Morgunblaðið - 11.08.1985, Blaðsíða 12

MQSGÍINBIADJJX EÚNJÍUDAGUB H,A.G.UST 1985
Andlegheitin
það er
stykkið í lífinu
Þorbergur Jónsson bóndi
í Prestbakkakoti á Síðu
Þorbergur Jónsson í stofunni í Prestbakkakoti.
Að Prestbakkakoti í grennd við
Kirkjubæjarklaustur býr maður að
nafni Þorbergur Jónsson. Hann hef-
ur orð fyrir að vera maður athugull
og vel að sér. Ekki færri en þrír
sveitungar hans töldu að það væri
slægur í því fyrir blaðamann Morg-
unblaðsins að ræða við Þorberg og
heyra ofan í hann álit hans á mann-
lífinu þar í sveit Þeir létu þess jafn-
framt getið að það væri ekki víst að
hann vildi sinna slíku, hann væri
ekki allra.
Það var liðið á dag, kominn mið-
aftann þegar blaðam. og ljósm.
bar að garði í Prestbakkakoti.
Börn voru að leik á hlaðinu fyrir
framan stórt timburhús og það
kemur ung kona til dyra þegar
barið er. Hún segir Þorberg
tengdaföður sinn vera við mjaltir
úti í fjósi og vísar komumönnum
til hans.
Þorbergur er hár vexti og svar-
ar sér allvel, andlitsdrættir fast-
mótaðir og öll framganga manns-
ins með nokkrum alvörublæ, þó
votti fyrir kimni í athugulu
augnaráði. Hann svarar erindinu
umbúðalaust. Játar og biður menn
að biða sín í stofu þar til hann hafi
lokið mjöltum og skipt um föt.
Stofan er lítil. Hún er þiljuð
með gömlum panel sem engin
málning eða lakk hefur komist i
námunda við en gólffjalirnar eru
hins vegar fernisolíubornar. Það
eru myndir á veggjum, blóm í
gluggum og bækur í hillum. Bæk-
ur um fróðleik af ýmsu tagi, m.a.
um ættir Skaftfellinga.
Eftir drjúga stund kemur Þor-
bergur. Hann hefur farið úr
gráum mjaltaslopp i dökkbrúna
peysu með hvítu mynstri og sest
nú í stól við gluggann og biður
þess hverju fram vindur.
Þorbergur er ræðinn á sinn
hægláta hátt, laus við feimni en er
þó ekki einn þeirra sem hafa stöð-
ugt á hraðbergi sögur af sjálfum
sér og öðrum. Hann hefur aðra
sýn til manna og málefna. Hann
fæddist 23. febrúar 1913, eitt
þriggja barna hjónanna Steinunn-
ar Bergsdóttur og Jóns Stein-
grímssonar.Hann kom með for-
eldrum sínum austur að Prest-
bakkakoti árið 1921. Fram að þeim
tíma höfðu þau hjón ekki haft ör-
uggt jarðnæði. Þá var Prestbakka-
kot örreytiskot, slægjur litlar og
aðeins hægt að hafa fáar skepnur.
Efnahagurinn var þröngur. Á
kreppuárunum voru brúttótekjur
heimilisins kannski 600 krónur að
sögn Þorbergs. Fyrir þetta var
ákaflega litið hægt að kaupa. Það
greiddist ekki úr fyrr en stríðið
skall á. Þá hurfu skuldir og lán,
eins og jörðin hefði gleypt allt
saman, sem aldrei hefði hafst að
borga annars. Framleiðslan á
búunum hækkaði þá í verði en lán-
in hækkuðu ekkert I líkingu við
það, eitthvað svipað og þegar verð-
bólgan át allt upp, nema þetta var
öfugt.
Þorbergur segist hafa farið ung-
ur til sjós. Var á vertíð i Grinda-
vik. Þá voru þar bara trillur sem
ekki gátu farið á sjó nema sæmi-
legt væri veður. Það voru fjórir til
fimm menn á bát og svo voru tveir
landmenn eftir að bensínrokkar
komu til sögunnar. Sjaldan var
beitt úr haug en línan stokkuð
upp. Þó kom það fyrir ef góðar
gæftir voru og timi naumur. Menn
voru snjallir sjómenn syðra, segir
Þorbergur, en hjátrúarfullir. Ekki
mátti benda á bátana þegar þeir
komu inn. Þorbergi var tekinn
vari við því.
Vertíðin stóð frá því í febrúar
og fram að ellefta maí. „En það
var aldrei nema meðalfiskirí á
þessum trillum. Maður fékk frítt
fæði og húsnæði. Fæðið var ágætt.
Sjóstakk, galla, stígvél og vettl-
inga varð maður að skaffa sjálf-
ur,“ segir Þorbergur. „Það gat ver-
ið gott að vera á vertíð en það var
lítið upp úr því að hafa. Menn voru
lítið meira en matvinnungar,
máttu þakka fyrir að geta fengið
sér ódýr föt í Reykjavík fyrir ver-
tíðarkaupið. Útgerðarmennirnir
græddu. Einar Einarsson átti
næstum alla Grindavík á árunum
1934 til ’36.“
Nú þegir Þorbergur um stund
en segir svo: „Mér fannst ég vaxa
mikið að visku og þroska við að
fara á vertíð og þó ég hefði ekki
aur uppúr þvi held ég að ég vildi
með öngvu móti tapa þessum tíma
úr mínu lífshlaupi."
Þorbergur segir ástandið í sveit-
unum hafa verið hörmulegt á
kreppuárunum. Kaupstaðarvara
hafi verið nokkuð dýr og ekki ann-
að að selja en lömbin. Lambsverð-
ið hafi fallið allt niður i tíu krón-
ur. Afurðaverðið hafi dottið alveg
niður um 1920. „Fólk fékk hvergi
vinnu,“ segir Þorbergur. „Einn og
einn maður gat komið sér ein-
hversstaðar uppá kunningskap, þá
svalt fólk í Reykjavík en hér hafði
maður þó að éta. Skuldasöfnun
var fram úr hófi. Það endaði með
því að kreppulánasjóður var stofn-
aður þegar ekkert lá annað fyrir
en að gera upp fjölda bænda. Ég
vissi þó ekki til að neinn væri
gerður upp en það fóru margir í
þennan kreppulánasjóð. Þetta var
hörð aðgerð. Maður skuldaði t.d.
þrjú þúsund krónur, fékk tvö til
þrjú hundruð krónur að láni hjá
sjóðnum, þá upphæð fékk skuldar-
eigandi í hendur og annað ekki.
Var skikkaður til að fella eftir-
stöðvar skuldarinnar niður.
Þorbergur og kona hans, Sigrún
Jónsdóttir frá Hörgsdal á Siðu,
tóku við búi i Prestbakkakoti árið
1945. Þau hjón áttu saman þrjú
börn en tvö börn átti Sigrún áður,
þau ólust upp hjá foreldrum henn-
ar. Og Þorbergur heldur áfram
frásögn sinni: „Foreldrar mínir
voru enn við búskap þegar við Sig-
rún giftumst árið 1940. Við bjugg-
um öll saman. Það gekk ótrúlega
vel en þetta ættu menn aldrei að
gera, það er að bjóða hættunni
heim. Konan mín var kát og miklu
meiri selskapsmanneskja en ég og
tók þessu búskaparbasli okkar
ótrúlega létt.“ Konu sína missti
Þorbergur árið 1973. Nú búa í
Prestbakkakoti ásamt honum son-
ur hans og tengdadóttir með sex
börn.
Bóknám
Þorbergur var lengi í
Ungmennafélagi i sveitinni en
kvað þar aðra hafa verið virkari
en hann. Tvo vetur var hann í
barnaskóla i Múlakoti. Kennari
var Þorlákur Vigfússon. Skóla-
byggingin þar stendur enn og að
mati Þorbergs ætti að varðveita
hana sem heimild. Slíkar bygg-
ingar voru eitt sinn almennar þar
eystra. Þorbergur var búinn að
læra að lesa og skrifa áður en
hann fór í skóla. „Það var númer
eitt, maður var látinn lesa allt
Nýja testamentið. Það var lesið
fyrir heimilisfólkið uppúr Passíu-
sálmunum og hugvekja með þeim
og á sunnudögum úr einhverri
postillu. Það var ekki um mikinn
bókakost að ræða, maður las það
sem maður náði í. Minnisstæðast
er mér „Unga ísland" sem mamma
hafði keypt um langan aldur og
látið binda inn í bækur. Stundirn-
ar voru stopular, maður var látinn
vinna mikið þó manni væri
kannski ekki þrælað út.“
Fólksflótti
Úr Síðusveit var ákaflega lítill
fólksflótti þegar herinn kom
hingað til lands árið 1940 ólíkt því
sem gerðist víða annars staðar.
Þorbergur kann enga skýringu á
þessu nema ef vera kynni að fjar-
lægðin hafi valdið þvf að menn
gerðu ekkert með þetta þó miklir
peningar væru í boði. „Við höfðum
lítið af stríðsgróðanum að segja,
hefði þurft að vera meira því oft
dróst úr hömlu að eignast þau
tæki sem nauðsynleg voru. Þessi
sveit fór ekkert illa út úr þeim
Prestbakkakot á Síðu.