Morgunblaðið - 23.06.1985, Qupperneq 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ 1985
Kirkjur eru í hugum flestra varla hús, heldur
helgir staöir, þar sem stiklað er á stórum stund-
um í mannsæfinni. Skírn, ferming, giftingar og
jarðarfarir, allar þessar athafnir vekja upp
margþættar tilfinningar sem spanna sálarlíf
okkar næstum endimarka á milli. En kirkjur
gegna líka ýmsum öllu hversdagslegri hlut-
verkum. Þær eru m.a. samkomustaðir safn-
aða, æfíngastaðir kirkjukóra og geymslustað-
ir fyrir ýmiskonar muni. Flestir þeirra eru
þess eðlis að þeir eiga varla annars staðar
heima en fáeinum virðist hafa skolað þar á
land fyrir einhverja blinda tilviljun.
Sýnir og gamlir
gripir
í Dómkirkjunni
Rætt við séra Þóri Stephensen og Erlu Stefánsdóttur
járna ekki hesta á þessum tíma.
Það var Jón Helgason biskup sem
stakk uppá að aðalmessutíminn
klukkan tólf yrði færður til klukk-
an tiu á sunnudagsmorgnum til að
útreiðarfólk gæti farið í útreiðar
eftir messuna. Hann var þá
prestaskólakennari.
Byggingarfyrirmyndir
í kórdyrum Dómkirkjunnar hef-
ur að sögn séra Þóris orðið fyrir-
mynd að hvelfingum í kirkjuloft-
um út um allt land. Einnig hafa
bæði núverandi kirkjuturn, sem
reyndar hallar aðeins, svo og
gamli turninn, orðið fyrirmyndir
að fjölmörgum turnbyggingum út
um landið. Turninn sem nú er á
kirkjunni átti að vera bráða-
birgðaturn á sínum tíma en nú
telja menn orðið vonlaust að setja
nýjan turn á kirkjuna svo miklar
vinsældir hefur hann áunnið sér.
Safnaðarloftið
Það liggur þröngur stigi upp á
neðra kirkjuloftið. Það er nú notað
sem safnaðarsalur. Þar fara fram
barnaspurningar, kvenfélagið
heldur þar fundi vikulega og
kirkjukórinn æfir þar tvisvar til
þrisvar í viku. Þar eru digrir bitar
í lofti, fremur skuggsýnt enda
dökkar viðarþiljur á veggjum,
stólar í röðum og borð undir súð-
inni. Þar hanga á veggjum tvö
skjaldarmerki sem einu sinni
prýddu veggi kirkjunnar að utan.
Annað með fangamarki Kristjáns
áttunda sem hékk á turninum en
var tekið niður þegar kopar var
settur á turninn um 1950. Gamla
merkið með flatta þorskinum var
skemur útivið á turni kirkjunnar.
Óskar Gíslason gullsmiður var
formaður sóknarnefndar þegar
loftið var lagfært og hann endur-
gerði þessi gömlu merki.
Safnaárin
í lofti hanga gömul gasljós sem
Dómkirkjan í Reykjavík er
gamalt hús á okkar mælikvarða.
Eldri hluti hennar var vígður árið
1796. Byggt var við kirkjuna og
hún vígð í núverandi mynd árið
1848. I Dómkirkjunni er, fyrir
utan sjálft kirkjuskipið, kórinn og
fordyrið, skrúðhús, tvö loft, turn
og lítill kjallari.
Ég hafði aldrei komið í Dóm-
kirkjuna nema til að vera við
kirkjulegar athafnir. Það var á
einhvern hátt undarlegt að koma
þar klukkan átta á björtum vor-
morgni í júní. Það var svo hljótt í
kirkjunni, vantaði hljóð frá söfn-
uðinum, þessi venjubundnu hljóð
sem fylgja kirkjulegum athöfnum.
Menn setjast, aka sér í sætum,
standa upp, það heyrist hark í
gólfum frá skóm, ræskingar og
nefsog. Nú var þetta allt víðsfjarri
og rödd mín lætur óviðkunnanlega
hátt í eyrum þegar ég reyni að
gera vart við mig.
Kjallarinn
Eftir skamma stund kemur séra
Þórir Stephensen niður lítinn
stiga, hafði verið uppi á lofti.
Hann heilsar mér og biður mig að
fylgja sér, hann þurfi að fara að-
eins niður í kjallara. Mér hafði
aldrei dottið í hug að það væri
kjallari undir kirkjum, en mikið
rétt, það er lítill kjallari undir
kórnum. Veggir þar eru með ein-
dæmum þykkir, þar eru tvö lítil
herbergi, annað þeirra þiljað, var
eitt sinn útbúið sem athvarf fyrir
aldraðan kirkjuvörð.
Fyrir utan kjallaradyrnar eru
tvær öskutunnur og ég fylgist
svolítið blendnum huga með séra
Þóri brjóta niður gamlar þilplötur
svo hægt sé að koma þeim í tunn-
urnar. Þetta minnir mig á þá stað-
reynd að kirkja er einnig hús sem
þarf að þrífa og halda við.
Að þessu loknu göngum við inn í
skrúðhúsið. Á tröppunum hittum
við mann sem fengið hafði leyfi til
að æfa sig á orgelið. Djúpir tón-
arnir þess auka enn á alvarlegan
hátíðleika umhverfisins.
Gömul slökkvistöð
í skrúðhúsinu blasir við, þegar
------------------&------------
inn kemur, grá höggmynd, af-
steypa af höfði styttu Jóhannesar
postula úr Dómkirkjunni í Niðar-
ósi. Myndin er gjöf til séra Sigur-
geirs Sigurðssonar fyrrum bisk-
ups frá norsku kirkjunni.
Skrúðhúsið var fyrsta slökkvi-
stöð Reykvíkinga. Slökkvidælan
sem þar stóð hefur að líkindum
tilheyrt kirkjunni en föturnar sem
geymdar voru í skúr vestanvert
við skrúðhúsið voru eign Reykja-
víkurbæjar. Uppi yfir útidyrunum
hangir altaristafla sem um tíma
var í gömlu kirkjunni, taflan kom
ný hingað til lands erlendis frá
árið 1818. Lengi vel var hún í
Bessastaðakirkju en kom aftur í
Dómkirkjuna árið 1950. Af ein-
hverjum ástæðum hefur verið sag-
að ofan og neðan af altaristöfl-
unni.
Nýtt orgel
Við gerum stuttan stans í
skrúðhúsinu en höldum inn í sjálft
kirkjuskipið. Séra Þórir segir að
til standi að hefja senn viðgerðir á
kirkjunni, setja í hana nýtt furu-
gólf og nýtt orgel og verður kirkj-
unni lokað af þessum sökum
fyrsta júlí nk. Þórir kvað furuna
verða sérstaklega herta með olíum
til þess að hún gefi betri hljóm-
burð. Sótt hefur verið um að
fækka bekkjum í kirkjunni um
þrjá hvorum megin eins og gert er
ráð fyrir á frumteikningum af
kirkjunni. Þessari málaleitan hef-
ur ekki verið endanlega svarað.
Með guðsorðið á
milli sín
Stúkan sem er að norðanverðu í
kirkjunni er upphaflega ætluð
stiftamtmanni, síðan landshöfð-
ingja, þá Islandsráðherra og nú
aðallega forsætisráðherra. Þar
var konungurinn þegar hann var
viðstaddur athafnir í Dómkirkj-
unni og biskupinn í stúkunni á
móti, hið andlega og veraldlega
vald með guðsorðið á milli sín.
Spádómar
Uppi í kirkjunni sátu skólapilt-
ar hér á árum áður meðan það var
skylda í Menntaskólanum í
Reykjavík að sækja kirkju með
ákveðnu millibili. Þeir helguðu sér
gjarnan vissa bekki. Þá var kirkj-
an öðrum þræði samkomustaður
og unga fólkið notaði tækifærið
við guðsþjónustur til að gefa hvort
öðru hýrt auga. Þetta gekk svo
langt að blöðin skrifuðu um það að
ungu mennirnir ættu ekki að vera
að fara í kirkju til þess eins að
horfa á ungu stúlkurnar. Fyrir
kirkjubrúðkaup söfnuðust menn
saman kvöldið áður til að horfa á
brúðhjónin æfa sig fyrir athöfn-
ina, öll tilbreyting var vel þegin á
þeim árum.
Séra Þórir gat þess að um síð-
ustu aldamót hafi verið gerð sam-
þykkt á safnaðarfundi, þess efnis
að biðja formenn að róa ekki á
messutíma, til að auka kirkjusókn,
einnig voru járnsmiðir beðnir að
nú eru raflýst, gamlar ljósasúlur
úr kórnum tróna á gólfinu, for-
gylltar og fallegar en þær fóru þó
illa þegar þær voru lánaðar úr
kirkjunni fyrir nokkuð mörgum
árum.
Landsbókasafnið var frá 1825 á
kirkjuloftinu. Fyrst því gamla en
svo á núverandi kirkjulofti til árs-
ins 1879 að það flyst út í íþöku og
síðan í Alþingishúsið þar til
safnahúsið var byggt skömmu eft-
ir aldamót. Þjóðminjasafnið var á
Dómkirkjuloftinu 1863 til 1879. Þá
var framkvæmd mikil viðgerð á
kirkjunni. Þá urðu bæði söfnin að
víkja. Þjóðminjasafnið fór í hegn-
ingarhúsið á Skólavörðustíg og
þaðan trúlega niður á loft í safna-
húsinu.
Bókmenntafélagið hafði einnig
aðsetur á loftinu í Dómkirkjunni.
Matthías Þórðarson þjóðminja-
vörður hafði umsjón með eignum
félagsins og var jafnframt í sókn-
arnefnd kirkjunnar, það voru því
hæg heimatökin hjá honum. í