Morgunblaðið - 23.06.1985, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. JUNl 1985
Þolraun
Guðlaugs
Friðþórssonar
Eftir u.þ.b. þrjé ctundarfjórðunga é kili í myrkri og 2 gréðu frosti hóf Guðlaugur sundið í étt að Hoimsey.
„Naasta alda henti mér yfir klettinn og skolaði mér í urðina.“
Furðulegt
dæmi
um kuldaþol
Erindi flutt af Jóhanni Axelssyni prófessor á ráðstefnu IBM í Þjóðleikhúsinu fyrir skömmu.
Erindið sem var flutt á ensku bar heitið „The ordeal of Guðlaugur Friðþórsson: An amazing
case of cold survival“. Höfundar texta eru Dr. Jóhann Axelsson og Dr. Mikael Karlsson.
Þýðandi Áslaug Ragnars. Myndir Sigurgeir Jónasson og Morgunblaðið/GOI.
að, sem fyrst og fremst
ógnar lífi þeirra, sem
rata í þá ógæfu að
lenda í sjónum undan
ströndum íslands, er
kuldi. Lækkun á iðra-
hita niður fyrir 37 °C (hyjíothermia)
verður flestum þeirra að fjörtjóni
beint eða óbeint. Þessi kæling á
,(kjarna“ líkamans getur valdið
bráðum bana ein sér, en hún getur
líka, ef um væga lækkun er að ræða,
valdið því að einstaklingurinn ringl-
ast gjörsamlega, tapar öllum áttum
og drukknar af þeim sökum.
Ekki er gjörla vitað hvernig kuldi
drepur í öllum einstökum tilvikum
en víst er að hann hefur alvarleg
áhrif á starfsemi hjartans. Þegar
hjartað kólnar hægist hjartsláttur,
hjartað dælir sjaldnar og útfall (þ.e.
afköst þess) minnkar. Þá minnkar
blóðflæði um líkamann. í rannsókn-
um þar sem iðrahiti var lækkaður
niður í 31—33 gráður minnkaði út-
fall hjartans um meira en 30%.
Óreglulegur hjartsláttur er
sjaldgæfur þegar iðrahitinn er yfir
33 gráðum en þegar hann er lækkað-
ur niður í 25—28 gráður getur af-
leiðingin orðið sú að flökt kemur á
gáttir og slegla (hvolf) hjartans, þ.e.
efri og neðri hjartahólf. Flöktið er
óreglulegur titringur hjartahólf-
anna, annars vegar gáttanna og
hins vegar sleglanna. Flökt slegl-
anna gerir það að verkum að hjart-
að megnar alls ekki að dæla blóðinu
út í líkamann. í nánast öllum tilvik-
um leiðir slíkt til dauða nema til
komi skjót og fullkomin læknis-
hjálp, en afar fágætt er að regla
komist aftur á hjartsláttinn án
utanaðkomandi aðstoðar.
Tilraunir benda til þess að nakinn
meðalmaður geti bókstaflega enga
björg sér veitt vegna lækkaðs lík-
amshita eftir að hann hefur verið í
sjó eða vatni þar sem hitastig er 5
gráður í 20—30 mínútur. Sá tími
getur orðið helmingi lengri sé mað-
urinn klæddur þykkum venjulegum
skjólfatnaði. Eins og vænta mátti
kólna feitir menn síðar en þeir sem
eru grannholda, en hreyfing á með-
an maðurinn er í sjónum dregur
mjög úr þeirri vörn sem hann hefur
af fitulaginu undir húðinni.
Þessar staðreyndir verður að hafa
í huga þegar rætt er um afrek Guð-
laugs Friðþórssonar. Samkvæmt
öliu því sem vitað var um kuldaþol
manna hefði Guðlaugur átt að lúta í
lægra haldi aðfararnótt 12. mars
1984. En sem betur fer þá lifir hann
og það við bestu heilsu. Sú stað-
reynd er lífeðlisfræðingum hvöt til
aukinna rannsókna á kuldaþoli.
Þolraun Guðlaugs hófst á ellefta
tímanum þetta kvöld. Hann og fjór-
ir skipsfélagar hans voru aö veiðum
um fimm kílómetra suðaustur af
Heimaey þegar trollið festist i
hraunkambi neðansjávar, með þeim
afleiðingum að bát þeirra, Hellisey
VE 503, hvolfdi umsvifalaust. Tveir
af áhöfninni drukknuðu á samri
stundu en Guðlaugi og tveimur öðr-
um tókst að komast á kjöl og halda
sér þar þangað til báturinn sökk
undan þeim um þremur stundar-
fjórðungum síðar. Lofthitinn var þá
2 gráðum undir frostmarki en hita-
stig sjávar 5—6 gráður.
Guðlaugur var klæddur skyrtu,
peysu, gallabuxum og léttum sjó-
klæðum. Hvorki var hann í sokkum
né skófatnaði. Stígvélin sín hafði
hann léð öðrum félaga sínum á með-
an hangið var á kili. Þannig búinn
hóf Guðlaugur sundið i áttina að
Heimaey. Hann var svo heppinn að
hafa strauminn með sér en þrátt
fyrir það var hann 5—6 stundir að
synda til lands. Fljótlega fann hann
að sjóklæðin háðu honum á sundi og
fór því úr þeim. Þá var hann einung-
is klæddur peysu og buxunum. Er
hann kom auga á bát í námunda við
sig synti hann ailt hvað af tók í
áttina að honum í von um að menn-
irnir um borð kæmu auga á hann.
Hann komst í um það bil 100 metra
nálægð við bátinn og hrópaði þá og
veifaði ákaflega nokkra stund. En
enginn sá hann og báturinn fór hjá.
A sundinu lét Guðlaugur ekki við
það sitja að biðjast fyrir og rifja
upp fyrir sér brandara, heldur hug-
leiddi hann hvar á Heimaey væri
best að taka land. Staðarákvarðanir
sínar miðaði hann við vita og önnur
leiðarmerki sem hann kom auga á
og tók síðan mið af himintunglum.
Þegar hann kom að ströndinni
komst hann að því að klettótt lend-
ingin varnaði honum uppgöngu svo
hann varð að leggja aftur út í
brimgarðinn og leita síðan að að-
gengilegri stað til landtöku. Loks
kom hann að stað þar sem hann gat
komist upp úr flæðarmálinu með því
að klifra upp kletta og stórgrýti.
Guðlaugur var berfættur og enn
átti hann eftir 2—3 km göngu inn í
kaupstaðinn. Hluti leiðarinnar lá
yfir egggrjót hraunsins, sem rann
árið 1973. Þessi ganga tók um það
bil þrjár klukkustundir. Á miðri leið
varð á vegi hans kerlaug sem á
sumrum er höfð til að brynna sauð-
kindum. Með hnefanum braut hann
2—3 sm íshellu til þess að fá sér
ósalt vatn að drekka og svala sér!
Þegar Guðlaugur komst til
byggða hafði hann verið gegndrepa í
8—9 klukkustundir. Lengst af hafði
hann verið í sjó þar sem hitastigið
var 5—6 gráður en annars á kili og á
landi þar sem lofthitinn var tveimur
gráöum undir frostmarki. Ekki get-
ur honum hafa verið mikil vörn í
blautum fötunum þar sem blautur
fatnaður leiðir hita út úr likaman-
um 20 sinnum hraðar en þurr klæði.
Auk þess var hann stöðugt á hreyf-