Morgunblaðið - 27.10.1985, Blaðsíða 60

60
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. OKTÓBER1985
Einar Kristján Þor-
bergsson — Minning
Fæddur 18. júlí 1891
Diinn 19. október 1985
Ef litið er til þeirra atburða og
umskifta sem urðu á æfidögum afa
míns er engu líkara en hann hafi
lifað í margar aldir. Þær breyting-
ar sem orðið höfðu í landinu þessi
rúm þúsund ár sem liðin voru fá
landnámi þegar hann fæddist, er
hæpið að kalla framfarir. Arið
1891, þegar hann var í heiminn
borinn vestur í Djúpi, voru harð-
indatímar hér á landi. Enda stóðu
þá vesturferðirnar sem hæst; af
þessari fámennu þjóð tóku menn
sig upp þúsundum saman, seldu
aleiguna bara til að komast burt.
Þetta voru kaldir vetur, hafís lá
fyrir landi og ekkert af því sem
nútímamenn nota til að lýsa upp
langa skammdegismánuðina hafði
fólk í Djúpinu grun um að yrði
nokkurntíma til: miðstöðvarkynd-
ing, rafmagn, fjölmiðlar, sími, vél-
ar, eða þá almenn heilbrigðis-
þjónusta og skólakerfi...
Ég er að rifja upp þessi alkunnu
sannindi vegna þess að fyrir okkur
sem fædd erum á sfðari hluta 20.
aldar eru þessir tímar einhver
éraunveruleg fortíð úr sögubókum,
óáþreifanleg og fjarlæg eins og
Napóleonsstríðin eða undirritun
Gamla sáttmála. Fyrir mér kvikn-
aði þessi fortíð einhvernveginn
ekki til lífsins af hörðum spjöldum
sögunnar fyrr en nú fyrir
skemmstu er afi var að segja mér
frá þessum árum, og ég fann allt
í einu að ég var að spjalla í hvers-
dagslegum tón við mann sem hafði
lifað þessa tíma, fyrir honum voru
ýmsir atburðir frá nítjándu öld í
rauninni ekkert óraunverulegri
fortíð en sjónvarpsdagskráin frá
kvöldinu áður. Ég man sérstaklega
eftir einu atviki þar sem ég fann
hvernig óratímar, hátt í tvær aldir,
geta skroppið saman í eitt augna-
blik. Þá var afi að segja mér frá
því þegar hann sjálfur hitti síðast
afa sinn, einhverntíma í lok síð-
ustu aldar. Við sitjum í hvers-
dagslegum samræðum nú árið 1985
uppá 6. hæð Borgarspítalans, og
hann er að segja mér frá spjalli
sfnu við þennan langalangafa
minn, sem var samtímamaður
Fjölnismanna, hann var fæddur á
dögum Napóleons ...
Þessi afi hans afa hét líka Einar
og var Fransson. Hann var, frétti
ég fyrir skömmu, skáld og hagyrð-
ingur; afi var einmitt að fara með
visu eftir hann umræddan dag
uppá Borgarspítala. Afi og allt
hans fólk, móðurætt mín, þetta er
fólk nytsemishyggju. Jarðbundnir
vestfirskir dugnaðarforkar. Það er
trú manna af þessum slóðum að
hlutir eins og árátta til listrænnar
sköpunar hljóti að vera á einhvern
hátt meðfæddir. Það „hafi menn úr
einhverri ætt“, og stundum fann ég
á mömmu þegar við systkinin fór-
um fyrst að sýna taugar til að
föndra við listir að hún hafði ekki
trú á að við hefðum þetta úr sinni
ætt. Því þótti mér vænt um að
heyra að afi hans afa hefði verið
að fást við þetta sama og ég þetta
löngu síðar, að banga saman skáld-
skap. Því það er heiður af því að
geta rakið einhvern andlegan
skyldleika til Einars Þorbergsson-
ar og hans fólks.
Það var alltaf skemmtilegt að
vera nálægt afa. Allir eiga sér
bjartar bernskuminningar og þeg-
ar ég hugsa til minna æskuára
koma oft uppí hugann sumrin
meðan amma lifði og ég fékk
stundum að vera hjá þeim, kannski
um mánaðartíma, vestur á ísafirði
í gamla húsinu þeirra við Fjarðar-
stræti 27, beint á móti Slökkvistöð-
inni þar sem hrafnarnir bjuggu í
turninum og vöktu mig með krúnki
sínu á hverjum morgni. Og síðar-
meir fjölskylduboðin hérna fyrir
sunnan þar sem hann var yfirleitt
í miðpunkti, enda vissi hann ekk-
ert skemmtilegra en vera innanum
fólk þegar stemmningin var góð
og alltaf þegar einhver sagði eitt-
hvað fyndið eða merkilegt hló
hann sínum sérstaka ískrandi
hlátri. Hann hafði feiknalegt
minni og var í engum vandræðum
með að reka sér miklu yngra fólk
á stampinn í þeim efnum. Það var
stórmerkilegt að þótt hann næði
þessum háa aldri virtist aldrei
örla á því hjá honum sem kallað
er kölkun, ekki aðeins að langtíma-
minnið væri óbilandi, heldur líka
fylgdist hann með smáu og stóru
sem fram fór í kringum hann alveg
framundir það síðasta, hvort sem
það voru viðburðir í fjölskyldunni,
landsmálatfðindi eða heimsfréttir.
Hann átti átta börn, við barna-
börnin erum tuttugu telst mér til
í fljótu bragði, og barnabarna-
börnunum fjölgar óðum. Hann
vissi alltaf útí hörgul hvar allur
þessi sægur væri niðurkominn,
hvað hver og einn væri að gera. Ég
held það sé ekki lengra síðan en í
jólaboði í fyrra að upphófst mikið
spjall um tíðindi frá lsafirði, sem
var heimabær hans í u.þ.b. sextíu
ár. Hvaða fyrirtæki eða verslanir
hefðu verið stofnuð, lögð niður eða
flutt um set á þessum tíu til fimmt-
án árum sem liin voru frá því hann
fluttist þaðan, hvað hefði gerst í
útgerð, samgöngum o.s.frv. Og þá
kom á daginn að hann var talsvert
betur heima í þessum efnum en
dætur hans, ágætlega minnugar
manneskjur, mörgum áratugum
yngri.
Síðasta árið sem hann lifði var
hann á öldrunardeild Borgarspít-
alans. Líklega var örlítill kvíði f
bömum hans þegar hann var flutt-
ur þangað, honum hafði liðið vel
hjá Bryndísi dóttur sinni á Vestur-
brúninni þar sem hann hafði búið
mörg undanfarin ár, og aldrei gott
að vita hvernig svona gamalt fólk
muni taka miklum umskiftum á
sínum högum. En það reyndist
ástæðulaust að hafa miklar
áhyggjur af honum afa, hann var
kannski búinn að upplifa svo
miklar breytingar um æfina að
hann var hættur að kippa sér upp
við þær. Hann var líka svo hrifinn
af ýmsum nútímaframförum,
hann heillaðist af þessu risastóra
húsi, lyftunni sem brunaði upp og
niður 14 hæðir, öllum þessum
feiknalegu göngum og salarkynn-
um. — Þetta er jafnvel stærra en
Slökkvistöðin á ísafirði! sagði
hann og hló. — En hvernig líkar
þér við gamla fólkið sem er með
þér á deildinni? var hann spurður.
— Það er nú orðið ansi kalkað
sumt, sagði hann. En hann sagðist
ekki kippa sér upp við það, því
margt af starfsfólkinu væri mjög
viðræðugott, skemmtilegt og vel
heima á ýmsum sviðum.
Amma heitin hét Sigríður Valdi-
marsdóttir, hún dó fyrir tuttugu
árum. Þau afi eignuðust átta börn
á árunum 1923—38. Valdimar er
elstur, þá kom Camilla móðir mín,
síðan Salvar, Bragi, Bryndís,
Kristín, Bima og yngstur er Einar
S. Maður veit að það hefur ekki
verið neitt auðvelt fyrir isfirskt
alþýðufólk að hafa stóran barna-
hóp á framfæri á þessum árum. Á
fjórða áratugnum, þegar börnin
voru ung, voru harðindatímar hér
á landi. Kreppa, atvinnuleysi,
vöruskortur og hallæri. Það eitt
að skila af sér átta börnum hraust-
um til fullorðinsára var afrek útaf
fyrir sig, og það tókst ömmu og
afa. En það hefur líka án efa kost-
að gifurlega vinnu og sjálfsafneit-
un. í marga áratugi stundaði afi
sjóinn, ýmist sem trillukarl eða
háseti á litlum dekkbátum. Þetta
voru tímar frægra sjósóknara frá
Isafirði, tímar mikilla aflafor-
manna eins og þeirra sem kallaðir
voru Stórguðmundarnir, en afi var
i skipsrúmi hjá flestum þeirra. Af
áhöfnum þessara báta fóru miklar
sögur sem hafa verið færðar í let-
ur, meðal annars í ágætri bók
Torfa Halldórssonar og Ásgeirs
Jakobssonar: Sigling fyrir núpa.
Þessi bók er hetjusaga, eins og
eflaust efni standa til, en þó draga
höfundarnir ekkert undan því að
oft hafi þetta verið hálfgert þræla-
líf; endalausar vökur, vosbúð,
harðræði og stundum mikið úthald
í lífshættulegum veðrum. Ég hafði
lesið bókina og var að spyrja afa
útí þessa sjósókn. Og hann svaraði
mér og sagði frá í fremur hvers-
dagslegum tón, þetta hafi bara
Elskulegur sonur okkar, bróöir, faöir og ástvinur,
HAFLIÐI GÍSLI GUNNARSSON,
Kjalarlandi 25,
er lést af slysförum 20. þ.m. veröur jarösunginn frá Fossvogs-
kapellu þriöjudaginn 29. október kl. 10.30.
Gunnar Sigurgíslason, Ásdia Hafliöadóttir,
Linda Gunnarsdóttir,
Nína Gunnarsdóttir,
Ásdis Hafliöadóttir,
Arnfríður Tómasdóttir.
Faöirokkar,
EINAR KR. ÞORBERGSSON
fró ísafiröi,
Vesturbrún 28,
Raykjavík,
sem lést þann 19. október sl., veröur jarösunginn frá Áskirkju mánu
daginn 28. október kl. 13.30.
Valdimar Einarsson,
Salvar Einarsson,
Bryndís I. Einarsdóttir,
Birna G. Einarsdóttir,
Camilla Einarsdóttir,
Bragi Einarsson,
Kristín R. Einarsdóttir,
Einar S. Einarsson
og Ijölskyldur.
t
Maöurinn minn, faöir, tengdafaöir og afi,
SÍMON MÁRUSSON
fró Siglufirði,
veröur jarösunginn frá þjóökirkjunni í Hafnarfiröi þriöjudaginn
29. október nk., kl. 13.30.
Ólöf Bessadóttir,
Júlíana Símonardóttir, Bjarni E. Bjarnason,
Ingibjörg Símonardóttir, Atli Dagbjartsson,
Katrín Júlíusdóttir,
Sigurpóll A. ísfjöró
og barnabörn.
+
Systirokkar,
ÓLÖF JÓNSDÓTTIR,
veröur jarösungin frá Egilsstaöakirkju mánudaginn 28. október
kl. 14.00.
Unnur Jónsdóttir,
Pétur jónsson.
+
Eiginmaöur minn, faöir okkar, tengdafaöir, afi og langafi,
GUDMUNDUR PÉTURSSON
fró Ófeigsfirói,
Víóihvammi 32, Kópavogi,
sem lést í Borgarspítalanum sunnudaginn 20. október sl. veróur
jarösunginn frá Fossvogskirkju mánudaginn 28. október nk. kl.
15.00.
Bóra Guðmundsdóttir,
Sjöfn Guömundsdóttir,
Pétur Guómundsson,
Ingibjörg Guómundsdóttir,
Torfi Þ. Guömundsson,
Ásgeir Guömundsson,
Böðvar Guðmundsson,
Elln Guömundsdóttir,
Magnús Gíslason,
RagnarJakobsson,
Margrét Eggertsdóttir,
Þorvaldur Pólsson,
Helga Rósantsdóttir,
Inga Waage,
Hrönn Valdimarsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
+
Þökkum innilega samúö og vinarhug viö andlát og útför
eiginmanns míns, fööur okkar, tengdafööur og afa,
VILBERGS S. HELGASONAR,
Holtagerói 78,
Kópavogi.
Margrót N. Guójónsdóttir,
Elsa K. Vilbergsdóttir, Sveinn Mór Gunnarsson,
Guójón S. Vilbergsson, Ásrún Kristjónsdóttir,
og barnabörn.
verið einsog hvert annað starf sem
menn þurftu að vinna. En þó var
hann ekki að reyna að fegra neitt.
Þegar ég spurði hvort þetta hafi
ekki oft verið kalt og erfitt svaraði
hann að bragði: — Ojú, það var
það! Svo leit hann glottandi á mig
og það sauð í honum hláturinn,
hefur eflaust hugsað að ekki þýddi
að skýra það nánar fyrir strák-
hvolpnum.
Þ6 svo megnið af þeim miklu
umskiftum sem urðu á ævidögum
afa kallist framfarir er útilokað
að telja að allar hafi þær verið til
góðs: meðan hann lifði urðu til að
mynda mestu styrjaldir og fjölda-
morð veraldarsögunnar. Margir
þeirra sem ná svona háum aldri
verða mjög styggir útí nútímann,
kvarta sáran og finnst öllu hafa
farið aftur um sína daga. Hitt er
líka algengt að gamalt fólk súti
mjög að hafa þurft að lifa æsku
sína í hinni erfiðu fortíð. Og þar
með farið á mis við mörg þeirra
tækifæra sem þeim yngri standa
til boða. En afi virtist taka öllum
breytingum með fullkominni sál-
arró, að heyra um stórbrotnar
nýjungar þótti honum bara spenn-
andi, þær komu honum 1 gott skap.
Ég man til dæmis eftir því hvað
honum þótti skemmtilegt að láta
elstu systur mína segja sér flug-
sögur hér á árunum þegar hún
vann sem flugfreyja, enda auðskil-
ið að manni sem fæddur er á raf-
magnslausum sveitabæ í Djúpinu
á nítjándu öld hefur hlotið að
þykja eitthvað magnað við það að
vinna um borð í þotu sem á ör-
skotsstund flýgur með mörg-
hundruð manns yfir í næstu
heimsálfur.
Afi var af alþýðufólki, missti
ungur föður sinn og var farinn að
vinna fyrir sér á barnsaldri. En
það virtist aldrei hvarfla að honum
að vera með einhvern bölmóð.
Þegar hann var að segja mér sögur
af sjómennsku sinni spurði ég
uppúr þurru hvort það hafi aldrei
hvarflað að honum að skrifa ævi-
sögu sína. — Ég hef nú varla neina
menntun til þess, svaraði hann. —
Þarf svo mikla menntun til þess?
spurði ég. — Ja, ég veit ekki hversu
mikla menntun þarf, svaraði hann,
en ég hef aldrei komið á skólabekk!
Þegar ég varð hljóður og hugsi við
hló hann og fór að segja mér frá
einhverjum gömlum manni á bæ
þar sem hann var matvinnugur
sem krakki, sem hafi kennt sér að
lesa. Og sú kennsla virðist hafa
dugað vel, því hann var bókamað-
ur, átti vænan bókaskáp og las
mikið meðan hann hafði sjón til.
Eins og ég sagði áður mótaði
verðmætamat nytsemishyggjunn-
ar afa og hans fólk. Það er vel
skiljanlegt að hann með stóra fjöl-
skyldu á framfæri á þessum erfiðu
tímum hafi mátt loka sig af fyrir
öllum kvíða, sjálfsvorkunn eða sút,
í það minnsta byrgja slíkt kirfilega
inni. Á þessum áratugum sem
hann var á sjónum komst hann
ekkert heim langtímum saman;
snemma árs sigldu vestfirsku bát-
arnir suður fyrir land á vertíð,
voru fram á vor, þá tók kannski
við sumarveftíð á síld fyrirnorður-
landi, og þannig liðu mánuðir eftir
mánuði án þess hann sæi fjöl-
skyldu sína. Eitt árið, sagði hann
mér, lágu þeir tæpan hálfan mán-
uð yfir jól og nýár í vari á litlum
bát í einhverri klettavík á Horn-
ströndum. Litlu bátshorni. Heima
á ísafirði voru konan hans og öll
börnin að halda jól. — Og varstu
ekki með heimþrá? spurði ég. En
þá varð afi orðlaus. Það var næst-
um eins og hann skildi ekki hvað
ég var að meina. Heimþrá?! Nei,
það var víst ekki tími til að láta
einhverja tilfinningasemi ná tök-
um á sér.
Eftir að hann hætti á sjónum
vann hann um árabil á timburlag-
er á tsafirði. Svo þegar hann var
orðinn ekkjumaður og kominn
suður var hann nokkur sumur hjá
syni sínum Braga sem á Eden í
Hveragerði, og þar kunni afi vel
við sig. Gat haft nóg fyrir stafni
ef það passaði honum og alltaf
fullt af fólki í kringum hann. Nú
gerðist það einhverntíma, hef ég
heyrt, að Bragi var að fá sér ein-
hverjar veggklæðningu. í eldhúsið
held ég, heima hjá sér. Þetta voru
þunnir trélistar sem lima átti á