Morgunblaðið - 02.10.1985, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. OKTÓBER1985
37
75 ára í dag:
Halldór Kristjáns-
son frá Kirkjubóli
Á uppvaxtarárum okkar síð-
borinna aldamótamanna, heyrðust
aldrei ýms orð í ínálinu, sem nú
óma daglega í eyrum. Halldór
Laxness nefnir einhvers staðar í
þessu sambandi orðið „vandamál"
og gott ef ekki „erfiði" líka. Grund-
völlur að þeim hugtökum var þó
vissulega fyrir hendi áður fyrr, en
þótti bara svo sjálfsagður og eðli-
legur, að ekki væri umtals verður.
Ég held að orðið „félagshyggju-
maður" hefir lítið heyrzt framanaf
þessari öld. Samt er það svo, að
trúlega hefur aldrei jafn lifandi
og heið samfélagsleg lífsviðhorf
bært á sér í brjóstum landsins
barna eins og í lok 19. og upphafi
20. aldarinnar. Hér á ég að sjálf-
sögðu við hugsjónir samvinnu-
hreyfingar, ungmennafélagsskap-
ar og góðtemplarareglu, og síðar
jafnaðarmennsku, sem allar gengu
út á „ræktun lands og lýðs“ og
framköllun samábyrgðar þjóðfé-
lagsþegnanna til jöfnunar lífs-
kjara — allt í anda gamalla og
nývakinna kristilegra lífsviðhorfa.
-O-
Hinn 2. október nk. verður 75
ára þjóðkunnur Vestfirðingur, sem
gert hefur garð sinn frægan:
Halldór Kristjánsson frá Kirkju-
bóli. Hann er einn þeirra nú öldnu
manna, sem sjálfir persónulega
upplifðu í sinni sveit hughrif og
athafnasemi, sem byggðust á
„aldamótahugsjónunum".
Ekki þarfnast þessi umdeildi
maður mikillar kynningar á þess-
um tímamótum í lífi sínu, svo
samgróinn sinni tíð á opinberum
vettvangi sem hann hefur orðið
fyrir rás viðburðanna.
Csjaldan hefur andstæðingum
Halldórs — einkum í áfengis- og
bindindismálum — fundizt hann
alltof einstrengingslegur og harð-
ur í horn að taka. Oft hefur andúð-
in gengið svo langt, að sumum
þeim hefur þótt hann leiðinlegur
og jafnvel óþolandi. Sannleikurinn
er þó sá, hvað sem bardagagleði
Halldórs líður, að hann er manna
skemmtilegastur á góðra vina
fundum, húmoristi góður, sögu-
maður með afbrigðum, víðlesinn
og næmur á fyrirbrigði lífsins og
því hafsjór af fróðleik, svo stál-
minnugur sem hann er.
Skapmaður er Halldór, eins og
að líkum lætur, og öllum betra að
eiga hann með sér en móti. Og
ekki hefur hann skort kjark eða
áræði, ef því var að skipta. Óragur
gekk hann á hólm gegn ekki minni
mönnum en Ásgeiri forseta og Jón-
asi frá Hriflu, og þurfti ekki að
fyrirverða sig fyrir frammistöð-
una, enda óbrigðull mælskumaður
í ræðu og riti, þegar honum svall
móður.
Einlægni Halldórs, áhuga og
alvöru í málflutningi, hefur aldrei
neinn þurft að velkjast í vafa um.
órofa tryggð hans og staðfesta
gagnvart hugsjóna- og áhugamál-
um hefir alla tíð verið einstæð.
-O-
Svo vill til, að við Gróa kona
mín erum stödd erlendis, þegar
þessi orð um æskuvin okkar Hall-
dór Kristjánsson eru hripuð. Mig
skortir því heimildir til hvers
konar ívitnana, sem æskilegar
hefðu verið til stuðnings þessari
afmælisgrein minni. En það verður
að hafa það. Ekki sízt eru mér
hugstæð æskuljóð Halldórs, og
hefði ég nú viljað hafa tiltækt
„Halldórsverk" — ljóðabók hans
— sem geymir þau mörg hver.
Ungur hreif hann mig ungan, því
svo augljóslega sýna þau kvæði
hug skáldsins og hjartalag; þessa
síðar svo harðskeytta og óvægna
baráttumanns, sem margir ætla
allt annan en hann er. Mér hefur
alltaf þótt það miður, að Halldór
skyldi ekki leggja meiri rækt við
ljóðagerð sína, og hefði feginn
viljað skipta á því og sumu öðru,
sem eftir hann liggur, þótt gott sé.
-O-
Ég lít héðan í anda Kirkjuból
þeirra bræðra: Ólafs Þ. — Guð-
mundar Inga og Halldórs, sem
allir voru svo vel af guði gerðir,
að þeir urðu þjóðkunnir menn,
hver á sínu sviði. Og ekki má ég
gleyma systurinni Jóhönnu, sem
vissulega bjó yfir sínum sérleik,
þótt áhrif hennar yrðu ekki útávið
slík sem bræðranna.
Kirkjubólin í landi okkar eru
mörg, en þeirra systkina í Bjarn-
ardal í Önundarfirði. Þjóðvegurinn
liggur um suðurhlíð dals og áleiðis
þangað eða þaðan, sem „öll vötn
falla til Dýrafjarðar" eins og segir
í Gísla sögu Súrssonar.
Gegnt Kirkjubóli blasir við hátt
og tignarlegt fjall, Kaldbakur,
„hans klappir og vindhljóð
og snjóskriðufall
og fegurð um standberg og stall“
eins og Guðm. Ingi yrkir um Kald-
bak og vitnar í sama kvæði:
„Því þekki ég fjallanna áhrif og afl
áómótaðskapferli vaxandi manns
og vald þeirra í hugsunum hans.“
Mun ekki umræddur bróðir hans
geta tekið undir þau orð, og eins
hin; „ber ég í sál minni Kald-
baksins kinn“. Því trúi ég og finnst
allur æviferill Halldórs benda til
þess.
Þarna í dalnum uxu þau upp
þessi óvenju vel gerðu systkin —
á annan veginn árum saman við
rúmstokk sjúks föður síns, unz
yfir lauk, en á hinn undir handar-
jaðri og verndarvæng mikilhæfrar
móður. Veraldleg efni voru ekki
mikil, en því meira var um þann
auðinn, sem hvorki mölur né ryð
fær grandað. í samskiptum sínum
við foreldrana drukku börnin í sig
„guðsótta og góða siði“ og ást á
„landi og fólki og feðra tungu".
Þessara uppeldisáhrifa hefur gætt
ævilangt í lífi þeirra og starfi,
sjálfum þeim og öðrum til heilla.
Við sendum afmælisbarninu
sjálfu, Rebekku konu hans og
börnum þeirra hugheilar afmælis-
kveðjur og óskum Halldóri góðra
og frjórra lífdaga svo lengi sem
honum auðnast að vera eins og
hann hefur alltaf verið — ekkert
síður en Hergilseyjarbóndinn —
„í lífinu sjálfum sér trúr“.
Daun Eifel, 28. september,
1985.
Baldvin Þ. Kristjánsson
Fyrir meira en hálfri öld þeysti
önfirskur bóndasonur fram á rit-
völlinn. Greinilegt var að þar var
enginn aukvisi á ferð. Skýrleiki og
rökvísi einkenndu málflutninginn.
Ljóst var að þessi ungi maður vissi
hvað hann vildi. Kjörorð við hæfi
hefði verið: „Gróandi þjóðlíf með
þverrandi tár.“
Síðan fyrsta grein vestfirska
piltsins birtist í Skinfaxa hefur
margt breyst. Þó er enn tekist á
um sömu grundvallaratriði og
fyrrum. Og enn stendur Halldór
Kristjánsson frá Kirkjubóli í
Önundarfirði á ritvellinum miðj-
um og er hvorki sár né vígamóður.
Enn er hugsunin skýr og penninn
ef til vill hvassari en nokkru sinni
fyrr. Svo fer þeim sem eiga sér
hugsjón, þeim sem „áttu land,
elskuðu það og vörðu“, þeim sem
aldrei voru falir þótt hátt væri
boðið í ritleikni þeirra og snilli.
Halldór Kristjánsson er heil-
steyptur maður. Hann kann ekki
að látast. Hann vinnur það aldrei
„fyrir vinskap manns að víkja af
götu sannleikans."
Halldóri Kristjánssyni bregður
ekki við smámuni. Þrautseigja,
kjarkur og vongleði íslenskrar
alþýðu eru honum í blóð borin.
Hann velkist ekki í vafa um að
fiskimaðurinn og bóndinn eru síð-
ur en svo baggar á þjóðarbúinu.
Aftur á móti kynni að hvarfla að
honum að þeir sem starfa að inn-
flutningi á karamellum og kexi,
tóbaki og áfengi væru enginn
hvalreki, hvorki fyrir þjóðarhag-
inn né þjóðarsálina. Og ekki held
ég honum þyki öðru brýnna að
niðurgreiða áfengi svo ríflega til
vínsölulýðs og drykkjumanna að
við skattborgararnir greiðum
þrjár til fimm krónur með hverri
einni sem í ríkiskassann kemur
fyrir þann vökva. Það þættu sum-
um drjúgar niðurgreiðslur og þjóð-
hættulegar ef verið væri að borga
með lambakjöti eða smjöri. Og
kátlegt má það heita að fjármála-
snillingar vorir skuli skylda Hall-
dór Kristjánsson til að taka þátt
í að greiða drykkinn ofan í Pétur
og Pál úti um allar þorpagrundir.
Halldór Kristjánsson þekkir það
lögmál að því víðar sem vara er á
boðstólum þeim mun meira er
keypt af henni að öðru jöfnu. Þess
vegna skilur hann vel harmagrát
vínsölumanna yfir því að fá ekki
að selja varning sinn hvar sem er,
hvenær sem er og hverjum sem
er. Ekki er ég þó viss um að hann
hafi mikla samúð með þeim sem
virðast ekki eiga sér háleitari
markmið en bera mönnum görótta
drykki og þiggja fé fyrir.
Seint mundi Halldór Kristjáns-
son henda sú rökvilla að halda að
drykkjumein þjóðar verði læknuð
með fræðslu einni eða því að
þurrka einstaklinga, svo gott og
blessað sem það nú er. Jafnvel þótt
öll þjóðin „færi í meðferð" mundi
ekki alls böls batna. Ölvaðir öku-
menn héldu til að mynda áfram
að slasa sjálfa sig og aðra og
drukknir ofbeldismenn færu sínu
fram. Gamlir bændur vita að sulla-
veiki var ekki landræk ger með
lækningum einum saman heldur
með því að brenna sulli. Þegar
menn skildu að með því mátti á
að ósi stemma var auðveldur eftir-
leikurinn. Sullasala var engum
gróðalind og þess vegna var ekki
ausið út fé til að villa um fyrir
fólki.
Þeir sem hafa hag af að villa
um fyrir fólki í umræðum um
vímuefnamál, málpípur þeirra og
aftaníossar bregða Halldóri
Kristjánssyni stundum um of-
stæki. Við nákvæman lestur greina
hans um áfengismál undanfarna
mánuði hef ég hvergi rekist á að
hann gangi í berhögg við niður-
stöður Alþjóðaheilbrigðisstofnun-
arinnar og þeirra vísindamanna
sem nú er helst tekið mark á í
fræðum þessum hér og erlendis.
Það er meira en sagt verður um
ýmsa andstæðinga hans. Sumir
heimsþekktir rannsóknamenn, svo
sem Kettil Bruun, Per Sundby og
Hans Olav Fekjær, hljóta að vera
meira en litlir ofstækismenn ef
Halldór Kristjánsson á þá nafngift
skilda því að þeir ganga feti fram-
ar en hann í staðhæfingum um
áfengi, seljendur þess og áróðurs-
menn. Halldór er þar sem sé í góð-
um félagsskap.
En ef til vill skiptir það Halldór
Kristjánsson litlu eða engu. Heil-
brigð skynsemi, sannleiksást. og
samkennd með alþýðu hafa verið
honum leiðarljós. Hann hræðist
ekki stertimenni. Orður og titlar
eru honum úrelt þing. Hátignum
svarar hann upp í hástert eins og
Skagfirðingar sögðu í gamla daga.
Og kvaðst ekki Jón Marteinsson
flauta á kónginn? —
Haildór Kristjánsson man vel
þá tíð þegar doktor einn þýskur
tryllti fjölda fólks, jafnvel sæmi-
legustu menn, til óhæfuverka.
Hann hét Jósep Göbbels og var
ekki orð að marka sem sá doktor
sagði. Slíkir ofstækismenn, þó að
doktorar séu, raska ekki ró og lífs-
gleði hins heilbrigða alþýðumanns
frá Kirkjubóli. Hann þorir að bera
sannleikanum vitni. Þeim frelsara
afneitar hann aldrei. Þess vegna
ber honum virðing og þökk. Vinir
hans fjölmargir óska honum
langra lífdaga, gleðilegra stunda á
ritvellinum og margra, góðra vina-
funda.
Ólafur Haukur Árnason
Borgarfjörður:
Barna-
heimilið
aftur í
Reykholti
BorgarHrði, 30. september.
FYRIR þremur árum var sett á
stofn barnaheimili í Reykholti og
var það rekið þar fyrstu tvö árin.
í fyrravetur var húsnæði þess tekið
undir verkamenn, sem voru að
vinna við byggingu nýs mötuneytis
við Reykholtsskóla. Var barna-
heimilið þá flutt að Kleppjárns-
reykjum, þar sem það var til húsa
í gamla læknisbústaðnum. í vetur
verður barnaheimilið hins vegar
aftur í Reykholti, í húsnæðinu, þar
sem það var fyrst
Að sögn Þórnýjar Eiríksdóttur
frá Hýrumel, forstöðukonu fyrir
hádegi, voru 10 börn í september,
ýmist í eins dags, V4 dags eða V*
dags pössun. Jafnframt getur
fólk komið með börn sín, ef það
þarf að skreppa frá, t.a.m. niður
í Borgarnes eða eitthvað annað.
Er þá mismunandi, hversu börn-
in eru lengi á barnaheimilinu.
Barnaheimilið fær mat úr mötu-
neyti Reykholtsskóla.

Nokkur af börnunum á barnaheimilinu, þau Sunna á Grímsstöðum, Ragnhildur og Jón í Reykholti og Guðlaug
ur á Hýrumel ásamt forstöðukonunni, Þórnýju Eiríksdóttur.
Flest börnin eru í Reykholts-
dalnum, þar sem svo margir
vinna við skólakjarnana í Reyk-
holti og á Kleppjárnsreykjum.
Jafnframt eru börn í gæzlu úr
Hálsahreppi og eitt úr Staf-
holtstungum.
Forstöðukonur eftir hádegi eru
Ásthildur Thorsteinsson frá
Hurðarbaki og Steinunn Garð-
arsdóttir frá Grímsstöðum. Frá-
farandi forstöðukona — sem
búin er að vera það undanfarin
þrjú ár — Guðbjörg Þorsteins-
dóttir, hélt til stórborgarinnar í
haust til þess að læra uppeldis-
fræði við Fósturskóla íslands.
— Pb
Víða vatnslítið
Borgarrírdi, 30. september.
Á MÖRGUM bæjum er víða orðið
vatnslítið í Borgarfirði. Má segja, að
samfellt sumar hafi verið frá því í
september í fyrra. Veturinn með ein-
dæmum snjólítill og sumarið hlýtt og
afar þurrviðrasamt. Er snjór víða
farinn úr dældum og giljum, sem
hann hefur verið oft áður allt sumar-
ið. Ef ekki fer að rigna að einhverju
marki nú í haust, er hætt við, að
alvarlegur vatnsskortur fari að gera
vart við sig, þegar farið verður að
brynna kúm inni, eftir að vetur er
genginn í garð og frostþurrkar fara
að herja á. Anna mjólkurbílar þá
engan veginn öllum þeim, sem þurfa
á vatni að halda. Nú þegar aka þeir
vatni á bæi.
T.a.m. er farið að bera á
vatnsskorti í Reykholti og er það
bagalegt mjög, þar sem stór skóli
þarf mikið vatn. Má þar kenna
vatnsskorti meðal annars, að í
sumar lak vatnsleiðslan úr brunn-
inum, svo gengið hefur á grunnv-
atnsstöðuna meir en ella hefði
þurft. Ekki var gerlegt að gera
strax við vatnsleiðsluna, þar sem
maður „að sunnan" þurfti að koma
og segja til um, hvort leggja ætti
nýja vatnsleiðslu eða gera við ha-
na, en vatnsleiðslan er frá árinu
1928. Eru menn að velta því fyrir
sér, hvort leiðslan hafi talizt vera
fornminjar og hún átt að fara á
Þjóðminjasafnið, því ekkert mátti
gera fyrr en maðurinn „að sunn-
an“ segði af eða á. —pþ