Morgunblaðið - 04.10.1985, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 4. OKTÓBER1985
MORGUNBLADID, FÖSTUDAGUR 4. OKTÓBER1985
25
Plurgmí Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónssoh.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 400 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 35 kr. eintakiö.
Hryðjuverk
í Líbanon
Samtök hryðjuverkamanna,
margs konar, vaða uppi
víða í veröldinni. Þau skilja
eftir sig blóðuga slóð yfirgangs
og ofbeldis, sem gengur jafnt
yfir réttláta sem rangláta.
Oftar en ekki verður sárasak-
laust fóik fórnardýr þessara
öfgahópa.
Mannkynið hefur vissulega í
tvö horn að líta á líðandi stund.
Það hefur svo sannarlega
verið á hraðferð á braut fram-
faranna. Hugvit þess, menntun
og þekking hafa leyst ótrúlegar
þrautir. Tækni þess byggir ekki
einvörðungu loftbrýr milli
heimshluta, heldur og milli
pláneta. Læknavísindi hafa
unnið stórsigra á skæðum
sjúkdómum. Listamenn hafa
byggt musteri fegurðar í bók-
menntum, tónum og litum. Síð-
ast en ekki sízt hafa kristin
viðhorf, sem samleið eiga í
kærleikanum, unnið hvert
kraftaverkið á fætur öðru í
mannlegum samskiptum.
Þrátt fyrir menntun, þekk-
ingu, tækniafrek og listir hefur
mannfólkið þó ekki lært að lifa
saman í friði. Yfir 150 stað-
bundin stríð hafa geysað í ver-
öldinni, utan V-Evrópu og
N-Ameríku, frá lyktum síðari
heimsstyrjaldar, og haft
ótímabæran dauðá tugmilljóna
manna í för með sér. Flótta-
mannabúðir í Asíu og Afríku
hýsa milljónir manna, sem flú-
ið hafa heimaslóðir, ófrelsi og
fátækt. Hundruð þúsunda
manna sæta ofsóknum, fang-
elsun og jafnvel pyntingum,
einungis vegna skoðana sinna
eða trúarviðhorfa.
Fjölmörg lönd og landsvæði
hafa verið grátt leikin á þeim
„friðartímum", sem við státum
okkur stundum af. Eitt þeirra
er Líbanon. Þeim hörmungum,
sem yfir þetta Iand hafa geng-
ið, verður ekki með orðum lýst.
Þar hefur heil þjóð þjáðst í öfg-
um, ofstæki og hernaðarátök-
um árum saman.
Samtök hryðjuverkafólks
hafa stráð ógnum öfga sinna og
ofbeldis í flestum löndum
heims. Ekkert land er óhult í
þeim efnum. Og í Líbanon hafa
þau verið óvenju virk. Síðasta
dæmi um ógnarverk þeirra þar
er rán öfgasinnaðra múham-
eðstrúarmanna á fjórum sov-
ézkum borgurum, þremur
sendiráðsmönnum og einum
lækni. Lík eins sendiráðs-
mannsins hefur fundizt. Þrír
eru þegar þetta er skrifað enn í
gíslingu.
Sýrlendingar, sem eru helztu
bandamenn Sovétríkjanna í
röðum Araba, standa á bak við
árásina á Trípólí, sem talin er
kveikjan að þeim atburðum er
hér er vikið að. Engu að síður
er ránið á Sovétmönnunum
fjórum og dráp eins þeirra
hryðjuverk, sem heimurinn
hlýtur að fordæma harðlega.
Allir sanngjarnir menn vona
að þeir þrír, sem eftir lifa, losni
úr prísund sinni.
Þetta er í fyrsta sinni sem
hryðjuverk þessarar gerðar
bitnar á Sovétmönnum, svo vit-
að sé. Máske sjá þeir nú starf-
semi af þessu tagi í nýju ljósi.
- Hingað til hafa „hugsjóna-
glæpamenn" af viðlíka gerð
haft tengsl við Sovétríkin og
vinríki þeirra, svo sem Líbýu.
Ríki heims ættu að taka upp
samræmd hörð viðbrögð gegn
hryðjuverkahópum.
Þjóðhagsspá
og fjárlög
Frumvarp til fjárlaga var
samþykkt í báðum þing-
flokkum stjórnarinnar fyrir
örfáum vikum.
Svo að segja á hæla þessarar
samþykktar kemur fram hörð
gagnrýni á fjárlagagerðina,
ónógan niðurskurð og nýja
skattheimtu, á þingflokks- og
miðstjórnarfundi Sjálfstæðis-
flokks. Samstarfsflokkurinn
taldi þessi viðbrögð hin eðli-
legustu.
Hvað hafði gerzt í millitíð-
inni?
Einn af talsmönnum þing-
flokks sjálfstæðismanna segir í
viðtali við Morgublaðið, varð-
andi samþykkt frumvarpsins:
„Þegar fjallað var um tillög-
ur ríkisstjórnarinnar á kvöld-
fundi þingflokksins stóð flokk-
urinn frammi fyrir því að sam-
þykkja tillögurnar, eða að
hætta þátttöku í ríkisstjórn-
inni.“
Astæðu þess að þessi sam-
þykkt var stuttu síðar tekin til
endurskoðunar — með jafn
hörðum viðbrögðum og fréttir
greina — sagði hann „fyrst og
fremst þau gögn, sem lögð voru
fram á þessum fundi í Stykk-
ishólmi, sem benda til áfram-
haldandi stórkostlegs við-
skiptahalla við útlönd.“ Hér er
vísað til þjóðhagsspár, sem
kynnt var á fuhdinum.
Þessar skýringar eru góðar
og gildar svo langt sem þær ná.
Menn hljóta hinsvegar að
spyrja sig, hvort þingflokkar
stjórnarinnar hafi ekki haft
pata af þeirri þjóðhagsspá, sem
svo snögglega kallaði á endur-
skoðun fjárlagafrumvarpsins,
eða líklegri framvindu við-
skipta við umheiminn. Við-
skiptahallinn við útlönd er ekki
að verða til nú. Hann hefur
sagt til sín í ríkum mæli næst-
liðin ár.
Guðmundur Daníelsson 75 ára:
Frábær sögumaður
eftir Erlend
Jónsson
í bók, sem Eysteinn Sigurðsson
skrifaði um skáldsögur Guðmund-
ar Daníelssonar, segir meðal ann-
ars að Guðmundur sé »frábær
sögumaður og hefur full tök á öll-
um þeim tæknilegu atriðum sem
þarf til að byggja upp áhrifamikla
frásögn þrungna spennu.«
Betur verður höfundinum og
verkum hans ekki lýst. Guðmund-
ur Daníelsson hóf að rita skáldsög-
ur á fjórða áratugnum þegar lífs-
baráttan harðnaði aftur eftir
nokkurt bjartsýnistímabil. Spenna
fór þá vaxandi í heiminum, stéttir
tókust á og vígreifir þjóðarleið-
togar blésu í herlúðra. Heimurinn
fann sig aftur í hættu staddan.
Og lífsbaráttan varð víða að bar-
áttu upp á líf og dauða. Upp úr
þessum jarðvegi spratt stórbrotið
listalíf víða um lönd. En fyrst og
fremst var þetta tímabil skáldsög-
unnar. Þetta margslungna skáld-
skaparform, sem þróast hafði á 19.
öld, hafði nú náð fullum þroska
en bar ekki enn með sér þau hnign-
unareinkenni sem síðar áttu eftir
að koma í ljós. Skáldsagnahöfund-
ar austan hafs og vestan voru í
hópi með stjörnum og frægðarper-
sónum þessara ára. Margir höf-
undar höfðu þann háttinn á að
senda frá sér bók á ári sem rifin
var út jafnóðum, lesin, rædd, brot-
in til mergjar og skipað í flokk.
Sá, sem þekkti ekki nöfn þessara
höfunda, taldist ekki viðræðuhæf-
ur. Hvort sem maður var staddur
í stofu inni, á vinnustað undir beru
lofti, á ferðalagi eða yfirhöfuð
hvar sem var, mátti búast við að
einhver tæki að ræða um nýjustu
bókina, efni hennar og — höfund-
inn. Því persónuleg hugkvæmni,
atorka og — einstaklingsafrek
yfirleitt — voru enn í hávegum
höfð.
Ég minni á þetta hér þegar les-
endur Guðmundar Daníelssonar
samfagna honum á stórafmæli því
hvatning og athygli er hverjum
höfundi lífsnauðsyn. Strax eftir
að fyrsta skáldsaga Guðmundar,
Bræðurnir í Grashaga, kom út
1935 þekkti hvert mannsbarn nafn
þessa unga höfundar. Fólk reyndi
að ná í bókina, hver sem betur
gat, en þeir, sem seinir urðu fyrir,
fengu söguþráðinn í endursögn
vina og kunningja sem voru meira
en fúsir til að inna af hendi þess
háttar greiðasemi.
Guðmundur Danielsson var 25
ára þegar Bræðurnir í Grashaga
komu út, þá þegar mótaður höf-
undur. Með þessari fyrstu skáld-
sögu eignaðist hann sinn lesenda-
hóp — sem var raunar þjóðin öll.
Síðan hefur Guðmundur sent frá
sér svo sem bók á ári — líkast til
ívið fleiri þó — og innt af hendi
það mikla ævistarf sem af honum
var vænst þegar í upphafi.
Guðmundur er fæddur og uppal-
inn Sunnlendingur en hvarf nokk-
uð snemma að heiman til dvalar á
öðrum slóðum, gerði líka víðreist
um heiminn og gat því skyggnt úr
fjarlægð átthagana sem ávallt
hafa verið þungamiðjan í skáld-
verkum hans. Mikið rót var komið
á þjóðlífið á uppvaxtarárum Guð-
mundar, þá bjarmaði svo sannar-
lega fyrir nýjum degi svo óhætt
er að fullyrða að andstæðurnar
milli hins gamla og nýja hafi sjald-
an eða aldrei blasað við með skýr-
ari dráttum. Þá varð bæði atvinnu-
og samgöngubylting á íslandi. Og
þá urðu stjórnmálin til í þeirri
mynd sem við þekkjum þau nú.
En lífsbaráttan var enn hörð.
Ungum mönnum var ekki færð
framtíðin á silfurbakka fremur en
fyrri daginn. Þeir urðu sjálfir að
ryðja sér braut til frama, hver
eftir sinni löngun og getu. Og þar
sem maður varð þannig að sýna
hvað í honum bjó kom líka í ljós
eðli hans og innræti, hæfileikinn
til að takast á við erfið viðfangs-
efni en jafnframt ósjálfráð við-
brögð andspænis þeim leikreglum
sem samfélagið setur hverju sinni.
Lífið var orðið margslungið og þar
með eins og kjörið verkefni fyrir
skáldsagnahöfund sem spinnur úr
mörgum þráðum í einu. Þetta var
í raun og veru landnámsöld númer
tvö. Og þar sem þetta voru söguleg-
ir tímar í bókstaflegri merkingu
orðanna — hvað gat þá varpað
yfir þá skýrara ljósi en hin breiða,
viðamikla og margþætta skáld-
saga?
Eysteinn Sigurðsson segir að
það sé »maðurinn sjálfur og til-
finningalíf hans sem er meginvið-
fangsefnið* í skáldsögum Guð-
mundar Daníelssonar. Og það má
vissulega til sanns vegar færa. En
sviptingar þær, sem orðið hafa í
þjóðlífinu, marka líka svipmót
þeirra í verulegum mæli. Þess
gætir strax í fyrstu skáldsagnaröð-
inni (Bræðurnir í Grashaga, Ilmur
daganna, Gegnum lystigarðinn).
Einnig í Húsinu þar sem lýst er á
áhrifamikinn hátt hnignun hins
gamla og hverfandi í straumkasti
nýrra tíma. Ennfremur í skáldsög-
unum Turninn og Teningurinn og
Járnblómið. Og vitanlega í mörg-
um öðrum. Guðmundur er vel
skyggn á mannlegt eðli en ef til
vill öllu fremur næmur fyrir eðli
mannlegra samskipta.
Að byggja upp skáldsögu er að
sínu leyti meistaraverk hverju
sinni. Guðmundur Daníelsson
sannaði þegar með Bræðrunum í
Grashaga að það hafði hann á
valdi sínu, jafnvel öðrum höfund-
um fremur. Persónurnar eru hver
með sínum einkennum. Út fyrir
ramma raunsæis er þó ekki farið.
Samkvæmt óskráðum lögmálum
þessara ára skyldi skáldsagnahöf-
undurinn jafnframt vera sagnarit-
ari, segja söguna svo að trúa
mætti. Sú krafa var ekki borin
fram af einfeldni heldur þvert á
móti: brýnni þörf fyrir að átta sig
á flókinni samtíð í breytilegum
heimi. Sá, sem tók sér í hönd skáld-
sögu, hóf lesturinn með það í huga
að sagan væri sönn, trúverðugt
sýnishorn af veruleikanum. Eg
hygg að Guðmundur Daníelsson
hafi átt, strax í upphafi, svo greiða
leið að lesendum sem raun bar
vitni fyrir þá sök meðal annars
að sögur hans fólu í sér áhrifamik-
inn skáldskap auk þess sem þær
giltu sem traust ávísun á þann
veruleika sem hver og einn þekkti;
báru með sér ótvíræð lífssannindi.
Söguhetjur hans áttu sér hvar-
vetna hliðstæður. Og líf þeirra
líktist því sem alls staðar var lifað.
Viðbrögð þeirra voru mannleg og
dæmigerð. Hins vegar var hvað-
eina fært til þeirra hlutfalla sem
skáldverki hæfði, aukaatriði sam-
an dregin, meginlínurnar stækkað-
ar og skýrðar. Þannig urðu til þess
háttar andstæður sem alltaf hljóta
að verða hvati skáldskapar. 1
skáldsögunni Á bökkum Bolafijóts
teflir Guðmundur til að mynda
fram hinu góða og illa — þeim
tveim þáttum mannlegs eðlis sem
alltaf og alls staðar hljóta að
takast á, tefla til úrslita.
I Bróðir minn Húni, skáldsögu
sem höfundur vann að fullan ald-
arfjórðung, er lýst blindri, ódrep-
andi lífshvöt andspænis sjálfseyð-
ingu og dauða. Þar er aftur — eins
og í Bræðrunum frá Grashaga,
sagt frá bræðrum tveim. Báðar
bera sögurnar sín sterku höfund-
areinkenni. í raun og veru er síðari
sagan endurskoðun á fyrra efni: í
Bræðurnir í Grashaga koma fram
sjónarmið ungs höfundar sem
horfir fram á leið — í Bróðir minn
Húni birtist yfirsýn fullþroskaðs
höfundar sem lítur um öxl með
árin og reynsluna að baki. Líta
má á þessi tvö skáldverk sem pól-
ana í skáldsagnaritun Guðmundar
Daníelssonar. Að minnsta kosti í
síðari skáldsögunni styðst Guð-
mundur að nokkru leyti við sjálfs-
reynslu. Og sá er ekki hvað síst
veigurinn í verkum hans að hann
hefur jafnan haft af beinni og
óbeinni reynslu að miðla, lýst því
sem hann hefur sjálfur séð, heyrt
og lifað. Slíkur höfundur er ekki
aðeins skáld. Hann er einnig
sagnamaður í sígildri merkingu
orðsins.
Ekki er heldur svo breitt bilið á
milli skáldsagna Guðmundar
Daníelssonar annars vegar og
hreinna endurminninga hins vegar
og nefni ég í því sambandi Lands-
hornamenn, Spítalasögu og óra-
tóríu 74. Kannski má kalla þessar
bækur — eins og höfundurinn
sjálfur titlaði eina þeirra: »skáld-
verk utanflokka í bókmenntun-
um«. Allar þessar bækur og fleiri
slíkar glöddu lesendur og færðu
þá nær því að átta sig á þeim bók-
um höfundarins sem bera með sér
klassískari yfirsvip. Til dæmis
hygg ég að margur lesandi hafi
ekki áttað sig á gamansemi Guð-
mundar fyrr en þessar bækur
komu til sögunnar. Þarna gustaði
af skáldinu. Höfundurinn, sem
sent hafði frá sér jafn dularfulla
sögu og Blindingsleik og fengist
við harla fjarlæg viðfangsefni í
Sonur minn Sinfjötli og Hrafn-
hettu, kom nú sjálfur fram á sviðið
í eigin persónu — glettinn náungi
sem lokaði ekki augunum fyrir
hinu kómíska í eigin fari fremur
en annarra. Þessar bækur vöktu
ósvikið fjör og kátínu. Þarna var
sagt frá þjóðkunnum persónum,
nafngreindum.
Það er því ekki ófyrirsynju að
margur þykist þekkja ýmsar fyrir-
myndir Guðmundar í skáldsögum
þeim sem gerast á Suðurlandi. Og
vafalaust er hægt að rekja einhver
þess háttar spor að vissu marki.
Þó mun sanni nær að höfundurinn
hafi sjaldan haft að fyrirmynd
ákveðna einstaklinga — í heilu
lagi — heldur einungis tiltekna
drætti sem hæfðu persónusköpun
hverju sinni. Hitt er alkunna að
fólk þykist oft bera kennsl á per-
sónur í skáldsögum og hugar þá
ekki alltént að hvort fyrir þeim
grun kunni að vera rökréttar for-
sendur. En hvort heldur sem er
sanna þvílíkar getgátur eitt: að
höfundinum hefur tekist að skapa
lifandi söguhetjur, sagan höfðar
beint og milliliðalaust til lesand-
ans. En að blása lífsanda í persón-
ur og segja af þeim sögur er auðvit-
að öðru fremur viðfangsefni skáld-
sagnahöfundar. í þeim efnum þarf
að gæta jafnvægis þannig að annar
þátturinn verði ekki hinum yfir-
sterkari. Margar sögupersónur
Guðmundar Daníelssonar eru
minnisstæðar. Má sem dæmi nefna
Sverri og Ara í Bræðurnir í Gras-
haga, Ávalda í Á bökkum Bola-
fljóts, Henningsen verslunarstjóra
í Húsinu, Samson, Sóleyju og Víólu
í Járnblóminu og Húna í Bróðir
minn Húni.
Engin þessará sögupersóna ger-
ist þó svo aðsópsmikil að aðrar
söguhetjur fái ekki notið sín. Það
er einmitt eitt einkenni skáldsagna
Guðmundar Daníelssonar að þar
er alla jafna nokkuð mannmargt
og hverjum og einum deilt rúm í
hlutfalli við þátt hans í sögunni.
Því kemur sérhver skáldsaga
Guðmundar upp í hugann sem
heild fremur en einstakar persón-
ur. Á það bæði við fjölskyldusögur
eins og Húsið; og sögur eins og
Vestangúlpur garró þar sem ein
aðalpersóna verður þó burðarás
sögunnar. Söguhetjurnar lýsa sér
sjálfar með orðum sínum og at-
höfnum sem jafnframt tengjast
orðum og athöfnum annarra í
sögunni — þannig að söguþráður-
inn er jafnan spunninn úr mörgum
þáttum samtímis. Þrátt fyrir mis-
munandi tilraunir sem gerðar hafa
verið með skáldsöguformið á síð-
ustu áratugum hygg ég að þetta
sé fyrir margra sjónum hin eina
sanna skáldsaga.
Stíllinn á sögum Guðmundar
Daníelssonar er persónulegur og
víða myndríkur. Eins og góðra
höfunda er háttur felur Guðmund-
ur gamansemi sína víða undir
óvæntum orðasamböndum og
hugmyndatengslum. Með þess
háttar skraut er þó farið gætilega
og hófsamlega. Stíllinn verður því
hvergi til að skyggja á efnið eða
leiða hugann að öðru en söguþræð-
inum sjálfum hverju sinni. Þess
þarf heldur ekki. Gnótt efnisins
og frásagnargleðin er slík að auka-
meðul gerast óþörf. En víst getur
verið skemmtilegt að lesa t.d.
sumar smásögur Guðmundar með
það eitt að leiðarljósi að huga að
stíl og framsetningu, fylgjast með
fundvisi höfundar í vali orða og
orðasambanda.
Ef litið er til rithöfunda, al-
mennt, á þessari öld má telja það
Guðmundi til sérstöðu að hann
hefur ekki átt heima í Reykjavík
nema á skólaárum. Hann hefur
verið og er landsbyggðarrithöf-
undur.
Vera má að hann hafi að ein-
hverju leyti goldið þess með hlið- A
sjón af kynningu á verkum sínum.
En tengsl hans við átthagana hafa
alltaf verið sterk, þangað hefur
hann sótt efni í skáldverk sín —
og vafalaust einnig þrótt, athafna-
þrá og næði; og nálægðin við þær
slóðir hefur eflaust bætt upp það
sem tapaðist við að standa ekki
undir veggjum fjölmiðla.
Guðmundur Daníelsson var
lengi ritstjóri og blaðamaður, rit-
stýrði Suðurlandi sem að vísu kom
ekki fyrir margra sjónir en vakti
þó alltaf athygli út fyrir sitt svæði.
Blaðaviðtölum Guðmundar, mörg- v
um og merkum, hefur verið safnað
saman og gefin út í nokkrum bók-
um. Það er á fárra færi að skrifa
svo blaðaviðtal að úr verði verk
sem lifir. Ég hygg að viðtalsbækur
Guðmundar verði lesnar jafnlengi
skáldverkum hans og er þá mikið
sagt.
Fyrir nokkrum árum var gefið
út ritsafn Guðmundar Daníelsson-
ar — úrval verka hans í tíu bindum
auk ritgerðar Eysteins Sigurðs-
sonar sem hér hefur verið vitnað
til. Er útgáfa þessi hin prýðileg-
asta að flestu leyti. En svo mikil
eru orðin að vöxtum ritverk hans
að fjarri fór að þarna væri á ferð-
inni heildarútgáfa. Þess háttary
útgáfa bíður því síðari tíma.
Starfsdagur Guðmundar Daní-
elssonar er orðinn langur. Og enn
vinnur hann af fullum krafti.
Langt er orðið síðan Kristinn E.
Andrésson kvað svo að orði að
starf hans í þágu íslenskra bók-
mennta væri orðið mikið og gott.
Síðan hefur drjúgum bæst við rit-
safn hans. Og enn er það að auk-
ast. Á starfsævi Guðmundar hefur
geisað ein kreppa, tvær heims-
styrjaldir, Heklugos og margt ,
fleira. Lífið á Suðurlandi hefur þó
ekki aftrað sínu skeiði, ekki heldur
ritvél skáldsins.
Guðmundur Daníelsson er einn
þeirra rithöfunda sem verulega
hafa markað svipmót íslenskra
bókmennta og menningar á þessari
öld. Verk hans munu standa af sér
öll veður eins og fjöllin sem ber
við himin og umkringja Suður-
landsundirlendð.
Erlendur Jónsson
Heldur upp á
afmælið með
nýrri skáldsögu
Sýning á bókum og handritum
Guðmundar Daníelssonar á Bæjar- og
héraðsbókasafninu á Selfossi
Morgunblaðid/Olafur K. Magnússon
Guðmundur Daníelsson, rithöfundur, Steingrímur Jónsson, yfirbókavörður i Selfossi, og Leó Löve, forstjóri ísafoldar,
sem gefur út nýjustu skáldsögu Guðmundar.
Tónleikar í beinni útsendingu:
Kristján Jóhannsson og Stuðmenn
meðal þeirra sem taka lagið
Hluti hópsins sem að tónleikunum stendur.
„ÞAÐ MÁ ekki lesa þessa bók eins
og sagnfræði, en hún byggist á sann-
indum,“ sagði Guðmundur Daníels-
son, rithöfundur, þegar nýjasta
skáldsaga hans Tólftóna fuglinn, sem
ísafold gefur út, var kynnt á fundi
með blaðamönnum í gær. Guðmund-
ur er 75 ára í dag og nú er liðin hálf
öld frá því hann sendi frá sér fyrstu
skáldsögu sína Brædurna í Gras-
haga (1935), en áður hafði hann gefið
út Ijóðabókina Ég heilsa þér (1933).
Áð sögn Guðmundar snýst Tólf-
tónafuglinn um atburði í sjávar-
þorpinu Skerveri. Eins og mörg
önnur þorp á Skerver sér glæsilega
fortíð, en óvissa framtíð. Þaðan
eru margir helstu frammámenn
þjóðarinnar, jafnt athafnamenn
sem listamenn, allir löngu burt-
fluttir en Skerverjar engu að síður.
Heima í Skerveri undirbúa menn
hátíðarhöld í tilefni af aldaraf-
mæli barnaskóla þorpsins. Mikils
er vænst af hinum miklu sonum
Skervers, og það kemur líka á
daginn: í afmælishófi eru gefin
hástemmd loforð um uppbyggingu
þorpsins með hafskipabryggju og
tilheyrandi. Þegar afmælisvíman
rennur af mönnum er efndanna
beðið. Löngu síðar rís Tólftóna-
fuglinn, minnisvarði um einn af
sonunum.
Undirtitill Tólftónafuglsins er
„Sagan af Valdimar og vinum
hans“, og kvaðst höfundur í fyrstu
hafa ætlað að láta hann vera
„Skophrygðarsaga af Valdimar og
vinum hans“, en fundist hann þá
vera kominn inn á svið bók-
menntafræðinga. „Það er þeirra
verk að skilgreina og flokka bók-
menntaverk, en ekki okkar skáld-
anna,“ sagði hann. Hins vegar
taldi Guðmundur engar líkur á því
að bókmenntafræðingar gætu skil-
ið skáldverk sama skilningi og
höfundar þeirra gera, og það væri
heldur ekki hægt að ætlast til þess.
Steingrímur Jónsson, yfirbóka-
vörður Bæjar- og héraðsbóka-
safnsins á Selfossi, greindi frá því
á sama fundi og bók Guðmundar
Daníelssonar var kynnt, að í tilefni
af afmæli skáldsins yrði þar í dag
opnuð sýning á ritum hans. Sýndar
eru allar bækur höfundarins, jafnt
frumútgáfur sem endurútgáfur, að
einni undanskilinni. en það er þýsk
þýðing á sögunni Á bökkum Bola-
fljóts , sem kom út í Þýskalandi
árið 1940. Uplagið eyðilagðist ger-
samlega í heimsstyrjöldinni og er
ekki vitað um eitt einasta eintak
bókarinnar.
Á sýningunni, sem stendur fram
eftir októbermánuði og er opin á
venjulegum opnunartíma safnsins,
er einnig handritasafn höfundar-
ins, þar sem er að finna frum-
handrit, vélrit og prófarkir af
flestum bókunum.
TÓNLEIKAR veróa haldnir í Út-
varpshúsinu við Skúlagötu sunnu-
dagskvöldið 6. október nk. Er hér
um að ræða samvinnu Ríkisút-
varpsins og Samtaka um byggingu
tónlistarhúss. Tónleikarnir hefjast
klukkan 20.30 og verður þeim út-
varpað í beinni útsendingu gegn-
um dreifikerfi Rásar 2.
Á efnisskrá þessara blönduðu
tónleika má sjá nöfn hinna ýmsu
listamanna, sem sjaldan heyrast
nefnd í sömu andránni, enda
koma þar fram jafnt þeir sem
leggja stund á sígilda tónlist,
djasstónlist svo og rokk- og
popptónlist. Þess má geta að
meðan á tónleikunum stendur
verður tekið við beiðnum um
happdrættismiða í gegnum síma,
framlögum til styrktar byggingu
tónlistarhússin. Meðal þeirra
listamanna sem með þátttöku
sinni leggja máli þessu lið eru
Kristján Jóhannsson, Kristinn
Sigmundsson og Elísabet Eiríks-
dóttir sem öll munu syngja við
undirleik Maurizio Barbacini,
Bubbi Morthens, Martin Berk-
ofsky, Blásarakvintett Reykja-
víkur, Stórsveit Kópavogs undir
stjórn Árna Scheving, Ingimar
Eydal, Jónas Dagbjartsson og
Jónas Þórir Jónasson, Kolbeinn
Bjamason og Páll Eyjólfsson,
Skólakór Kársness undir stjórn
Þórunnar Björnsdóttur og Ofét-
in að ógleymdum Stuðmönnum.
Allir koma listamennirnir
fram endurgjaldslaust og mun
ágóðinn því renna óskiptur til
byggingarinnar. Kynnir á tón-
leikunum verður Svavar Gests
en umsjónarmenn þeir Sigurður
Einarsson og Magnús Einarsson.