Morgunblaðið - 03.05.1985, Blaðsíða 42

MORGUNBLAÐIÐ. PÖSTUDAGUR 3. MAÍ 1986
. 42'-
Minning:
Bjöm Jönsson
Björn Jónsson forseti ASÍ er
látinn. Andlát hans bar að 26. apr-
íl síðastliðinn eftir langvarandi
veikindi.
Ég átti því iáni að fagna að
kynnast Birni Jónssyni, fyrst sem
unglingur er hann kom í heimsókn
til föður míns og síðar sem sam-
starfsmaður í flokkspolítik. Faðir
minn og Björn voru miklir mátar
og entist vinátta þeirra meðan
báðir lifðu. Hann var sá samherji
í verkalýðsbaráttunni sem faðir
minn mat allra mest. Þannig hygg
jíg að hafi verið með fleiri er Birni
xynntust á þeim vettvangi að þeir
mátu hann umfram aðra menn.
Björn fæddist 3. september 1916
og var þvi 68 ára er hann lést.
Hann ólst upp í stórum systkina-
hópi við mikla fátækt. Hann
braust til mennta og reyndist
námsmaður með ágætum. Þegar
hann lauk stúdentsprófi 1936 hefði
hann átt að fá styrk samkvæmt
venju vegna góðs árangurs en
vegna stjórnmálaskoðana sinna
var þessum dúx hafnað. Þar með
voru draumar hans um frekara
nám erlendis sem hugur hans stóð
til að engu orðnir. En gegn þvi að
aðrir fátækir karlar og konur
^þlytu sömu örlög skyldi hann berj-
ast.
Eftir menntaskólanámið fór
hann að vinna á mölinni. Þá hóf-
ust afskipti hans fyrir alvöru af
verkalýðsmálum. Hann var strax
harðsnúinn í þeirri baráttu og
ekki alltaf vinsæll meðal eldri fé-
laga. Hann fór ekki dult með skoð-
anir sínar og hafði snemma kjark
til að tala fyrir þeim. Áhrif hans
fóru vaxandi innan Verkamanna-
félags Akureyrar. Hann var kos-
inn í stjórn þess 1944 og sat þar
“^slitið til 1973, formaður frá 1947
og formaður Einingar frá 1963.
Verkalýðsbaráttan hafði verið
hörð og kraftmikil á Akureyri frá
fyrstu tíð. Það var Birni mikill
skóli. í formannstíð Björns var
jafnan litið til þess hvað Eining
ætlaði að gera. Hvað hugðist
Björn Jónsson fyrir? var spurning
sem brann á vörum manna þegar
átök voru framundan í kjarabar-
áttunni. Björn var í miðstjórn Al-
þýðusambands Islands frá 1952 og
forseti sambandsins 1972 til 1980
en varð þá að láta af störfum
vegna heilsubrests.
Norðlenskur verkalýður missti
mikinn foringja þegar Björn lét af
_yormennsku í Einingu og Alþýðu-
sambandi Norðurlands 1973. En
heildarsamtök alþýðunnar í land-
inu höfðu kallað hann til forystu-
starfa og því kalli hlaut hann að
hlýða. Mér er til efs að Alþýðu-
samband íslands hafi í annan
tíma risið hærra en þegar Björn
var þar mestur áhrifamaður. Eitt
er víst að öðruvísi hefði verið
haldið á málum kjarabaráttu
fólksins í landinu undanfarið
hefði hans notið við. Forysta ASÍ
hefur ekki borið sitt barr síðan.
Verkalýðsbarátta og allt það starf
sem því fylgdi leit Björn aldrei á
sem vinnukvöð. Það var honum
hugsjón sem hann lagði sig allan í
^ »f> framfylgja. Málstaður verka-
fólks var honum allt og hann var
alltaf tilbúinn að fórna öllu fyrir
hann. Skipti þar engu hvort það
var ráðherradómur eða aðrar
vegtyllur. Hann var engu slíku
háður. Betra að svo væri um fleiri
stjórnmálamenn. Björn var af-
skaplega hjálpsamur maður og
tók oft sinnis á sig ótrúlegar
skuldbindingar vegna annarra. Á
sama hátt var hann harður og
ósveigjanlegur þegar honum
fannst níðst á þeim sem minna
máttu sín.
Stjórnmál og verkalýðsbarátta
voru órjúfanlega tengd í huga
Björns. Verkalýðshreyfingunni
var nauðsyn að eiga sér pólitískan
málsvara. Sá málsvari átti að gera
stefnu verkalýðsins að sinni en
ekki öfugt. Þessi einbeitta stefna
Björns gerði hann ekki vinsælan í
flokki. Björn var kosinn í bæjar-
«tjórn Akureyrar 1954. Hann sat
þar til 1962. Þingmaður Norður-
lands eystra var hann frá 1956 til
1974. Hann bar hag Norðurlands
mjög fyrir brjósti en sérstaklega
þótti honum vænt um heimabyggð
sína, Akureyri. Þar hafði hann
menntast og þroskast í hinum
harða skóla lífsins.
Björn sat á þingi fyrir Alþýðu-
bandalagið til 1971. Þá hafði hann
ásamt Hannibal Valdimarssyni
gengist fyrir stofnun Samtaka
frjálslyndra og vinstri manna, en
þau samtök unnu sem kunnugt er
stórsigur í kosningunum 1971. Þau
kosningaúrslit ullu straumhvörf-
um í íslenskum stjórnmálum.
Hugsun Björns var sú að flokkur-
inn gæti orðið sameiningarafl ís-
lenkra vinstri manna. Hann gekk
nauðugur til þeirrar stjórnar-
myndunar sem fylgdi í kjölfar
þessara kosninga. Hann óttaðist
að slíkt myndi hindra samstarf og
sameiningu vinstri manna. Sú
varð og raunin. Árið 1973 varð
Björn ráðherra í þessari stjórn
eftir mikinn þrýsting frá félögum
sínum. En Björn Jónsson var ekki
þeirrar gerðar að hann girntist
ráðherrastóla. „Mér er ekki um
það gefið að taka við embætti
ráðherra," sagði hann við mig, „en
sem félagsmálaráðherra get ég
kannski komið einhverjum málum
verkalýðshreyfingarinnar áfram."
Á þeim tíma sem við Björn vor-
um saman í SVF urðu kynni okkar
náin. Ég var búsettur í hans kjör-
dæmi þegar Samtökin voru stofn-
uð og ferðaðist oft með honum auk
þess sem ég var tíður gestur á
heimili hans á Akureyri. Ég
kynntist því þá hve Björn var lag-
inn samningamaður. Því kom mér
minna á óvart en ýmsum öðrum sá
persónulegi sigur sem Björn vann
í kosningunum 1971. Af kynnum
mínum við Björn og samstarfi við
hann lærði ég meira um islensk
stjórnmál en ég hef gert í annan
tíma. Hann opnaði mér sýn inn f
heim stjórnmálanna með þeim
hætti að ógleymanlegt er. Reynsla
hans og yfirsýn var þann veg að
hann átti auðvelt með að skil-
greina. Leiftrandi gáfur hans og
góð menntun veittu honum yfir-
burði án nokkurs hroka. Hann gat
verið dómharður um menn en
hann virti andstæðinga sína sem
komu fram af drengskap og heið-
arleika.
Það er hverjum manni mikið
happ að fá að kynnast náið mik-
ilhæfum forystumönnum. Ég fæ
seint fullþakkað að hafa fengið að
njóta samstarfs við I^örn Jónsson
um skamman tíma. Eg tók mikið
mark á því hvaða álit faðir minn
hafði á samferðamönnum sínum.
Hann mat Björn Jónsson umfram
aðra menn í íslenskri verkalýðs-
hreyfingu sem fyrr segir. Hann
sat þar hæstur á stalli með Sig-
urði Guðnasyni og Eðvarði Sig-
urðssyni. Það var mikil óhamingja
fyrir íslenskan verkalýð að Björn
Jónsson skyldi vera burt kallaður
frá störfum jafn snemma og raun
bar vitni. Hann var óumdeildur
foringi og sá mikli sigur sem
A-flokkarnir höfðu unnið skömmu
áður, (þingkosningarnar 1978) var
að mínu viti meira verk Björns en
annarra og á ég þar ekki sist við
sigur Alþýðuflokksins sem Björn
var þá fulltrúi fyrir. Hans beið því
mikið starf.
Björn Jónsson var hamhleypa
til vinnu. Starf hans var alla tíð
mjög krefjandi. Hann var aldrei
heilsuhraustur maður og gekk
oftsinnis fram af sér. Honum var
ósýnt um að hlífa sér og sparaði
ekki að leggja nótt við dag þegar
svo bar undir. Hann tók sér sjald-
an frí og naut minnst þess orlofs
sem honum hafði tekist að afla
öðrum. Hans bestu hvíldarstundir
voru við íslenskar silungsár og
veiðivötn og þær næðisstundir
sem hann fékk við bóklestur.
í einkalífi sínu var Björn mikill
hamingjumaður. Kona hans var
Þórgunnur Sveinsdóttir og lifir
hún mann sinn. Þórgunnur, eða
Nunna eins og húr er kölluð af
kunningjum, er einn þessi klettur
sem aldrei haggast hvað sem á
gengur. { lífi verkalýðsforingja og
stjórnmálamanns sem sifellt
stendur harðri baráttu er sterk
fjölskylda oft það sem ríður
baggamuninn um baráttuþrek og
úthald. Þannig manneskja er
Nunna, hæglát og staðföst með
þessa næmu tilfinningu hvenær
rétt er að koma inn í málin. Veg-
tyllur finnast henni heldur til
vandræða en taka verður því eins
og öðru ef það er nauðsynlegt til
að vinna að því sem mestu máli
skiptir, bættum hag íslenskrar al-
þýðu.
Það fannst á að allt þetta kunni
Björn vel að meta.
íslensk verkalýðshreyfing á nú
á bak að sjá einum mikilhæfasta
foringja sem hún hefur eignast.
Það er ósk mín nú þegar hann er
til moldar borinn að hún megi
eignast fleiri slíka. Ég þakka fyrir
samstarfið, fyrir kynninguna og
þann lærdóm sem ég hlaut af þeim
kynnum.
Þórgunni, börnunum og öðrum
ættingjum og vinum votta ég sam-
úð mína. Kári Arnórsson
Hann var í heiminn borinn í
miðri fyrri heimsstyrjöld, af fá-
tækum kominn og kynntist ungur
bágum kjörum alþýðu. Honum
brann í hjarta frá æsku rík mann-
úð og réttlætiskennd. Hann unni
sér aldrei hvíldar frá baráttunni
fyrir bættum hag hinna snauðu.
Hann braust til mennta af með-
fæddum dugnaði og vann hörðum
höndum fyrir námskostnaði sín-
um. Allar frístundir voru helgaðar
baráttumálum verkalýðs. Þá
þekkti þetta fólk vini frá viðhlæj-
endum. Það treysti honum til
meiri og fleiri verkefna og fól hon-
um forystu mála sinna. Þeim mál-
efnum var vel borgið er hann helg-
aði dag sinn og veg.
Alþýðan studdi hann, knúði
hann til hinnar fremstu leiðsögu á
þróunarbraut sinni og foringi
hennar var hann allt frá samtök-
um félaganna hér nyrðra og síðan
sem forseti aðalsamtakanna fyrir
landið allt.
Björn var maður heilsteyptur og
hugumstór, kunni allt í senn að
sækja, verjast og hopa eftir því
hvernig sigurhorfur voru; og því
vann hann flestar orustur um síð-
ir fyrir fólk sitt, fyrir land sitt.
Hann var vissulega stjórnmála-
garpur, meira að segja ráðherra
um skeið, og þekkti rök hagrænna
hluta, en hann var þó fyrst og
fremst mannvinur og kunni að
meta mótaðila. Hann glímdi og
sigraði en hann níddist aldrei á
hinum fallna, skildi málstað hans
og virti vörn væri hún drengileg.
Hann var svo mikillar geröar að
hann hafði efni á að breyta skoðun
sinni eftir því sem aðstæður skópu
ný sjónarsvið. Hann stangaði ekki
veggi sjónhverfinga né elti mýrar-
ljós. Að fylgja sannfæringu sinni
var aðalatriðið hverja stund.
Björn var mikill maður af sjálf-
um sér og ég veit fáa sem jafn-
margir eiga mikið aö þakka. Hann
fórnaði sjálfum sér fyrir alþýðu
þessa lands og gekk þreyttur til
náða.
Við Björn kynntust snemma,
áttum margt saman að sælda alla
tíð. Hann var mér einkar kær,
bæði í leik og starfi. Ég virti hann
og dáði. Nú sendi ég og fjölskylda
mín eftirlifandi konu hans og bar-
áttufélaga, Þórgunni Sveinsdótt-
ur, börnum þeirra og barnabörn-
um einlægar samúðarkveðjur.
Þökk og virðing er mér nú efst í
hug. Kristján frá Djúpalæk
{ dag verður Björn Jónsson fyrr-
um forseti Alþýðusambands Is-
lands jarðsunginn frá Dómkirkj-
unni í Reykjavík. Er þar með lokið
ævi og starfi eins allra mikilhæf-
asta og farsælasta forystumanns
íslenskra launamanna og þá
verkamanna alveg sérstaklega, en
hag þeirra bar Björn fyrir brjósti
alla tíð.
Hér verður engin tilraun gerð
til að rekja æviferil Björns Jóns-
sonar, enda aðrir til þess betur
fallnir. Þess skal þó getið, að hann
var fæddur í Skagafirði 3. sept-
ember 1916. Leiðir munu fljótlega
hafa legið til Eyjafjarðar og Ak-
ureyrar, því að hann er verkamað-
ur á Akureyri frá 1932 en er sam-
hliða í Menntaskólanum á Akur-
eyri og útskrifast þaðan stúdent
1936.
Á 4ða áratugnum, kreppuárun-
um, kynntist Björn atvinnuleysinu
eins og það hefur sárast sorfið að
verkamönnum á íslandi á þessari
öld. Hann kynntist líka á þessum
árum og var beinn þátttakandi í
ýmsum af hörðustu vinnudeilum
og hörðustu verkfallsátökum sem
voru háð, svo sem Nóvudeilunni og
Borðeyrardeilunni. Og hann
kynntist líka pólitískri sundrungu
verkalýðssamtakanna og afleið-
ingum hennar.
Ekki er á því minnsti vafi að
reynsla kreppuáranna, atvinnu-
leysis og stéttaátaka, hefur átt
drýgstan þátt í að móta lífsskoðun
Björns og ráðið miklu um hvaða
vettvang hann valdi sér — og var
valinn — til að starfa.
Fljótlega kom í ljós að Björn
var óvenju vel til forystu fallinn.
Fór þar saman skarpar gáfur,
djúpur skilningur á eðli og lög-
málum íslensks þjóðfélags, skýr
hugsun og framsetning jafnt í
ræðu sem í riti. Á hann hlóðust
ábyrgðar- og trúnaðarstörf á sviði
verkalýðsmála og stjórnmála.
Nægir að minna á að hann var
formaður Verkamannafélags Ak-
ureyrarkaupstaðar 1947—1963 og
eftir það sameinaðs félags verka-
manna og verkakvenna, Verka-
lýðsfélagsins Einingar, til 1973.
Átti hann mikinn og gæfuríkan
þátt í sameiningu félaganna.
Formaður Alþýðusambands Norð-
urlands um árabil, varaforseti
ASÍ frá 1968-1972 og síðan for-
seti þess til 1980 en varð að hætta
störfum áður vegna veikinda.
Alþingismaður var hann frá
1959 og meðan kraftar entust.
Bæjarfulltrúi á Akureyri var hann
1954—1%2.
Björn Jónsson átti manna mest-
an hlut að stofnun Verkamanna-
sambands Islands 1964 og var
varaformaður þess frá stofnun til
1973. Á því er enginn efi að við
stofnun og starf VMSÍ batt hann
miklar vonir. Á stofnþingi sam-
bandsins þann 9. maí 1964 hafði
hann framsögu um starf sam-
bandsins og stefnu. Þá sagði hann
m.a.: „Með boðun þessa stofnþings
VMSÍ er um að ræða tilraun til að
sameina íslenska verkamanna-
stétt í öflugri samtakaheild en áð-
ur hefur verið til staðar, gera
samtök hennar að öflugra vopni í
lífsbaráttunni en áður.“
Vafalítið hafa þær vonir, sem
Björn gerði sér um VMSl, ekki
ræst nema að hluta, en hann átti
rnikinn þátt í að móta stefnu þess
og starf fyrstu árin og hefur skilið
þar eftir óafmáanleg spor.
I öllum þeim störfum sem Björn
tók að sér eða tók sér fyrir hendur
var hann virkur og mótandi, aldr-
ei áhorfandi heldur þátttakandi af
lífi og sál. Hann var einn skarp-
greindasti maður sem ég hef
kynnst. Fljótur að átta sig á aðal-
atriðum og aukaatriðum, en um
leið einn allra besti félagi í sam-
starfi, sem hugsast gat.
Hann kunni þá list flestum bet-
ur að láta fólk starfa með sér og
treysti samstarfsmönnum fyrir
þeim verkum, sem þeim voru lögð
í hendur.
Björn var mjög skapmikill en
kunni vel að hemja það. Hann
naut virðingar og trausts jafnt
vina og samherja sem andstæð-
inga.
Ég átti því láni að fagna að
starfa með Birni að okkar sameig-
inlegu áhugamálum á sviði verka-
lýðsmála í meira en þrjá áratugi.
Frá því samstarfi eru margar
minningar og honum á ég mikið að
þakka.
Björn var „verkamaður" í þess
orðs bestu merkingu. Hag verka-
manna og lífsafkomu helgaði hann
krafta sína öðru fremur og metn-
að þeirra og sjálfsvirðingu vildi
hann efla með öllum ráðum.
Mætti verkalýðshreyfingunni
auðnast að fá til forystu sem
flesta hans líka.
Björn kvæntist eftirlifandi konu
sinni, Þórgunni Sveinsdóttur, 1941
og reyndist hún traustur föru-
nautur og þá bestur þegar mest á
reyndi. Þau hjón eignuðust 4 börn.
Að lokum kveð ég góðan vin og
félaga og votta Þórgunni, börnum
þeirra, tengdabörnum og barna-
börnum innilega samúð.
Þórir Daníel.sson
I dag kveðja félagar í Verka-
lýðsfélaginu Éiningu þann mann,
sem hæst hefur borið í sögu fé-
lagsins og var raunar skapari
þess. Hans mun einnig lengi verða
minnst sem eins hins snjallasta og
stórbrotnasta foringja, sem ís-
lenskur verkalýður hefur átt á
þessari öld. Björn Jónsson er til
grafar borinn í dag, kannski sadd-
ur lífdaga vegna langvarandi van-
heilsu, en hafði samt, þótt starfs-
kraftar entust ekki til æviloka, af-
kastað meiru á sínu æviskeiði, en
algengt er að aðrir komi í verk,
jafnvel þótt til afreksmanna séu
taldir.
Björn var um fjögurra áratuga
skeið í forystusveit íslenskra
verkalýðssamtaka. Allt starf hans
var samtvinnað starfi félaganna
og velgengni þeirra og hinna ein-
stöku félagsmanna, það markmið
og leiðarljós, sem honum slokkn-
aði aldrei. Hér á Akureyri var
starfsvettvangur hans lengi fram
eftir ævi, hér hóf hann að vinna
verkamannavinnu ungur að árum
og tók strax þátt í starfi verka-
lýðsfélagsins, og brátt kom í ljós,
að hann var slíkur maður, að ekk-
ert það starf bar að höndum, sem
vinna þurfti fyrir félögin í bæn-
um, að Birni væri ekki betur
treyst til þess en öðrum mönnum.
Og hann gekk aldrei hikandi eða
hálfum huga að nokkru starfi.
Hann var eldhugi og hamhleypa
til verka, mikilhæfur skipuleggj-
andi og stjórnmálamaður, enda
átti það fyrir honum að liggja að
vera brjóstvörn verkafólks á Al-
þingi í fulla tvo tugi ára.
Björn var fastur fyrir og lítt
gefið um það að láta hlut sinn, en
þó góður samningamaður. Þeim,
sem sátu hinum megin við borðið,
þegar setið var að samningum um
kjör verkafólks, varð það áreiðan-
lega fljótt ljóst, að andspænis
þeim sat engin gunga, sem hægt
var að ógna eða blekkja til að
hann léti undan, heldur maður,
sem hafði þekkingu á því, sem
hann var að fjalla um, og fullan
hug á að þoka málefnum stéttar-
systkina sinna til betri vegar,
enda voru margir sigrar unnir
undir forystu hans. En viðsemj-
endunum varð það líka ljóst, að
foringinn hinum megin við borðið
var heiðarlegur, orðum hans var
hægt að treysta, hann var drengur
góður.
Við stofnun Verkalýðsfélagsins
Einingar 10. febrúar 1963 varð
Björn Jónsson formaður félagsins,
enda hafði hann manna mest unn-
ið að því að sameina konur og
karla í einu félagi og efla með því
mátt þeirra til sameiginlegra
átaka, sameiginlegra stórvinn-
inga. Hann var formaður þessa fé-
lags í áratug, en hafði áður verið
formaður Verkamannafélags Ak-
ureyrarkaupstaðar í 15 ár. Þannig
var hann í aldarfjórðung, og þó
raunar lengur, hinn leiðandi mað-
ur í samtökum verkafólks á Akur-
eyri, og áður en starfstíma hans
hér lauk, var hann orðinn forseti
Alþýðusambands Islands.
Lokaorð Björns Jónssonar á
stofnfundi félags okkar veturinn
1963 voru þessi:
„Að stofnun félagsins hefur ver-
ið staðið af slíkri eindrægni að
fátítt mun vera. Allir hafa verið á
einu máli um sameininguna — um
hana hefur ríkt fullkomin eining
og vil ég vona að sú eining haldist
um málefni félagsins í framtíðinni
— að hún fylgi ekki einungis hinu
táknræna og ágæta nafni þess
heldur sanni sig ávallt í verki og
því betur sem meira liggur við.“
Það er von okkar, að þessi orð
Björns Jónssonar gleymist aldrei,
heldur verði ávallt höfð að leið-
arljósi í félagi okkar og verka-
lýðshreyfingunni almennt, ásamt
minningunni um þann látna for-
ingja og heiðursmann, sem við
kveðjum í dag.
Eiginkonu hans og ástvinum öll-
um sendum við samúðarkveðjur.
Stjórn Verkalýðsfélagsins
Einingar, Akureyri.