Morgunblaðið - 23.06.1985, Qupperneq 37

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUÐAGUR 23. JÚNÍ 1985
37

% , ^ A
Níu dauðir fuglar
Bak við bogadregna tréhurð í
turnherbergi er geymt sigurverk
klukkunnar. Einu sinni i viku
kemur þar Ólafur Tryggvason úr-
smiður og dregur þrjú gífurleg
granítlóð upp í turn með þar til
gerðri sveif sem á milli er geymd á
veggnum í turnherberginu. Þau
eru svo þung að ef þau slitnuðu
niður myndu þau mola allt sem
fyrir yrði.
Þegar þrifið var í vistarverum
turnsins í vetur sem leið fundust
þar 9 dauðir fuglar, löngu upp-
þornaðar leifar frá gamalli tíð,
pakkaðir inn í bréfpoka, ein ugla
var í hópnum, allt hitt voru dúfur.
Þegar hringt er klukkum Dóm-
kirkjunnar eru dregnir upp hlerar
á hliðum turnsins og þá berst
klukknahljómurinn jafnvel vestur
á Mela þegar kyrrt veður er.
Kirkjan er með turni sex hæðir.
Vilja fornleifa-
rannsókn
Kirkjuklukkurnar eru mjög
gamlar, þær eru danskar og á efri
klukkunni er mynd og nafn Krist-
jáns VII og ártalið 1777. Hin virð-
ist vera frá svipuðum tíma. Gamla
kirkjan, kirkja Reykjavíkur frá
upphafi vega, stóð þar sem nú er
stytta Skúla fógeta. Að sögn séra
Önnur af klukkum Dómkirkjunnar.
il sem enginn veit hvernig er
þangað komin. Möskvarnir eru
stórir svo mér virðist það hljóti að
vera tiltölulega einfalt að sleppa
úr því neti. f kistli á gólfinu við
hlið álagildrunnar er einnig nokk-
uð af prentuðu máli frá Biskups-
skjalasafni sem verður fljótlega
afhent Þjóðskjalasafni.
Út í horni standa gamlir
veggstjakar fyrir kerti, svartir á
lit, þar fundust einnig fjórir
kyndlar sömuleiðis svartir, hafa
sennilega verið notaðir við jarða-
farir, mjög trúlega við jarðarför
Jóns Sigurðssonar. Út undir súð-
inni er gamalt skrautverk úr
kirkjunni sem að líkindum hefur
orðið að víkja þegar núverandi
orgel var sett upp. Nokkrir boga-
dregnir hlerar standa þarna upp á
endann. Þeir passa í kórgluggana,
sumir segja að þeir hafi verið not-
aðir til að gera dimmt og drunga-
spyr ég hann hvort hann hafi
aldrei orðið var við neitt yfirnátt-
úrulegt í þessu gamla húsi innan
um alla þessa gömlu muni. Hann
segir svo ekki vera en segir mér
jafnframt að kona að nafni Erla
Stefánsdóttir hafi margoft sagt
sér frá ýmsu af því tagi sem fyrir
hana hafi borið í kirkjunni. Ég
hafði samband við Erlu og það
varð til þess að ég skoðaði Dóm-
kirkjuna aftur daginn eftir í fylgd
með henni.
Erla
Erla er dökkhærð þéttvaxin
kona með afar rólyndislegt yfir-
bragð. Við ókum saman niður í
Dómkirkju, lögðum bílnum fyrir
framan Þórshamar oggengum inn
í fordyri kirkjunnar. Erla er hljóð
þegar við göngum inn eftir kirkju-
gólfinu. Við fáum leyfi kirkjuvarð-
ar til að skoða okkur um. Uppi á
neðra loftinu er hljótt og rökkvað.
Ég fæ mér sæti með skrifföng mín
en Erla gengur hægt fram og aft-
ur. Hún skyggnist i hornin, virðir
fyrir sér gömlu merkin, strýkur
hendi eftir gamalli bjálkastoð sem
gengur upp í gegnum gólfið upp til
lofts. Ég þegi og bíð. Loks tekur
Erla til máls, hún er lágmælt og
ber ótt á. „Ég sá,“ segir hún, „um
leið og ég kom upp marga stráka
bograndi yfir löngum borðum.
Þeir voru að keppast við að skrifa.
Svo sá ég borð tvö og tvö í röðum,
það er yngra. Maður gæti haldið
að hér hafi verið skóli. Það voru
hér líka einhverjar rannsóknir.
Hér er kuldi. Þetta eru bæði ljós-
hærðir og dökkhærðir menn, þeir
eru í grófum fötum og hlýlega
búnir, það virtist vera svo kalt
hérna. Þetta eru allt karlmenn,
ungir strákar um og yfir tvítugt.
Nú sé ég bara einn og einn við
borð, stórt borð. Þeir eru að
gramsa í kassa, mér sýnist þeir
vera með einhverja steina og
plöntur eða jafnvel pöddur. Skyldi
ekki vera neitt krot hérna, strákar
eru alltaf að krota?" Hún gengur
um og skoðar digra bita og þiljur
undir súðinni. „Nei, þeir eru svo
niðursokknir í bækurnar að þeir
hafa ekki gefið sér tíma til að
krota.“ Það er allt í litlum olíu-
Það er merkt með blýanti „W.
Cooper & Son Joiners, Douglas, Is-
le of Man“. Hvaðan þetta kassalok
kemur eða hvað það er að gera
þarna veit enginn en það verður
geymt þarna áfram.
háaloftinu.
lömpum hér. Hún tekur í mig og
við göngum gegnum gömlu lyftu-
dyrnar og það brakar í gólfinu.
„Hér er allt nýrra,“ segir hún, „áð-
ur var þetta allt einn geimur." Ég
spyr hvort hún vilji skoða gömul
rykkilín. Hún hryllir sig og neitar
og segir það fylla sig óhugnaði.
„Það er búið að breyta hér svo
miklu," segir hún. „Þetta var áður
einn geimur. Ég sé fólk sem sefur
héma. Það er svo blautt og kalt,
þetta er fólk sem á alveg hrikalega
bágt, eins og það hafi fengið að
vera hérna útigangsfólk, það er yf-
ir því svo mikið vonleysi og ótti.
Þá virðist hér hafa verið hálf-
byggt.“ Bak við vegginn við sigur-
verk klukkunnar segir hún að fólk
hafi legið útum allt, kannski hafi
eitthvað hræðilegt komið fyrir og
það fengið að vera þarna.
Við paufumst upp á efra loftið í
myrkri og það andar á móti okkur
þungu saggalofti. Það marrar í
lásnum þegar hurðin að efra loft-
Gömul vísa
Á langband sem lagt er undir
sperrurnar hefur verið skrifuð
vísa sem eignuð er kirkjusmiði.
Hún er á þessa leið:
Nú að víkja eigi er tóm
ótal rök það banna
drukknar allt við högg og hljóm
hagleiksverkamanna.
Á nokkrum stöðum hefur nafnið
Hallbjörn Pétur Benjamínsson
verið ritað á súðina og einnig á
stokk sem smíðaður hefur verið
utan um klukkulóðin.
Annað af
merkjunum
sem prýddu
áðurturn
Dómkirkjunnar.
Kassalokið frá Mön og bogadregnu gluggahlerarnir á
legt við jarðarfarir en líklegra
finnst séra Þóri að þeir hafi verið
notaðir til að hlífa altarisbúnaðin-
um við of sterku sólskini.
í einu horninu eru gamlar
kertasúlur. Þegar sett voru tjöld á
kórbagann við jarðarfarir voru
súlur þessar klæddar samskonar
efni og var í tjöldunum, svo var
látið loga á fjölda kerta efst. Einn-
ig fannst þarna gamall og frum-
stæður ljósakross sem enginn veit
nú til hvers hefur verið notaður.
Undir súðinni norðanmegin eru
geymdir allir gömlu spýtubakk-
arnir sem voru í kirkjunni fram
yfir 1950. Gamall búnaður frá
gasljósatímanum er þarna einnig
og ýmsar gamlar menjar frá bygg-
ingartíma kirkjunnar m.a. „skapa-
lónar“ sem notaöir voru til að
móta múrbrúnirnar utan á kirkj-
unni.
Við hlið bogadregnu hleranna
stendur aflangt kassalok með hinu
forna merki eyjarinnar Manar.
Gamlir silfurmunir
Að lokinni skoðunarferð um
kirkjuna fylgi ég séra Þóri eftir
niður í skrúðhús. Þar hefur hann
skrifborð sitt og ræðir við sókn-
arbörn sín. Hann sýnir mér ýmsa
gamla muni úr fórum kirkjunnar,
svo sem viðskiptamannabók sem
séra Jóhann Þorkelsson hélt.
Hefst bókin 3. júní 1903. Hann
skrifar m.a. það sem hann vinnur
fyrir fólk og hve mikið hann fær
greitt, kannski til að geta gefið
rétt upp til skatts. Hann sýnir
mér einnig oblátudósir frá séra
Hallgrími Sveinssyni biskup frá
1882, fimmtíu sérbikara frá Thor
Jensen ásamt kaleikum, kaleik og
patínu með frá árinu 1784 gefið af
Johan Christian Synchenberg
kaupmanni sem hafði verslun i
Reykjavík, þar sem verslunin
Geysir er nú. Allt eru þetta góðir
gripir úr silfri.
Um leið og ég kveð séra Þóri
Safn góðra gripa í eigu Dómkirkjunnar.
horninu norðanverðu stendur enn
skrifpúlt úr eigu bókmenntafé-
lagsins.
Skrúði og rykkilín
Hurðin sem aðskilur safnaðar-
salinn og gang og herbergi sem
seinna hafa verið útbúin er gömul
lyftuhurð úr Reykjavíkurapóteki.
I herbergi einu á loftinu þeim
megin er málverk af séra Jóhanni
Þorkelssyni dómkirkjupresti, for-
vera séra Bjarna Jónssonar. Þar
inni eru líka geymdir kertastjakar
úr kirkjunni, og minningartafla
um þá sem fórust með Papey og
Skúla fógeta tíunda apríl 1933.
Þarna eru einnig eldhús og ræst-
ingaherbergi og í litlu herbergi á
sama gangi eru geymdir ferm-
ingarkyrtlar, gamall skrúði og
rykkilín. Þar eru einnig járnkistur
sem notaðar voru þegar farið var
með biskupskápu Jóns Arasonar
út á land eftir að kápan var flutt
til Reykjavíkur um aldamótin
1800 þegar Hólastóll var lagður af.
Einnig er þarna geymdur hökull
sem Frjálslyndi söfnuðurinn gaf
séra Jóni Auðuns með því skilyrði
að hann notaði enginn nema hann.
Hökullinn fer nú senn á Þjóð-
minjasafnið. Hann var gerður af
Unni Ólafsdóttur.
Þegar komið er fram á ganginn,
sem lagður er rauðu teppi, er þar á
vegg skjöldur úr járni þar sem
þess er getið að „Konunglega
Kanada-herdeildin var á íslandi
frá 16. júní til 27. október 1940 og
sótti þá þessa kirkju“.
Þóris Stephensen var samþykkt á
aðalsafnaðarfúndi Dómkirkjunn-
ar í maí sl. að skora á borgaryfir-
völd að láta fara fram fornleifa-
rannsókn á hinum forna kirkju-
stað Reykjavíkur.
Kennir ýmissa grasa
Háaloftiö í Dómkirkjunni er al-
veg undir súð og mjög dimmt og
drungalegt. Þar er ýmislegt
geymt. Nýlega ver tekið þaðan
fyrsta pípuorgel kirkjunar, frá
1840, Þjóðminjasafnið er nú að
setja það saman. Einnig fannst á
háaloftinu gamalt harmóníum.
Fram við dyr er álagildra ein mik-