórn-
unarfélags íslands:
„fsland er í margra augum
Mekka fiskiðnaðar og útgerðar
og við getum nýtt okkur þá
staðreynd til þess að verða
virkir þátttakendur í alþjóðleg-
um fiskveiðum og í heimsverzl-
uninni með fiskafurðir. Hið öfl-
uga markaðskerfi sem við höf-
um þróað bæði í Evrópu og
Bandaríkjunum er lykilatriði
hvað þetta varðar." Því má við
bæta að við höfum þegar stigið
farsæl byrjunarskref á sviði
fiskræktar og fiskeldis. íslenzk
þekking á sviði jarðvarmanýt-
ingar hefur og haslað sér völl
erlendis.
En framkvæmdastjóri VSÍ
bætir réttilega við:
„Til þess að við getum náð
árangri í útflutningsstarfsemi
verða stjórnvöld að marka
efnahagsstefnu sem tryggir
samkeppnishæfni íslenzkra
atvinnugreina á hverjum tíma.
Við íslendingar þurfum að reka
„exportorienteraða" mark-
aðsstefnu, útflutningsstefnu,
sem felur í sér raunhæfa
stefnumörkun um þátttöku
landsmanna í samkeppni á al-
þjóðamörkuðum."
í þessu sambandi er vert að
rifja það upp að óðaverðbólgan,
sem hóf innreið sína í íslenzkt
efnahagslíf 1971, skekkti sam-
keppnisstöðu útflutningsfram-
leiðslu okkar svo, að lá við löm-
un hennar. Það var þessi óða-
verðbólga sem lokaði dyrum á
búvöruútflutning, nema með
himinháum útflutningsbótum.
Markaðsátak og sölutækni
eru orð, sem við tökum okkur í
munn í æ ríkari mæli. Það er af
hinu góða og vitnar um vaxandi
skilning á mikilvægum þætti í
velferðarsókn þjóðarinnar. En
til þess að breyta góðum vilja í
veruleika þurfum við að taka á
honum stóra okkar á mörgum
sviðum:
• stefna að stöðugleika í efna-
hagslífi
• færa verðbólgu niður á svip-
að stig og í helztu samkeppn-
islöndum okkar
• stuðla að friði á íslenzkum
vinnumarkaði
• treysta íslenzkan gjaldmiðil
• breyttu skipulagi viðskipta-
og utanríkisráðuneyta til
stuðnings sölu- og kynning-
arstarfsemi fyrir íslenzka
vöru og þekkingu
• efla traust okkar í alþjóða-
viðskiptum
• vinna að nýsköpun atvinnu-
lífs okkar í ljósi nýrrar
tækni, þróunar og þekkingar.
Þetta eru vegvísar sem varð-
að hafa leið helztu velferðar-
ríkja heims til velmegunar. Til
eru slík ríki, eins og t.d. Sviss,
sem verið hafa án verkfalla í
hálfa öld. Sameinuð getur ís-
lenzk þjóð náð hliðstæðum
árangri — en sundruð heldur
hún áfram niður í öldudalinn.
Tilboð til
kennara
Ríkisstjórnin beinir þeirri
ósk til félagsmanna HÍK,
að þeir snúi þegar aftur til
kennslustarfa og virði lagaregl-
ur um kjarasamninga opin-
berra starfsmanna, en líkur eru
á að kjaramál framhaldsskóla-
kennara gangi nú til Kjara-
dóms. Jafnframt heitir ríkis-
stjórnin reglubundnu samstarfi
við samtök opinberra starfs-
manna, sem miði að því að
tryggja samræmi í kjörum
manna í sambærilegum störf-
um og með sambærilega
menntun hjá ríkinu og á al-
mennum vinnumarkaði.
Vonandi verða kennarar við
þessum tilmælum. Sú truflun,
sem orðin er í skólastarfi, verð-
ur að taka enda.
— eftir Arnór
Hannibalsson
Haustið 1984 kom ítölsk kona,
Donatella Balivo að nafni, til
Moskvu. Einhvers staðar í ná-
grenni borgarinnar tók hún upp á
filmu viðtal við kvikmyndaleik-
stjórann Andréj Arsénévits Tark-
ofskí. Hér verður stuðst við upp-
skrift af þessu viðtali.
Erfið æska
Foreldrar Tarkofskís skildu
1935—36. Hann og systir hans
ólust upp með móður þeirra. Þau
bjuggu í þorpi um 100 km frá
Moskvu, við Moskvu-ána. í hönd
fóru einhver hryllilegustu ár í all-
ri sögu Rússlands, árin 1935—39.
Faðirinn var fjarri. En fjölskyld-
an fylgdist með honum og beið
bréfa, einkum á stríðsárunum. Þá
var Arséní Tarkofskí sendur í
fremstu víglínu. Hann komst af,
en lifði við örkuml, missti annan
fótinn.
Um hvað snerust draumar mín-
ir í æsku? — spyr Andréj Tark-
ofskí. — Um það að lifa það, að
stríðinu lyki. Hver dagur var helg-
aður bardaga fyrir því að komast
af.
Móðir Andréjs Tarkofskís nam
bókmenntir en lauk ekki prófi.
Hún kynntist barnsföður sínum,
þegar hún var við nám. Ævinni
eyddi hún sem prófarkalesari í
prentsmiðju, sem prentaði mikil-
væg opinber gögn (Pérvaja
Obraztsovaja við Valovaja-götu).
Andréj Tarkofskí segist eiga
allt sitt gengi í lífinu móður sinni
að þakka. — Ég lenti í slæmum
félagsskap um tvítugt, segir hann.
— Þá sendi mamma mig í vinnu
með jarðfræðingum, sem fóru
víða, m.a. um skóga Síberíu. Að
ári liðnu hafði ég náð mér. Þannig
bjargaði móðir mín mér.
Andréj Tarkofskí nám píanó-
leik, og hann lauk námi í lista-
skóla. Móðir hans vildi að hann
yrði listamaður. Faðir hans var
ljóðskáld (en átti erfitt með að fá
verk sín prentuð). Hún vildi, þrátt
fyrir allt, að sonur hennar líktist
föður sínum.
Þekking á myndlist og tónlist
eru forsendur fyrir þeim árangri
sem ég hef náð í kvikmyndagerð,
segir Tarkofskí.
— Ég veit ekki hvort ég hef náð
því sem mig dreymdi um í æsku,
segir hann. — Ég átti erfitt í upp-
vextinum. En samt er það svo, að
það sem ég upplifði sem barn er
enn hið innra með mér. Reynsla
barnsáranna er frumgrunnur allr-
ar sköpunar. Þurrkist barnsárin
út úr sál minni, yrði ég steingeld-
ur í listinni.
Kvikmyndalist
— Þeir sem luku kvikmyndaskól-
anum með mér vissu upp á hár,
hvað kvikmynd er. Ég vissi það
ekki. Égtvarð að þreifa fyrir mér.
Þannig varð fyrsta myndin mín til
— Æska ívans. Ég uppgötvaði
hvað kvikmynd er, þegar ég vann
að þeirri mynd.
Þessi mynd er ekki um æsku
sjálfs míns. En samt eru allar
myndir mínar samofnar lífi mínu.
Ég get ekki gert mynd um efni,
sem ekkert snertir lífsreynslu
sjálfs míns. Ég hef mikla ánægju
af að undirbúa myndir mínar. Én
tökurnar eru leiðinlegar.
Kvikmyndahöfundar eru skáld.
En hvað er kvikmyndaskáld? Það
er leikstjóri sem getur endurskap-
„Þannig ber það
árangur, að menn
vestan járntjalds
styðja þá, sem mann-
réttindi eru brotin á
austan tjaldsins. Þetta
mættu þeir íslend-
ingar hafa í huga, sem
þora ekki að styðja þá,
sem bannað er að
hugsa og tjá sig austan
járntjalds, t.d. A.D.
Sakharof.“
að eigið lif í mynd. Og engin list
verður til, nema menn hafi eitt-
hvert svar við spurningunni um
tilganginn í lífinu. Það er ekkert
varið í að lifa, nema menn noti
þessi fáu ár ævinnar til að auðga
anda sinn. Listin á að hjálpa til
þess. Hjálpa mönnum að þroskast,
breytast. List á að efla andlegan
vilja. Hún aflar ekki endilega
þekkingar, nema þá sjálfsþekk-
ingar. Vísindaleg list er ekki til.
Vísindi beinast að því að vita sí-
fellt meira um minna. Við þurfum
að þekkja lífið. Því þarf listamað-
ur að upplifa þrengingar lífsins.
Ef heimurinn væri í samræmi,
væri engin list. Listin er til af því
einu, að heiminum er illa fyrir-
komið. Frá þessu segir í kvikm-
yndinni um Rúbljof. Frá leit að
samræmi og merkingu lífsins. Þar
leitast ég við að átta mig á reynslu
manna. Hver maður verður að afla
sér eigin reynslu. Hann fær hana
ekki hjá öðrum. Ekki frá foreldr-
um eða forfeðrum. Þó má keðja
kynslóðanna ekki rofna. Enginn
getur troðið sinni reynslu upp á
annan. Rúbljof öðlaðist skilning á
þessu af eigin reynslu.
í hverju er fólginn leyndardóm-
ur sköpunarkraftsins? Sköpunarg-
áfan er náðargjöf Guðs, guðs-
blessun, ekki þekking. Þessvegna
heppnast unga smiðnum að steypa
klukku, þótt leyndarmálið sé hon-
um hulið. Faðir hans fór með það
með sér í gröfina. Innblástur er
mikilvægari þekkingu.
Um hinn andlega grunn
Á okkar dögum er listin orðin
að tækni, að framleiðslu. En það
drepur listina. Nútímalist skortir
andlegan grunn. Á miðöldum og á
endurreisnartímanum höfðu
menn hann. Listamenn gerðu ekki
greinarmun á sköpun sinni og á
bæn til Guðs. Þessvegna settu þeir
einatt ekki nöfn sín á verk sín.
Þeim fannst þeirra eigin persóna
hverfa frammi fyrir mætti sköp-
unarinnar.
Um þessar mundir ríkir and-
leysi. Þessvegna er kreppa í list-
um; málverki, skáldskap, kvik-
myndum.
Menn þjóta um geiminn. En við
vitum lítið um sjálf okkur. f
menningu okkar er hrikalegur
árekstur milli andlegs þroska
manna og tæknigetu þeirra, milli
hins andlega og hins efnislega.
Menningarástand okkar verður
harmsögulegt. Galíleó og Einstein
reiknuðu eitthvað skakkt.
Solaris átti að fjalla um það,
hvort mönnum tekst að lifa og
vera menn í ómannlegum aðstæð-
um. En það tókst ekki, því að höf-
undur sögunnar, Staníslaw Lem,
vildi að þetta væri vísindaskáld-
saga.
Kynningarblað kvikmyndahátíðarinnar.