Morgunblaðið - 24.09.1985, Síða 46

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. SEPTEMBER1985
Mótsagnir og missagnir tals-
manna Félags ísl. iðnrekenda
— eftir Bergstein
Gizurarson
Inngangur
Þann 17. ágúst birtist í MorKun-
blaðinu svar eignað Félatíi ís-
lenskra iðnrekenda við gagnrýni
undirritaðs á greinargerð FÍI um
raforkuverð til iðnaðar. Því miður
lét greinarhöfundur ekki nafns
síns getið. Þó meðlimir ofan-
greinds félags hafi á mörgum
sviðum sameiginlegra hagsmuna
að gæta, verður varla ætlað að
þeir séu greinarhöfundi sammála í
öllum atriðum. í þessari grein
reynir greinarhöfundur að bera
brigður á gagnrýni undirritaðs á
þær upplýsingar er komu fram í
greinargerð FÍI um raforkuverð
til iðnaðar. Þar komu fram að
mati undirritaðs villandi upplýs-
ingar. Það eru villandi upplýs-
ingar þegar fólki eru kynntar
niðurstöður án skýringa um verð
raforku til iðnaðar, sem eru í raun
: heimilistaxtar. Þetta verður til
þess að rugla fólk enn meira í rím-
inu í raforkumálum. Lengi hefur
verið haldið að almenningi mjög
einhliða og hlutdrægum upplýs-
ingum um raforkuverð. í pólitísk-
um áróðri hefur verið ýkt mjög
það raforkuverð er almenningur
hér greiðir og þá oft samanburður
gerður við önnur Norðurlönd, sem
hafa nú einna lægst raforkuverð í
heimi af ýmsum ástæðum. Litið er
þá framhjá þeirri staðreynd að
stór hluti almennrar notkunar
hér, það er rafhitunin, er á mjög
lágum taxta, með því lægsta er
þekkist. Lækkun á einum taxta
þýðir að
jafnaði hækkun á öðrum töxtum.
Þegar upplýsingar eins og þær er
komu fram í greinargerð FÍI eru
settar fram sem niðurstöður
könnunar á raforkuverði til iðnað-
ar á Norðurlöndum, verður að
gera kröfu til að þær séu ekki vill-
andi.
Innlcnt, erlent
Það hefur ætíð verið gert mikið
úr því að raforkan sé innlend orka
í samanburði andstæðu hennar
t.d. olíu, sem sé erlend orka. Raun-
ar er hér um mikla einföldun að
ræða, sem getur leitt til rangs
mats. Mikið var gert úr því í
— eftir Pál V.
Daníelsson
' Enn á ný er fjárlagagerð fyrir
ríkissjóðinn komin á dagskrá. Af
fréttum virðist mega ráða að fjár-
lagagatið sem nú þarf að stoppa í
sé nokkuð stórt. En til þess á ekki
að taka erlend lán, að sagt er, og
verður það að teljast af hinu góða
verði við það staðið, þar er þegar
nóg að gert.
Útgjöldin þarf ad
skoða fyrst
En hvar á að leita fanga til að
■» ná endum saman? Útgjöld og tap-
rekstur þarf að skoða fyrst. Ríkið
rekur áfengisverslun og hefur af
henni tekjur samkvæmt fjárlög-
um. En þeir reikningar segja ekki
allan sannleikann. Utgjöld vegna
neyslu áfengis eru í stórum stíl
færð á aðra fjárlagaliði. Má þar
nefna félagsmál, heilbrigðismál,
- löggæslu- og dómsmál o.fl. Er ekki
greinargerð FÍI að raforkan væri
innlend orka og erlendar skuldir
okkar væru nú að miklu leyti
vegna orkuframkvæmda, sem ekki
hefðu skilað þeim árangri er
vænst hefði verið. Hér er auðvitað
sú mótsögn, að orkuframkvæmdir
eru unnar fyrir erlent fé en orkan
er samt innlend. Það er erlendur
kostnaður að virkja orkuna og
dreifa henni að mestum hluta,
hversu miklum nákvæmlega hefur
ekki verið rannsakað. Ljóst er
samt, að nokkur hluti virkjana-
kostnaðar hefur skilað sér innan-
lands sem fé til annarrar eyðslu á
undanförnum árum, svo skuldirn-
ar eru ekki eingöngu orkugeirans.
Stór hluti skulda vegna orkumála
á rætur sínar að rekja til
hitaveituframkvæmda en ekki
raforkuframkvæmda eins og
menn virðast oft halda. Raunar er
ekki aðalatriðið hvort farið hefur
verið frá notkun erlendrar orku,
þ.e. olíu, yfir í notkun innlendrar,
þ.e. raforku og jarðhita, heldur
hversu hagkvæm endanleg niður-
staða verður og hver þróun mála
verður í framtíðinni. Kostnaður
við hvort tveggja verður ætíð að
stærstum hluta erlendur. Grund-
vallarmunurinn er sá, að kostnað-
ur við notkun jarðhita og raforku,
er aðallega fjármagnskostnaður
en olían er keypt eftir þörfum á
markaðsverði. I bili hefur olíuverð
haldist lægra en spáð var, en vext-
ir og fjármagnskostnaður haldist
háir. Matsatriði er þvi hvort olíu-
notkun geti ekki verið hagkvæm-
ari í vissum tilfellum og er alls
ekki víst að „innlend orka í stað
erlendrar" gefi eitt allsherjarsvar
við því. Þetta getur t.d. átt við í
iðnaði, þar sem um er að ræða
mikið skammtímaálag, og mjög
lágan nýtingartíma.
I svari greinarhöfundar FÍI er
upphrópun vegna þeirrar niður-
stöðu undirritaðs að söluskattur
og verðjöfnunargjald skili sér aft-
ur í niðurgreiðslum raforkuverðs,
þegar á heildina sé litið. Það fer
ekki á milli mála að verðjöfnun-
argjaldið skilar sér til raforkufyr-
irtækjanna RARIK og Orkubús
Vestfjarða. Einnig má líta svo á,
að söluskattur skili sér aftur í
niðurgreiðslum vegna rafhitunar
og styrks til orkuframkvæmda
beint úr ríkissjóði. Það skal samt
viðurkennt samanber það sem
kemur fram hér að ofan, að þó
ástæða til þess að gera það upp
hvernig þessi starfsemi ber sig?
Er ekki eðlilegt að verslun og við-
skipti með áfengi beri uppi allan
afleiddan kostnað þeirra vegna í
þjóðfélaginu?
Munar milljarði
Enginn vafi er á því að tap ríkis-
ins vegna áfengisneyslu er gifur-
legt. Hvað það er mikið er ekki
hægt að segja með nákvæmni. Þó
mun láta nærri að það geti munað
um þúsund milljónum króna, hvað
útgjöldin eru hærri en tekjurnar
sé litið á fjárlögin ein. Væru við-
skiptin með áfengi látin greiða
þennan milljarð mundi gatið
minnka. Það væri a.m.k. sann-
gjarnara en að leggja söluskatt eða
önnur gjöld á nauðsynjar fólks.
Því til viðbótar mundi, reynslu
samkvæmt, draga úr áfengisbölinu
þurfi þau viðskipti að greiða allan
kostnaðinn að fullu.
virkjanaframkvæmdir og stofn-
línur eigi að vera skatt- og toll-
frjálsar þá er það ekki svo í raun.
Eflaust hafa gengið töluverðar
toll- og skatttekjur til ríkisins
vegna stofnlínu- og virkjana-
framkvæmda og efni til dreifi-
kerfa er tollað og skattað. Þetta
atriði þarfnast nánari rannsóknar
og þess vegna má spyrja, hversu
stór hluti af skuldum íslendinga,
sem eignaðar eru orkumálum, sé
þannig tilkominn.
Samanburdurinn á raf-
orkuverdi til iðnaðar
á Norðurlöndum
Því er haldið fram í svari tais-
manns FÍI, að tafla sú yfir verð á
rafmagni til iðnaðar er birtist með
greinargerð FÍI sé miðuð við raf-
orkuverð síðustu áramóta en ekki
júní síðastliðins árs eins og kom
fram í grein undirritaðs. Það er
eftirfarandi tafla:
Að öllum líkindum er þessi tafla
unnin upp úr töflu þeirri sem birt-
ist í skýrslu sem samtök iðnaðar á
Norðurlöndum hafa nýverið sent
frá sér. Sú tafla er samanburður á
raforkutöxtum á Norðurlöndum,
dagsett 1. júní 1984, og lítur svona
út:
Rétt er að minna á þá fullyrð-
ingu talsmanns Fll að tölur í töflu
FII séu frá áramótum 84/85.
Þegar tölur í samnorrænu töfl-
unni er bornar saman við tölur í
töflu FÍI kemur í ljós að hér er um
sömu tölur að ræða. f töflu FÍI er
sleppt hluta samnorrænu töflunn-
ar, sem ber saman verð raforku til
iðnaðar, sem notar mikla raforku
með háum nýtingartíma. Þeir
taxtar í samnorrænu töflunni,
sem gilda fyrir litla orkunotkun.
Fjármálaráðherra úr
vidskiptalífinu
Nú erum við svo heppin að eiga
mann i stóli fjármálaráðherra,
sem þekkir til viðskipta. Ég veit
að hann telur að fyrirtæki þurfi
að bera sig og ekki sé eðlilegt að
flytja með valdboði taprekstur
einna viðskipta yfir á önnur. Fyrir-
tæki þurfi að skila raunverulegum
arði. Viðskiptin með áfengi eru þar
ekki undantekning nema síður sé.
Þar er ekki um nauðþurftarvöru
að ræða. Viðskipti með áfengi
mega því ekki verða þess valdandi
að önnur viðskipti, atvinnufyrir-
tæki eða einstaklingar þurfi að
rýra lífskjör sín með beinni eða
óbeinni skattlagningu, fram-
leiðslutapi o.fl. sem af áfengis-
neyslu leiðir.
3—5 milljarðar á ári
Það er nokkuð Ijóst að kostnað-
urinn af áfengisneyslunni í þjóð-
félaginu sé 3—5 milljarðar króna
á ári umfram tekjur. Hvað segir
þetta okkur? Á 15—20 árum svarar
tapið á áfengisneyslunni til allra
erlendra skulda þjóðarinnar.
Skulda, sem við erum að sligast
„I»að liggja ekki fyrir
neinar endanlegar
niðurstöður um það að
raforka hér sé óeðlilega
dýr, þegar á heildina er
litið. Aftur á móti er
óhætt að slá því föstu að
hún hefði getað verið
ódýrari í dag ef aðrar
leiðir hefðu verið farnar
í orkumálum.“
þ.e. 5000 kwh og 25000 kílówatt-
stundir á ári eru þar kallaðir
heimilishald (husháll) en taxtar
1,5 Gwh á ári og meira, iðnaður
(industri). í töflu FÍI eru þessir
taxtar kallaðir iðnaðartaxtar og
samanburði að hluta sleppt. Vart
fer á milli mála, að tölurnar i töflu
FÍI eru teknar upp úr samnor-
rænu töflunni og miðað er við
gengi síðastliðins sumars og geng-
inu sænsk króna 3,67 krónur ís-
lenskar sem var kaupgengið 1.
júní 1984. Villa hefur komist í
töflu FÍI þar sem miðað er við
23000 kwh/ári en á að vera 25000
kwh/ári, samkvæmt samnorrænu
töflunni.
Uppgefið verð í samnorrænu
töflunni á raforku til heimilis-
halds á íslandi með 25000 kwh
notkun á ári er ekki rétt. Heimili
Páll V. Ilaníelsson
„ ... tap ríksins vegna
áfengisneyslu er gífur-
legt... Mun láta nærri
að það geti munað um
þúsund milljónum króna
hvað útgöldin eru hærri
en tekjurnar...“
með svo mikla notkun bæði hér á
landi og á hinum Norðurlöndum
mundi nota rafmagn til upphitun-
ar. Samkvæmt því ætti í samnor-
rænu töflunni í stað 3,46 kr/kwh á
íslandi að koma 1,49 kr/kwh eða
40 aurar sænskir sem er heldur
hærra verð en á öðrum Norður-
löndum nema í Danmörku.
Skattaprósentan lækkar þá einnig
í 14%. Gróf villa er í samnorrænu
töflunni í uppgefnum raforkuverði
fyrir ísland og heimilishald í
sænskum krónum. Miðað hefur
verið við gengið 1 sænsk króna
sama sem 3,17 krónur íslenskar í
stað rétts gengis eða 3,67 krónur.
Rétt gengi er aftur á móti notað í
útreikningi raforkuverðs í iðnaði.
Þessi mistök hafa verið leiðrétt í
töflu FÍI, þó þetta hafi eitthvað
skolast til hjá greinarhöfundi FÍI
og hann standi í þeirri trú að sam-
anburðurinn sé gerður um ára-
mótin 84/85. Þegar litið er á sam-
norrænu töfluna sést að í öllum
tilfellum er miðað við mjög mikla
orkunotkun í iðnaði, sem hér
myndi þýða sérsamninga við
orkusölufyrirtæki, samanber t.d.
nú við steinullarverksmiðjuna á
Sauðárkróki. f samnorrænu töfl-
unni er í fyrsta hluta taxta raf-
magns til iðnaðar miðað við 1,5
Gwh eða 1,5 milljón kwh á ári og 1
mw afl eða 1000 kílóvött.
Nýtingartími er því einungis
1500 stundir, sem verður til þess
að samkvæmt afltaxta Rafmagns-
veitu Reykjavíkur frá 1. apríl 1984
(sem miðað er við) verður verð á
kílówattstund 3,57 kr., sem er
hærra verð en heimilistaxtinn. í
slíku tilfelli myndi notandinn auð-
vitað kaupa raforkuna samkvæmt
heimilistaxta, nema hann gæti
fengið sérsamning, vegna þess að
notkun hans væri án aukakostnað-
ar fyrir raforkusala. Tveir síðustu
dálkarnir í samnorrænu töflunni
eru miðaðir við 50 Gwh og hins-
vegar 800 Gwh notkun á ári, það
er 5000 stunda og 8000 stunda nýt-
ingartíma á ári. I dálkinum fyrir
50 Gwh og 10 MW er gefið upp
verð fyrir ísland samkvæmt afl-
taxta Rafmagnsvertu Reykjavík-
ur. Verð raforku er þar á líku bili
og á hinum Norðurlöndunum þó í
hærra kanti sé. Þetta segir þó ekki
nema hálfa söguna, því notandi
með svo mikla notkun eða 50
milljón kílówattstundir á ári
myndi að öllu jöfnu ekki kaupa
undir. Er ekki ástæða til þess að
taka þetta alvarlega? Aldamóta-
kynslóðin áttaði sig á málunum.
Hún sá að ekki var hægt að stíga
stór skref til frelsis og framfara
öðru vísi en að til starfa gengi
samhent og vlmulaus þjóð. En nú
er lágkúran það mikil að menn
tala um að fólk verði að sætta sig
við áfengið og búa með því, sætta
sig við afleiðingarnar, sætta sig
við félagslega upplausn, sætta sig
við slys, sjúkdóma og dauða, sætta
sig við margs konar lögbrot og
ofbeldi.
Tökumst á við vandann
Við þurfum að takast af fullri
festu á við þann mikla vanda sem
við er að fást. Komast út úr
ógöngunum. Það gerir þjóðin ekki
undir áhrifum áfengis. Það eitur
hefur reynst mörgum einstakling-
um og þjóðum mikill bölvaldur og
aldrei haft í för með sér annað en
ófrelsi, niðurlægingu og eymd.
Þykir okkur ekki það vænt um land
okkar og þjóð að mál sé að linni
því böli sem af áfengisneyslunni
hlýst?
Höfundur er ridskiptnfrreðingur.
1.000.000.000
Samanburður á raforkuverði til iönaöar á Norðurlöndum
Notkun 5000 kwh (orkutaxti) 23000 kwh (orkuUili)1 1,5 <;wh
1,0 Mw (afltaxti2)
% nknttar oKcjöld3 % skattnr % skattar
ísiand kr/kwh kr/kwh o* (Ööld kr/kwh o* ftjoM
3,46 42 3,46 42 3,57 42
Svíþjóð 1,44 13 1,12 17 1,24 11
Noregur 1,40 22 1,12 24 1,50 7
Finnland 1,67 8 1,22 10 1,32 9
Danmörk 2,18 39 1,92 42 2,39 37
1) Samkvæmt orkutaxta er greitt eingöngu fyrir notað orkumagn.
2) Samkvæmt afltaxta er greitt lægra orkuverð á orkueiningu, en samkvæmt orkutaxla. Hins vegar er
greitt til viðbótar fyrir mestu aflnotkun.
3) Kétt er að benda á að hluti skatta og gjalda af raforku er víðast endurgreiddur nema hérlendis.
hannig má segja að ef tekið væri tillit til þessa þáttar yrði samanburðurinn íslenskum iðnaöi enn
ðhaptæðari