Morgunblaðið - 23.10.1985, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. OKTÓBER1985
Sjómannafélag Reykjavíkur 70 ára:
Þó mikið hafi áunnizt heldur
baráttan fyrir úrbótum áfram
Guðmundur Hallvarðsson, formaður Sjómannafélags Reykjavfkur, við fána
félagsins. Það eru Pólstjarnan og Karlsvagninn, sem prýða fánann en á
árdögum félagsins tóku sjómenn hæð og stefnu eftir stjörnunum og notuðu
gjarnan til þess þuraalfíngur og vísifingur.
SJÓMANNAFÉLAG Reykjavíkur er
70 ára í dag, 23. október. Félagið
er eitt elzta verkalýðsfélag landsins
og varð fyrst slíkra félaga til að opna
eigin skrifstofu með föstum starfs-
manni. Auk þess að vinna að hags-
munamálum undirmanna á skipum
var eitt markmiða félagsins í upphafi
að taka virkan þátt í bæjarmálapóli-
tíkinni og koma manni eða mönnum
í bæjarstjórn. Nú eru hagsmunamál-
in á oddinum eftir sem áður, megin
áherzlan lögð á launakjör, öryggis-
mál og tryggingar. Á þessum tíma
hefur margur farartálminn verið í
vegi bættra kjara, en jafnframt hefur
margri hindrun verið úr vegi rutt og
margt hefur áunnizt. Hér á eftir
verður stiklað á stóru í fjörlegri sögu
síðustu 70 ára með aðstoð Guðmund-
ar Hallvarðssonar, formanns félags-
ins, og rætt lítillega við hann.
12 krónur og 50 aurar
á mánuði fyrir skóslit
og þvíumlíkt
Fyrsti formaður félagsins var
Jón Bach. Meðal þeirra atriða í
sögu félagsins, sem okkur kunna
að finnast spaugileg, má nefna að
á fundi 31. október 1915 var því
hreyft hvort ekki bæri að veita
formanni einhverja þóknun fyrir
störf hans í þágu félagsins og var
að lokum samþykkt að félagið
borgaði formanni 12 krónur og 50
aura um mánuðinn fyrir skóslit
og þvíumlíkt. Ári seinna kom fram
tillagan um fastan starfsmann á
skrifstofu félagsins með 40 króna
mánaðarlaun.
Fundir félagsins voru í fyrstu
oft á tíðum haldnir í Bárubúð og
gekk þar gjarnan á ýmsu. í fundar-
gerðarbók félagsins segir meðal
annars, að framhald aðalfundar
hafi verið haldið 12. nóvember 1916
í Bárubúð og hafi fundurinn verið
settur klukkan 20. Sökum andatrú-
arrifrildis í stóra salnum hafi
fundurinn verið settur uppi á lofti.
Mánaðarlaun lág-
mark 75 krónur
Fyrstu launakröfur Sjómanna-
félagins, þá Hásetjafjelagsins,
komu fram 3. nóvember 1915 og
voru þær nefndar aukalögin. Þar
segir að enginn félagsmaður megi
láta skrásetja sig á togara fyrir
minna kaup en 75 krónur á mánuði
og fæði, ennfremur alla lifur, sem
skiptist jafnt milli skipstjórans,
stýrimannsins, bátsmannsins og
hásetanna. Það skuli á valdi skip-
stjórans hvort matsveinn sé ráð-
inn upp á lifrarhlut eða ekki. Lifrin
skuli seld hæsta verði, sem unnt
sé að fá, án tilhlutunar frá út-
gerðarmanni, sem eigi þó kost a
að kaupa lifrina hæsta verði, er
aðrir bjóði. Um hringnótaveiðar
segir, að laun skuli ekki vera minni
en 75 krónur og fæði. Auk þess fái
hver háseti eigi minna en 2 aura
af hverri tunnu síldar miðað við
fyrstu söltun eða 3 aura af hverju
síldarmáli. Um laun á „handfæra-
skipum" segir meðal annars, að
menn skuli ráðnir upp á hálfdrætti
og fæði og fái félagsmaður fisk
sinn borgaðan hæsta gangverði,
kaupi útgerðarmaður fiskinn. Há-
setinn skuli greiða fyrir verkunar-
kostnað af fiski sínum, til dæmis
fyrir salt. Hásetinn megi enn-
fremur borga helming veiðarfæra
(ekki síldar), helming beitu og
helming íss, ef kaupa þurfi. Háseti
eigi allt tros sem hann dragi, sem
sé lúðu, skötu og steinbít, og fái
frítt salt í það; ennfremur þorsk-
höfuð og sundmaga, að svo miklu
leyti, sem það kunni að vera hirt
í hjáverkum.
Fyrst deilt um lifrina,
nú er henni hent
Ekki verður fjallað nánar um
fyrstu launakröfurnar eða hvernig
gekk að ná þeim fram. Þetta er
fyrst og fremst til að gefa til kynna
stöðu háseta á árdögum félagsins
og til að sýna mismuninn á stöðu
þeirra nú og þá. Á þessum tíma
varð ágreiningur um lifrina einn
helzti ásteitingarsteinninn í kjara-
baráttunni, en í dag er henni ein-
faldlega hent nema að litlum hluta
til á vetrarvertíð, þegar koma má
með aflann óslægðan að landi.
Launakerfið er nú einfaldara og
hlutur sjómanna af aflanum um
þriðjungur, en verð á honum mið-
ast ekki lengur nema að litlu leyti
við hæsta mögulega markaðsverð.
Launamálabaráttan fer nú nánast
eingöngu fram við ákvörðun fisk-
verðs hverju sinni í Verðlagsráði
sjávarútvegsins, en öryggis- og
tryggingamál falla að mestu undir
beina samninga við útgerðarmenn,
að nokkru leyti með afskiptum
ríkisvaldsins eins og ákvörðun
fiskverðs, þegar í yfirnefnd er
komið.
100 króna sekt fyrir að
mæta of seint til skips
Árið 1915 var réttarstaða sjó-
manna lítil sem engin og vinna um
borð gegndarlaus. Slökuðu menn á,
gátu þeir átt á hættu tafarlausa
uppsögn við komuna i land og 100
króna sekt, mættu þeir of seint til
skips. í 25 ára afmælisriti Sjó-
mannafélagsins er meðal annars
að finna eftirfarandi yfirlit yfir
stöðuna þá, árið 1940, og við stofn-
un félagsins 1915. Þá voru gegnd-
arlausar vökur á togurum, ekkert
frl í höfn, ekkert sumarfrí og ótak-
mörkuð vinna við síldarlosun. 25
árum síðar var lögboðin 8 tíma
hvíld á hverjum sólarhring, samn-
ingsbundið hafnarfrí allt að 2 sól-
arhringum. Viku sumarfrí með
kaupi og vökuskipti á togurum við
síldarlosun. 1915 var á farskipum
10 til 12 tíma vinna í höfnum,
enginn frídagur í höfn, ekkert
sumarfrí, 10 tíma vinna dagmanna
á þilfari á sjó og 12 tíma vinna
hjá kyndurum og 10 tíma vinna
við land. Skipsmenn stóðu nætur-
vörð í heimahöfn. 25 árum síðar
var 8 tíma vinna í höfnum, einn
frídagur í mánuði, 10 daga sum-
arfrí með kaupi, dagmenn unnu 8
tíma á dag á þilfari á sjó svo og
kyndarar við land og á sjó. Varð-
maður úr landi stóð næturvörð í
heimahöfn. í dag hefur þessum
málum þokað enn lengra, meðal
annars með mjög svo breyttum
kjarasamningum. Á togurum er
nú 12 tíma frí á sólarhring, frí við
löndun og í höfn og mönnum gert
kleift að taka sómasamleg fri. Á
farskipum vinna menn á föstum
mánaðarlaunum og fá greidda
yfirvinnu umfram 40 stunda
vinnuviku, frí eru lög- og samn-
ingsbundin og réttarstaðan öll
önnur. Á síld- og loðnuveiðum eru
ekki ákveðnar vaktir, en vinna
engan veginn gegndarlaus eins og
áður var.
Lífeyris- og trygginga-
mál mikilvæg
Lífeyrismál hafa að undanförnu
verið mjög ofarlega á baugi. í
Halaveðrinu mikla 1925, einhverju
mesta sjóslysatímabili í íslenzkri
útgerðarsögu, voru dánarbætur
sjómanna 2.000 krónur. Fram-
reiknað til síðasta árs verður sú
upphæð 56.640 krónur, en þá var
hún orðin 275.410 krónur og ör-
orkubætur 826.230. Um mitt þetta
Um ágreining í Kvennaathvarfi
— eftir Erlu
Magnúsdóttur
Við sem stóðum að bréfi húshóps
Samtaka um kvennaathvarf,
ásamt Steinunni Bjarnadóttur, í
mars sl. teljum nauðsynlegt að
birta það í heild sinni svo hinn
almenni félagsmaður átti sig á því
um hvað umræðan snýst og ekki
síst vegna þess að bréf þetta er
tilgreint sem ástæða fyrir uppsögn
hennar.
Frá upphafi höfum við fjallað
um málefni og starfsaðferðir fyrst
og fremst og rökstuddar ábending-
ar um það, sem betur má fara að
okkar mati í rekstri og félagsstarfi
Samtaka um kvennathvarf, bornar
fram eftir fengna reynslu. Nú,
þegar ein úr okkar hópi, Steinunn
Bjarnadóttir, er lögð í einelti og
sagt upp starfi fyrirvaralaust með
svo máttlausum rökum að furðu
sætir, fæst það staðfest um leið
að samtökin eru ekki eins flöt eins
og þau eiga að líta út fyrir að vera
og þessi margræddi samstarfs-
grundvöllur er á reiki.
Það varð augljóst á síðasta
aðalfundi þar sem lagabreytingar
voru til umræðu, að félagsmenn
skiptust í tvo hópa. í stuttu máli
vildi annar hópurinn svo til
óbreytt ástand, hinn vildi umbæt-
ur, m.a. meira samræmi milli orða
og athafna en önnur mál koma
fram í bréfi.
Að gefnu tilefni viljum við taka
fram að við erum ekki jásystur í
pólitík, enda gengum við í samtök-
in með því hugarfari að pólitík
ætti þar ekki heima, þó ekki verði
hjá því komist að í svo breiðum
hópi séu einhverjar sem rugla
þessu saman.
Við mótmælum því þessum lítil-
mótlegu aðförum að persónu
Steinunnar Bjarnadóttur, sem er
hér notuð sem blóraböggull, því í
raun er deilt um skoðanir tveggja
hópa. Við erum allar sammála um
það að Kvennaathvarf er nauðsyn-
legt. Þó við séum ekki á sama máli
um hvernig það er rekið er ástæðu-
laust að láta það bitna á einni
manneskju. Allir vita að með
þeirri aðferð er málefnaleg um-
ræða brostin. Hér fer á eftir bréf
húshóps:
Mættar: Anna Sigurðardóttir,
Áslaug Ragnars, Erla Magnús-
dóttir, Sigríður Harðardóttir,
Steinunn Bjarnadóttir.
Á fyrri fundi var rætt um starf-
semi húshóps í framhaldi af ný-
samþykktum lögum Samtaka um
kvennaathvarf. Kom sú skoðun
fram að húshópi væru skorður
settar og ætti hann óhægt með að
starfa án náinna tenglsa við þær
sem auraráðin hafa, þ.e. fjármála-
hóp. Var ræddur sá möguleiki að
viðstaddar gengju í fjarmálahóp
en sinntu jafnframt störfum hús-
hóps, á þeim vettvangi eða utan
hans, eftir því sem við hæfi þætti,
þar til aðrar lýstu sig fúsar til að
Erla Magnúsdóttir
„Við mótmælum því
þessum lítilmótlegu aö-
förum aö persónu Stein-
unnar Bjarnadóttur,
sem er hér notuö sem
blóraböggull, því í raun
er deilt um skoðanir
tveggja hópa. Við erum
allar sammála um það
að Kvennaathvarfíð er
nauðsynlegt.“
taka við húshópi. Ákvörðun um
málið frestað til næsta fundar.
í framhaldi af umræðum á síð-
asta fundi húshóps, 22. mars sl.,
kom fram að þær fimm konur, sem
hafa verið virkar í hópnum að
undanförnu, sjá ekki ástæðu til að
starfa þar áfram.
Ástæður fyrir þessari ákvörðun
eru einkum þessar:
1) Óánægja með ólýðræðisleg
vinnubrögð innan Samtaka um
kvennaathvarf. Einkum og sér
i iagi alræðisvald fjármálahóps.
Lýsandi dæmi er tregða hópsins
við að taka afstöðu án skýringa
varðandi hús eitt við Bjargar-
stíg. Vitandi það að stór hópur
félagsmanna spyr hvort það sé
arðbært að vera með hálfkarað,
tómt hús í sinni umsjá, er
umræðum „hummað" af dag-
skrá funda hvað eftir annað!
2) óánægja með misnotkun á
Kvennaathvarfinu, sem upphaf-
lega var ætlað sem neyðarat-
hvarf fyrir konur er sætt hafa
ofbeldi en stefnir nú í að vera
einskonar útibú frá Félagsmála-
stofnun fyrir konur, sem í raun
og veru eru í þörf fyrir annars
konar athvarf vegna húsnæðis-
leysis, veikinda og fl.
3) öánægja með fjárhagslegan
rekstrargrundvöll Kvennaat-
hvarfsins, þar sem tekjustofnar
eru vægast sagt ótryggir en þó
enginn vilji fyrir því að fara út
í fjáröflun né heldur taka af-
stöðu varðandi framtíð Bjarg-
arstigsins. Auk þess sem enginn
áhugi virðist vera á fjárhags-
legu sjálfstæði samtakanna
heldur stefnt að því að þau verði
á opinberu framfæri í æ ríkari
mæli.
4) Fundir oft árangurslitlir en
tímafrekir. Þó nauðsynlegt sé
að málefni samtakanna séu
rædd í hring er jafn nauðsyn-
legt að brjóta hringinn upp til
að taka afstöðu og framkvæma.
Vegna skorts á starfslýsingum
og meiri festu í þessari svoköll-
uðu „flötu stjórnun" eða gras-
rótarfyrirkomulagi verður út-
koman hringlandi og áhuga-
leysi félagsmanna kemur í kjöl-
farið.
5) Eins og fram kom við atkvæða-
greiðslu á lagabreytingum síð-
asta aðalfundar vildum við
ásamt fleirum bæta skipulagið
innan samtakanna, meðal ann-
ars með því að kosinn aðili eða
aðilar hafi umboð til ákveðinna
stjórnunarverka. Okkur finnst
ekki rétt að sá hópur, sem fjöl-
yrðir mest um lýðræði, skuli í
reynd halda um stjórnartaum-
ana í grasrótinni, annaðhvort í
krafti fjárvörslu eða dugnaðar,
sem er ekki aðalatriðið heldur
það að hlutirnir séu nefndir
réttum nöfnum.
Fyrir hönd fv. húshóps.
Höfundur er húsmóðir.