Morgunblaðið - 23.06.1985, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ1985
23
Heimaey
Bjarnarey
Atf Sutfurgerði 2
um kl. 6.55
Eldfell
Helgofell
londfoko
Hellisey VE
sekkurum kl. 22.30
Stórhöfdi
Bersaklakkur
Kort af slysstad
„Ég taldí mér borgið þagar ég var kominn á land,
en samt var það ef til vill erfiðara að fara landleiö-
ina yfir hrauniö, berfnttur og svo dofinn að maöur
fann ekki fyrir sjáifum sér.“
„Á miðri leið rakst ég á baökar, sem notaö er til aö
brynna ám. Með bylmingshöggum, svo hðnd mín
bólgnaöi, náöi ég aö brjóta þumlungs þykkan ís.“
„begar ég komst upp á milli Fellanna og Ijósin í bænum blöstu viö, leit ég einhverja stórkostlegustu sýn í lífi
mínu.“
ingu og reyndi á sig til hins ýtrasta
á stundum, en öll hreyfing dregur
mjög úr, eins og áður sagöi, þeirri
vörn eða einangrun sem fitulagið
undir húðínni og vöðvar veita. Þegar
endaþarmshitinn — sem jafnan er
talinn besti mælikvarðinn á iðra-
hita — var mældur í sjúkrahúsinu á
Heimaey — var hann greinilega
kominn niður fyrir 34 gráður.
Hversu hár hann var í raun og veru
vitum við því miður ekki því ekki
var hægt að lesa lægri gildi af mæl-
inum.
•
Það að lifa af í kulda veltur á
hæfni líkamans til að halda jafn-
vægi milli varmamyndunar og
varmataps, þ.e. að ná „varmavægi"
sem kallað er. Niðurstaða allra til-
rauna sem hingað til hafa verið
gerðar sýna að sé þessu vægi ekki
náð við 35 gráður eða hærri iðrahita
þá verði menn ringlaöir og ófærir
um að minnast nýorðinna atburða,
en slíkt ástand er vitaskuld afar
óæskilegt og hættulegt við hverjar
þær aðstæður þar sem nauðsynlegt
er að beita dómgreindinni. William
Keatinge prófessor, þekktur sér-
fræðingur í áhrifum kulda á manns-
líkamann, lýsti því nýlega yfir að
mínútur voru liðnar frá því að til-
raunin var hafin var maðurinn gjör-
samlega ringlaður og leið svo illa að
Ijúka varð tilrauninni. Tilraunin var
endurtekin á öðrum álíka feitum
einstaklingi með nánast sama
árangri.
í ljósi þessara niðurstaðna er það
einkum tvennt sem vekur sérstaka
athygli lífeðlisfræöings, sem kynnir
sér reynslu Guðlaugs Friðþórsson-
ar. Annars vegar sú staðreynd að
Guðlaugi tókst að ná og varðveita
varmavægi á meðan hann var í 5
gráðu köldum sjó í 5—6 klukku-
stundir óslitið, þ.e. sjö sinnum leng-
ur en hinum holdugu einstaklingum
sem þátt tóku í tilraunum Keatinges
prófessors, — og það þrátt fyrir þá
staðreynd að allan tímann erfiðaði
hann mjög mikið, sem hefði átt að
orsaka það að hann gæti síður við-
haldið varmavægi en þátttakendur í
tilraunum Keatinges. Hins vegar er
sú staðreynd, að samkvæmt mæl-
ingum i sjúkrahúsinu í Vestmanna-
eyjum var varmavægi Guðlaugs við
iðrahita undir 34 gráðum, sem sam-
kvæmt niðurstöðum allra fyrri til-
rauna, er ósamrýmanlegt þeirri
staöreynd að hann hélt hugsun sinni
Dáö Guölaugs Friöþórssonar ar vísindamönnum hvatning til aukinna
rannsókna é kuldaþoli. Gott samstarf hefur tekist maö Guölaugi og
íslenskum líteölisfræöingum.
„36 gráðu líkamshiti eða e.t.v. lítið
eitt hærri hiti, hlyti að teljast lág-
markshiti hjá þeim sem þurfa að
leysa erfið og áhættusöm verkefni".
Nýlegar tilraunir Keatinges og
samstarfsmanna hans hafa leitt í
ljós að þeir sem eru grannholda geta
ekki varðveitt varmavægi í vatni
þar sem hitastigið er lægra en 28
gráður, en þeir sem eru mjög hold-
ugir geta hins vegar viðhaldið þvi f
vatni þar sem hitastigið fer niður í
allt að 12 gráður. Skýringin er að
hluta til sú að einangrunarhæfni
fitulagsins og annarra vefja er um
fjórum sinnum meiri hjá feitu fólki
en mögru. Þannig kom í ljós að í 12
gráðu köldu vatni var hitafram-
leiðsla hjá feitustu þátttakendunum
í tilrauninni slík að hafði við hita-
tapinu ad því tilskildu að einangrun-
arhæfni líkamsvefja væri ekki rýrð
með hreyfingu.
Keatinge komst einnig að raun
um það að í 12 gráðu vatni dró stór-
lega úr blóðstreymi út í húðina á
feitu fólki vegna æðaþrenginga sem
á sumum svæðum líkamans varð að
heita má algjör. Slík viðbrögð hefta
að sjálfsögðu varmatap. Við enn
lægri umhverfishita átti sér hins
vegar stað æðavíkkun með þeim af-
leiðingum að hitatap jókst á
skömmum tíma.
Umrædd æðavíkkun af völdum
kulda er undarlegt fyrirbæri, sem
bersýnilega stafar af því að vegna
kuldans á sér stað lömun í hinu
slétta hringvöðvalagi æðanna. Það
er þetta vöðvalag sem gerir æðunum
mögulegt að þrengjast og þegar það
lamast á sér stað útvíkkun í æðun-
um. Þá eykst blóðstreymi að yfir-
borði likamans en það orsakar aftur
alvarlegt hitatap.
Þegar Keatinge lét einn feitasta
manninn sem þátt tók i tilraunum
hans liggja í vatni sem hreyfing var
á og um það bil 5 gráðu heitt stóð
iðrahitinn í stað í 40 mínútur eða
svo. Síðan tók hann að hríðskjálfa
— en skjálfti er ein aðferð líkamans
til að framleiða varma og jafnframt
jókst hraði efnaskipta í líkamanum
mjög mikið. Þrátt fyrir það lækkaði
iðrahitinn óðfluga og áður en 80
skýrri svo og einbeitni og tókst að
•beita hvorutveggja frá því að bátur-
inn sökk, auk þess sem hann man í
smáatriðum það sem fyrir hann bar
skýrt og greinilega.
Enn hefur okkur ekki tekist að
finna viðhlitandi skýringar á þess-
um tveimur staðreyndum. En freist-
andi er í þessu sambandi að huga að
tengslum streitu og hitastjórnar.
•
Oft mælist alvarlegt fall í lík-
amshita, sem ekki er hægt að skýra
með lágum umhverfishita einum
sér. Á þetta sér einkum stað hjá
eldra fólki. Þetta hefur orðið til þess
að sumir lífeðlisfræðingar hafa tal-
ið að streita — eða skortur á streitu
— kunni að magna eða deyfa áhrif
kulda á iðrahita. Þessir lífeðlisfræð-
ingar benda á að streita leysi tauga-
peptíð, boðefni, sem kunna að hafa
áhrif á starfsemi hitastjórnstöðva í
heilanum. Slík atburðarás kunni að
hraða hitatapi líkamans í þeim til-
fellum þar sem fólk verður fyrir
kælingu vegna slysfara.
Eigi þessar bollaleggingar við rök
að styðjast kunna þau ummæli sem
Guðlaugur Friðþórsson lét falla í
viðtali við blaðamenn skömmu eftir
slysið að reynast mjög þýðingar-
mikil. „Það undarlega var,“ sagði
hann, „að ég var aldrei hræddur
þessa nótt. Ég hafði á tilfinningunni
að ég mundi deyja ... Ég held að
það hafi hjálpað mér mjög mikið að
ég var rólegur allan tímann."
Það liggur í augum uppi að Guð-
laugur Friðþórsson er afar óvenju-
legur maður. Hann hefur góðfúslega
látið lífeðlisfræðistofnun Háskóla
íslands í té aðstoð sína við rannsókn
þessa máls þar sem leitað er líf-
fræðilegra skýringa á því hvernig
honum tókst að vinna þetta furðu-
lega afrek að kvöldi 11. og aðfara-
nótt 12. mars 1984. Árangurinn gæti
varpað skýrara ljósi á það sem ger-
ist þegar kuldi (hypothermia) verð-
ur fólki að fjörtjóni og þá líka skil-
yrði þess að menn haldi lífi í kulda
og gæti þannig orðið til þess að
bjarga mannslífum í framtíðinni.