Morgunblaðið - 02.10.1985, Síða 36

Morgunblaðið - 02.10.1985, Síða 36
36 MORGUNBLAÐID, MIÐVIKUDAGUR 2. OKTÓBER1985 BÓLSTAÐUR í GEIMNUM Eftir Tom Morrisey Um þessar mundir vinnur (jleimferðastofnun Banda- ríkjanna að geimstöð sem á næsta áratug verður bólstað- ur geimfara fra ýmsum lönd- um og er ætlunin að þeir dvelji þar langdvölum. Vís- indamenn og verkfræðingar sem vinna að undirbúningi þessarar áætlunar glíma hér við verkefni sem á sér engan líka og má þar nefna að- drætti og hreinlætisráðstaf- anir. Ráðgert er að geimstöðin verði tekin í notkun um miðjan næsta áratug. Mun hún verða á braut umhverfis jörðu, í 368—480 km fjarlægð, með 4—8 manna áhöfn innanborðs hverju sinni, en áhafnirnar verða frá allt að því sex vestrænum ríkjum. Verkefni áhafnameðlima verða í senn í þágu vísinda og viðskipta, en þeim er ætlað að fylgjast með halastjörnum og annast viðgerð- ir á sjónvarpsgervihnöttum, svo dæmi séu nefnd. Forstöðumaður þessa verkefnis NASA (Geim- ferðastofnunar Bandaríkjanna), Neil Hutchinson, segir þessa áætlun algjörlega frábrugðna þeim verkefnum sem stofnunin hefur haft með höndum hingað til. Að sögn Hutchinsons mun geimstöðin starfa í tengslum við geimferju sem að ýmsu leyti verður frábrugðin þeim sem nú eru í notkun hjá stofnuninni, þ.e. Columbia, Challenger og Discov- ery. „Geimferjunni er eiginlega ætlað að starfa sem samgöngu- kerfi úti í geimnum," segir Hutchinson. „Þetta er geimskip, farartæki sem á að flytja hluti inn á sporbaug og út af honum aftur, og í því er helzti munurinn fólginn. Geimferjunni er skotið á loft og síðan lendir hún aftur, en geimstöðin verður um kyrrt úti í geimnum þegar hún er einu sinni komin þangað. Geimstöðin er ólík geimferju í útliti og fólkið í stöðinni mun hafa allt öðru hlutverki að gegna en áhafnir geimferja. Sá mikli munur sem verður á hlutverki áhafna geimstöðvar og áhafna geimferja, segir Hutch- inson, er m.a. fólginn í lifnað- arháttum þeirra. „Dvöl um borð í geimferju má líkja við útilegu," segir Hutch- inson, „sem tekur aðeins skamm- an tíma. Menn hafa vart ráðrúm til að fá leið á litnum á veggjun- um meðan á ferðinni stendur. Þeir eru vart lengur í ferjunni en vikutíma." „f geimstöðinni erum við hins vegar að tala um þriggja til sex mánaða dvöl í senn, en það gerir kröfur til þess að aðstaðan um borð sé bæði þægileg og vistleg. — umhverfi þar sem fólk starf- ar, sefur og lætur fara vel um sig. Hér erum við líka að tala um hóp af fólki sem dvelst um borð í langan tíma. Það þarf að hafa aðgang að kæliskáp, steypibaði, dægradvöl og aðstöðu til líkams- æfinga og það þarf að hafa að- stöðu til að draga sig í hlé ef slík þörf segir til sín, — m.ö.o. það þarf að hafa svigrúm." Frances Mount er einn þeirra sem starfa að hönnun „híbýla- einingarinnar" eins og það er nefnt hjá NASA, þ.e.a.s. vistar- vera áhafnar geimstöðvarinnar. „Einingin á að falla inn í flutningarými geimferjunnar sem flytur hana út í geiminn," segir Mount, „og við erum með í undirbúningi sívalning sem get- ur í mesta lagi orðið 18 metra langur og 3,6 m í þvermál." Það sem fyrst blasir við er inn er komið er það að enda þótt ein- ingin og allt sem í henni verður muni fljóta óháð þyngdarlög- málinu þegar út í geiminn er komið þá eru tveir óhagganlegir punktar í einingunni, þ.e. gólf og loft. Enda þótt helztu innviðir ein- ingarinnar séu þannig kunnug- legir þá eru smáatriðin það ekki. Áhafnarmessinn virðist of lítill unz í ljós kemur að svefnstæðin eru á veggjunum. I aðalvistar- verunni eru borð en engir stólar því að þeirra er ekki þörf þar sem þyngdarlögmál er ekki fyrir hendi. Æfingatækin eru stig- mylla og hjól, beint á móti sal- erninu, en æfingatækin eru búin bindingum til þess að menn fljóti ekki burt frá tækjunum í miðjum kliðum. I aðalrýminu, á salerninu og víðar eru vatnshan- ar og utan um þá sérstakar hlíf- ar. Allur búnaður sem ætlaður er til þess að áhöfnin geti sinnt daglegum þörfum virðist of lágt, sé miðað við fólk sem er í meðal- lagi hátt í loftinu, en það er af því að þar sem þyngdarlögmálið er nánast ekki til í þessu um- hverfi setur líkaminn sig sjálf- krafa í þá stöðu sem er honum eðlilegust. Menn beygja sig ofur- lítið í hnjánum og í baki og eru þannig nær gólfi en ella. Lítið er um glugga í þessum híbýlum. „Samkvæmt þeim staðii sem við störfum eftir nú er einungis heimilt að hafa tvo glugga og er hvor þeirra um 50 sm í þvermál," segir Mount. „Reynslan sýnir að úti í geimnum er vinsælasta tómstundaiðjan sú að horfa út um glugga. Reynslan sýnir líka að menn eru ekki ýkja spenntir fyrir því að gera líkamsæfingar úti í geimnum. Því höfum við í hyggju að hafa annan gluggann á móti æfingatækjunum." Líkamsæfingarnar eru mjög mikilvægar af ýmsum ástæðum. Starfsmenn geimstöðvarinnar vilja án efa viðhalda líkamlegri þjálfun og þreki og vera vel á sig komnir er þeir koma aftur til jarðarinnar. Einnig er talið að stæltir og þjálir vöðvar varni því að innyfli manna skaddist er þau nuddast saman í þyngdarleys- inu, en þess gætir að sjálfsögðu jafnt í kviðarholinu sem utan líkamans. Þetta kann að virðast nokkuð langsótt varúðarráðstöf- un en hún er eigi að síður nauð- synleg þar sem möguleikinn er vissulega fyrir hendi. Þeirra sem ríða á vaðið og vistast fyrstir í geimstöðinni bíður margskonar hætta. T.d. kom það á daginn þegar Banda- Þannig mun bandaríska geimstöðin sem komin verður á braut sína um miðjan næsta áratug líta ÚL Aflvélar hennar verða knúnar sólarorku. f stöðinni verða rannsóknastofur, eining sem tekur við birgðum af matvælum og öðru sem þarf endur- nýjunar við, einnig þar sem fram- leiðsla fer fram og síðast en ekki sízt eining þar sem áhöfnin býr og fær ölhim þörfum sínum fullnægt meðan dvalizt er úti í geimnura, en ráðgert er að hver og einn dveljist þar 3—6 mánuði í senn. ríkjamenn unnu að framkvæmd Skylab-áætlunarinnar að það getur verið lífshættulegt að fara í steypibað við þær aðstæður sem eru í geimstöðvum. Þar sem ekkert „niður" er í rauninni til úti í geimnum rennur vatnið ekki niður í niðurfall heldur flýt- ur það í lausu lofti umhverfis þann sem er að baða sig. Og þar sem sogkraftur myndast er menn anda að sér vildu klessur, myndaðar úr vatni og sápufroðu, fylgja með andardrættinum. I því skyni að tryggja að áhafnarmeðlimir í geimstöðinni drukkni ekki í steypibaðinu er í smíðum útbúnaður þar sem vifta sér um að vatnið fari í rétta átt. Hugsanlegt er jafnvel að þessi búnaður verði þannig úr garði gerður að loftblástur leiki um þann sem baðar sig þannig að handklæði verði óþörf. Verkefni starfsmanna geim- stöðvarinnar og vísindamanna verða m.a. í því fólgin að fylgjast með himintunglum og rannsaka þau, framleiðslu hreinni efna en tök eru á að framleiða á jörðinni, en efni þessi verða m.a. notuð til að framleiða læknislyf, fylgjast með tækjabúnaði sem miðaður er við gang sólarinnar, svo og öðrum tækjabúnaði, annast veð- urfræðilegar rannsóknir, og að annast viðgerðir og viðhald gervihnatta. Ætla má að þessir menn komi úr ýmsum heims- hornum og verði fulltrúar mis- munandi menningarsvæða. Nú þegar hafa Vestur-Þjóðverjar, ftalir, Japanir og Frakkar lýst áhuga sínum á því að hefja sam- vinnu um starfrækslu geim- stöðvar ásamt Bandaríkja- mönnum. Þeir sem fyrstir dveljast í geimstöðinni munu hreiðra um sig i bólstað sem unnt er að stækka að því er virðist tak- markalaust, með því að bæta við hann einingum. Geimstöðin verður reyndar búin hreyflum sem halda henni á braut og koma þannig í veg fyrir að hún eyðileggist, þannig að ekkert virðist vera því til fyrirstöðu að hún verði úti í geimnum til frambúðar. Um þessar mundir gerir NASA ráð fyrir því að geimstöðin verði á sínum stað í 25 ár — að minnsta kosti. (Úr bandaríska tímarit- inu Friends) „Furðulegt hvað vægi áfengis- varnarnefnda vegur þungt í úthlutun vínveitingaleyfa“ — segir Magnús Gíí „MÉR FINNST furðulegt hvað vægi áfengisvarnanefnda víðs vegar um landið vegur þungt í ákvarðanatöku dómsmálaráðu neytisins viðv íkjand i úthlutun vínveitingaleyfa," sagði Magnús Gíslason, eigandi Staðar- skála í Hrútafjarðarhreppi. Hann hefur látið innrétta 30 manna vínveitingastofu í kjallara skálans, en ekki fengið tilskilin vínveitingaleyfi þó að meirihluti hreppsnefndarmanna auk sýslu- stjóraembættisins hafi gefið já- kvætt svar í umsögnum sínum til dómsmálaráðum-ytisins. slason, Staðarskála Árið 1982 sótti Magnús fyrst um vínveitingaleyfi, en var þá synjað vegna ýmissa skilyrða er staður- inn þurfti að uppfylla. Magnús hófst þá þegar handa við breyt- ingar, sem staðið hafa yfir sl. þrjú ár. „Ég var að þessu svona smám saman því slíkar breytingar eru kostnaðarsamar og ekki var hægt að framkvæma allt í einu. í vor sótti ég síðan aftur um leyfið og fékk neikvætt svar í annað sinn í júlí sl., þrátt fyrir að hafa uppfyllt öll þau skilyrði sem ráðuneytið setti mér í fyrra skiptið auk þess að hafa fengi jákvæðar undirtekt- ir hreppsnefndar og sýslustjóra. Áfengisvarnanefnd hreppsins lag- ðist hins vegar gegn leyfinu og virðist sem ráðuneytið hafi ein- göngu byggt ákvarðanatöku sína á þeirri umsögn," sagði Magnús Gíslason, Staðarskála. Þú svalar lestrait>örf dagsins ásíDum Moegans! Bílasýning á Akureyri Akureyri, 28. september. Höldur sf. og Hekla hf. efndu til bílasýningar í sal Bílasalans við Hvannavelli nú um helgina. Þar eru einkum sýndir Mitsubishi- bílar af ýmsum gerðum árgangsins 1986, en einnig Range Rover 1985. Alls eru 19 bílar á sýningunni. Þar má sjá nýjungar eins og Lancer-skutbíl og Tredia með drifi á öllum hjólum. Auk þess eru gerðirnar Colt, Galant, L-300-sendiferðabíll og Pajero-jeppi. Margt er um manninn á sýningunni og virðast sölumennirnir hafa nógu að sinna. Sv.P.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.