Morgunblaðið - 15.09.1985, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. SEPTEMBER 1985
HVERNIG TALA
BÖRNIN ?
Athuganir á málþroska íslenskra barna
Undanfarin ár hafa staðið yfir umfangsmiklar rannsóknir
á málfari barna sem farin eru að nálgast skólaskyldu-
aldur. Framburður þeirra hefur verið kannaður ítarlega en
einnig gefinn gaumur að því hvernig þau mynda fleirtölu
nafnorða. Það voru þeir Indriði Gíslason og Ásgeir S.
Björnsson, kennarar við Kennaraháskóla íslands, og Jón
Gunnarsson, lektor við Háskóla íslands, sem undirbjuggu
rannsóknirnar, en Indriði hefur síðan fylgt þeim allan tím-
ann, nú síðast í samvinnu við Sigurð Konráðsson, cand. mag.
Þeir Indriði og Sigurður eru um þessar mundir að leggja
síðustu hönd á verkið og vænta þess að lokaskýrsla verði
fullunnin um næstu áramót.
Nú er kominn annar frímandi
Hér eru tveir svoleiðis
Hér eru tveir__________________________
Þetta er dæmi um svokölluð „bullorð“, sem notuð voru við athugun á fleirtölumyndun barnanna. 1 þessu tilfelli
var um að ræða orð sem ætti að beygjast eins og orðið nemandi, en það reyndist fátítt að börnin hefðu það á
valdi sínu. Kjartan Arnórsson gerði flestar „bullorða“myndirnar.
Með þessari Ijósmynd var verið að leita að orðunum tvær, fullt, glas, djús og tómt. Hún var notuð við
framburðarrannsóknir.
Morgunblaðið/Þorkell
Indriði Gíslason og Sigurður Konráðsson við vinnu sína.
Mikil undir-
búningsvinna
„Það liggur gífurlega mikil
undirbúningsvinna að baki þess-
um rannsóknum. Við vorum til
dæmis tvö ár með framburðar-
prófið í smíðum þar sem við
lentum í alls kyns gryfjum. Eina
leiðin er að þreifa sig áfram,
prófa aðferðir þangað til maður
finnur út hvernig best er að hafa
hlutina,“ sagði Indriði Gíslason
er þeir Sigurður Konráðsson
voru inntir nánar eftir aðdrag-
anda, framkvæmd og helstu nið-
urstöðum þessara rannsókna.
Undirbúningurinn hófst á árun-
um 1977—1978, en árið 1980 var
byrjað að prófa börnin.
Tvö hundruð börn, víðs vegar
af landinu, tóku þátt í rann-
sóknunum. Stærsti hópurinn,
eða tæpur helmingur barnanna,
er úr Reykjavík, sem skipt var í
þrjú hverfi. Það eru allt börn af
dagvistum. Hin eru frá Grinda-
vík, Egilsstöðum, Neskaupstað,
Suður-Þingeyjarsýslu og Eyja-
fjarðarsýslu. „Við fengum röska
sveit aðstoðarfólks til liðs við
okkur í þessum prófunum og var
efni frá fjögurra ára börnum
safnað 1980 í Reykjavík og 1981
úti á landi. Tveimur árum síðar
voru sömu börnin svo prófuð aft-
ur. Það var raunar liður í undir-
búningi að efla kennslu í fræðum
sem þetta efni snerta, bæði í
Kennaraháskóla Islands og Há-
skólanum. Einnig var leitað
samstarfs við erlent rannsókn-
arfólk. Hér var engri reynslu til
að dreifa. Nemendur sýndu til-
raunum okkar mikinn áhuga allt
frá upphafi. Án aðstoðar þeirra
hefðum við ekki komist langt.
Þessi athugun sem við erum að
ljúka tengist reyndar enn stærri
rannsókn á máltökunni sjálfri á
aldrinum 1 V4 árs til 5 ára, en sú
athugun er alveg á vegum Kenn-
araháskólans," sagði Indriði.
Vísindasjóöur og
Kennaraháskólinn
styrktu rannsóknina
Aðspurðir um fjármögnun
rannsóknarinnar sögðu þeir
Indriði og Sigurður að Kennara-
háskólinn hefði styrkt þá með
ráðum og dáð, en þeir hefðu
einnig notið styrkja úr Vísinda-
sjóði allan tímann. „Fræðsluráð
Reykjavíkur hefur einnig styrkt
rannsóknirnar og við höfum
hlotið ágætar undirtektir úti á
landi hjá fræðsluskrifstofunum
þar,“ sagði Indriði og bætti því
við að Rannsóknastofnun upp-
eldismála hefði einnig veitt þeim
fyrirgreiðslu.
Við efnissöfnunina voru not-
aðar einfaldar myndir sem börn-
unum voru sýndar og þau beðin
að nefna þau atriði sem athug-
andi benti á. í framburðarhlut-
anum voru börnunum sýndar 40
myndir þar sem leitað var að
rúmlega 100 orðum úr orðaforða
barnanna. Spjallið við þau var
tekið upp á segulband og var
upptökutíminn um það bil tutt-
ugu mínútur við börnin fjögurra
ára, en heldur styttri við þau sex
ára. Fleirtölumyndun var einnig
könnuð með myndaprófum.
Úrvinnsla efnisins hófst strax
og upptökur fóru að berast inn.
Var byrjað á því að hlusta á upp-
tökurnar og skrá frávik frá eðli-
legu máli fullorðinna. Síðan voru
frávikin flokkuð eftir ákveðnu
kerfi og gögnin búin undir töl-
fræðilega úrvinnslu. „Við tölvu-
vinnsluna hefur Benedikt Jó-
hannesson, stærðfræðingur,
veitt okkur ómetanlega hjálp.
Hann hefur tekið virkan þátt i
starfinu síðastliðið ár,“ sögðu
þeir Sigurður og Indriði.
Eru stelpur fyrri til?
Oft er talað um að stelpur séu
fyrri til í þroska en strákar. Um
þetta sögðu þeir Indriði og Sig-
urður: „Niðurstöðurnar sýna að
stelpurnar standa sig heldur
betur við fjögurra ára aldur
bæði hvað varðar framburð og
fleirtölumyndun. Við sex ára
a'.dur standa strákarnir sig bet-
ur í fleirtölumynduninni, en
standa stelpunum dálítið að baki
hvað varðar framburð."
„Við fjögurra ára aldur eru
flest börn „altalandi", eins og
það er kallað. Þau skilja og geta
tjáð sig. Samt eiga þau margt
ólært. Tveimur árum siðar hefur
þeim farið gríðarlega mikið
fram og í ljós kemur að börn
hafa svo gott sem náð valdi á
framburði við skólaskylduald-
ur,“ sögðu Sigurður og Indriði.
Þeir bentu þó á að um 7% barn-
anna virtust eiga í nokkrum erf-
iðleikum með framburð og fleir-
tölumyndun og væru seinni til
en meginhópurinn. Þeir sögðu að
áhugavett hefði verið að kanna
nánar hvort þar gætu verið ein-
hverjir alvarlegir málgallar á
ferðinni.
Sigurður benti á að í fram-
burðarprófunum hefði aðal-
áherslan verið lögð á samhljóða-
sambönd. „Börnum virðist ganga
betur að tileinka sér sérhljóðin
og ekki hefur verið gerð sérstök
athugun á þeim, en sú athugun
er vel framkvæmanleg með þessi
gögn í höndunum og bíður betri
tíma. Stök samhljóð eru einnig
auðveldari en samhljóðasam-
bönd. Þau eiga t.d. venjulega
ekki í neinum erfiðleikum með
að bera fram orðið sæng, en síð-
an getur orðið skór vafist fyrir
þeim í framburði," sagði Sigurð-
ur.
Við fleirtöluprófanirnar voru
að nokkru leyti notuð svokölluð
„bullorð". Búin voru til merk-
ingarlaus orð sem áttu að falla
inn í hina ýmsu beygingarflokka
og börnin voru síðan fengin til
að reyna að mynda fleirtölu
orðanna. Indriði sagði að flest
börn byrjuðu á því að nota fleir-
töluendinguna -ar í meirihluta
dæma, en leiðréttu þetta svo
smám saman. Hann sagði aö
töluvert vantaði á að börn væru
búin að ná fullkomnu valdi á
fleirtölumynduninni sex ára
gömul, þó framburðurinn vefðist
ekki lengur fyrir þeim.
„íslenska er mikið beyginga-
mál og við vitum ekki hvort
niðurstöðurnar úr fleirtölupróf-
inu gefa vísbendingu um stöðu
beygingakerfisins almennt. Til
þess þarf frekari athuganir. Það
er frekar þægilegt að eiga við
fleirtöluna í svona prófum og því
eðlilegt að byrja á henni,“ sagði
Indriði.
Börnin skýrmælt
„Það er mikið talað um
óskýrmæli hjá ungu fólki í dag,
en slíkur framburður er fátíður
hjá þessum ungu krökkum.
Kannski það sé vegna þess að
þeir fara sér hægt á meðan þeir
hafa ef til vill ekki enn náð full-
um tökum á framburðinum. Að
minnsta kosti eru börnin oft
ekki síðri en þeir sem stundum
eru kallaðir bestu framburðar-
menn þjóðarinnar," sagði Sig-
urður.
Að sögn þeirra Indriða og Sig-
urðar kemur fram greinilegur
munur á frammistöðu barnanna
eftir búsetu. Reykjavíkurbörnin
og sveitabörnin standa sig yfir-
leitt betur en hin. Þennan þátt
eiga þeir eftir að kanna nánar.
Þeir segja að ýmislegt bendi til
að dvöl á dagvistum komi börn-
unum til góða. Það var ekki
markmið þeirra féiaga að kanna
mállýskur, en þeir segja að mál
norðlensku barnanna gefi þó
nokkrar upplýsingar um stöðu
harðmælis og svonefnds raddaðs
framburðar. Börnin voru yfir-
leitt harðmælt en raddaði fram-
burðurinn mun sjaldgæfari,
einkum hjá eyfirsku börnunum.
EJ