Morgunblaðið - 27.10.1985, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. OKTÓBER1985 31

Leiðin frá Skor inn i Sjöundá lá um þessar skriður. Um þsr þurfti að fara með heyið þegar
það var sótt út að Skor. Var það þá borið um einstigið, hvergi hægt að fara með sjó. Arasvæð-
ið við Söðulinn til vinstri var hættulegast, segir Ólafía.
Ólafía á Ijúfar minningar frá uppvaxtarárum sínum á Sjöundá, þeim fræga bæ, þar sem örlaga-
saga Bjarna og Steinunnar spannst, sem Gunnar Gunnarsson segir í Svartfugli. Bærinn fór í
eyði 1921 er faðir Ólafíu flutti þaðan. Hér eru fjárhústóftir í túninu.
f námugöngunum voru notaðir vagnar á teinum og gufuvél til að koma
kolunum út úr göngunum. Hér er Egill Ólafsson við einn vagninn í göngunum.
Geirlaugsskriður. Eftir þeim hljóp Ólafía með tvö lömb f fanginu og þótti
í frásögur færandi.
Frá Sjöundá. Jón Þorgrímsson, maður Saka Steinunnar var sagður hafa
farið yfir klifið til hægri og hrapað í skriðunum.
litinn. Einnig tíndum við fjalla-
grös til að láta í slátrið og borða
í grasamjólk. Þetta var svo holl
fæða. Pabbi skaut líka mikið af
sel. Það var mikil búbót. Saltað
selspil er svo gott og bræðingur-
inn,“ segir Ólafía.
Til að komast leiðar sinnar á
þessu landi þurfti vitanlega brúk-
lega skó og þeir voru heimagerðir.
„Maður rakaði gæruna, þurrkaði
skinnin og gerði sauðskinnsskó
með eltisreimum úr nárunum. En
svo hafði maður roðskó utan yfir
til að spara hina. Við gerðum mikið
af roðskóm á Sjöundá. Þá var roðið
bleytt og maður verpti þetta, var
fljótur að því. Skórnir entust vel.
Voru heilir þegar ég kom heim
frá að smala. Annars var það
misjafnt eftir því hvernig roðið
var. Hlýraroðið er fallegasta stein-
bítsroðið. Það er blettótt og gott.“
Enn gerir ólafia þessa fallegu
roðskó þegar hún fær skinn og
prjónar í þá rósaleppa. Þetta eru
hreinustu dýrgripir. Sýnishorn má
skoða í safninu á Hnjóti. Raunar
fellur Ólafíu ekki verk úr hendi
enn þann dag í dag þótt komin sé
yfir nírætt. Hún prjónar, saumar
út og heklar skálar sem hún stífar,
og gefur fjölskyldu sinni og vinum.
Kolanám í Stálfjalli
ólafía var ung heimasæta Í
þessari afskekktu byggð þegar allt
í einu voru komnir aðkomumenn
að vinna kol úr klettunum í Stál-
fjalli innan við Skor. Þegar horft
Ólafur og Ólafía dvelja á Hnjóti, 1 Örlygshöfn, eins og þau hafa gert langa
æfi, nú í skjóli sonar síns Egils og konu hans Ragnheiðar Magnúsdóttur.
er upp í þessa kletta, þar sem ekki
er hægt að taka mynd nema af
sjó, virðist með ólíkindum að
nokkrum skyldi detta í hug að
hefja þarna námuvinnslu við þær
aðstæður sem þá voru. En þetta
var á fyrri stíðsárunum, 1914 til
1918, og ríkjandi ótti við eldsneyt-
isleysi. Vitað var um surtar-
brandslög og brúnkolalög á þess-
um stað. Þorvaldur Thoroddsen
sem fór þar um 8. júlí 1886 til að
skoða surtarbrandinn eða kolin
undir Skorarhlíðum segir í Ferða-
bók sinni: „Vorum fimm saman og
riðum hjá Sjöundá, eftir dalverpi,
unz við komum upp undir Stál-
skarð. Skildum hestana eftir uppi
á fjallinu og gengum niður Öldu-
skarð, brattar skriður milli hamra
niður undir sjó, og nokkurn kipp
austur með berginu, unz við kom-
um að surtarbrandinum. Kolalögin
eru rétt niður við sjó, og er mynd-
unin öll með leirlögum þeim, sem
eru á milli kola og surtarbrands-
flísanna, 8-10 m á þykkt og hallar
til austurs og suðausturs 6-7 gráð-
ur. Surtarbrandsmyndun þessi er
sambreyskingur af margs konar
lögun. Hvítgrá leirlög, stórgerður
leirsteinn, sums staðar járnrauður
leir, en á milli alls staðar surtar-
brands- og kolalög, sum aðeins
6-12 millimetrar, 5-7 sentimetrar
og hin þykkustu 12-15 sentimetrar.
Lögin þykkna og þynnast á ýmsum
stöðum. Standa víða úr kvistir og
samþrýstir, þunnir trjádrumbar.
Neðst er móleitt móberg og sést
eigi hve langt það nær niður. Kolin
eru fullt eins góð eins og þau, sem
fundist hafa nálægt Hreðavatni,
og geta orðið að töluverðum notum
fyrir þá, sem næst búa. Þau eru
svo nálægt sjó, að hægt er að flytja
þau ef vel gefur, en veðrið verður
að vera gott, því hér er engin höfn
og engin lending. Ef kolin eru sótt
sjóleiðis verður áður að senda
menn til þess að taka þau upp og
skilja þau frá leirlögunum. Er það
æðisleg vinna og er eigi tiltökumál
fyrir þá, sem koma sjóveg, þar sem
engin er lending og mjög brima-
samt, að tefja sig á því. Að flytja
kolin landveg upp á Stálfjallið, upp
Ölduskarð, er eigi hægt, því þessi
leið er illfær gangandi mönnum.
Kolalögin eru svo þunn, þó að þau
séu mörg, að ég get ekki séð að
það sé tilvinnandi að leggja nokkuð
verulegt í kostnað til þess að vinna
þau... Riðum við siðan út undir
Sjöundá uppi á fjallinu, 200 m yfir
sjó, í Landbroti upp af Skor. Er
illt að komast að þeim surtar-
brandi í bröttum skriðum, en
myndin er hin sama og sú, er ég
fyrr gat um undir Stálfjallinu. Eru
þetta eflaust sömu lögin. Þau
liggja hér svo hátt, en ganga niður
að sjó undir Stálinu vegna hallans.
Fyrir neðan sést Skorarvogur, þar
er höfn allgóð. Þaðan sigldi Eggert
Olafsson í síðasta sinni árið 1768,
og fórst með konu sinni á leiðinni
yfir Breiðafjörð eins og öllum er
kunnugt. Sá galli er á þessari höfn,
að eigi er hægt að setja þar skip
upp, svo þeim sé óhætt fyrir brimi,
svo háir eru vogbakkarnir. Liggja
hamrasker þrjú fyrir framan:
Nónsker og Kríustapar tveir,
nokkru vestar er Kálstapi. Upp af
höfninni er fagurt og grösugt land.
Var þar áður bær, en nú er þar
útibeit góð frá Sjöund£.“
Á þennan óárennilega stað var
Texti/Elín Pálmadóttir
Myndir/Bjarni Jónsson
samt allt i einu kominn mannskap-
ur sumarið 1914, útlendir menn
og innlendir, til að ná kolum úr
klettunum. Og vitanlega létu
heimasæturnar á Sjöundá það ekki
fram hjá sér fara þótt um kletta
og einstigi væri að fara. „Ég man
þetta vel,“ segir ölafía Egilsdóttir
nú, 75 árum síðar. Ég var þá 17
ára gömul. Við fórum auðvitað á
staðinn, þar sem þeir voru að
sprengja sig inn í Stálið. Var það
kallað fara inn á Völlur. Þar var
námubærinn, rétt utan við Stál-
fjallið. Og okkur var tekið tveim
höndum, gefið kaffi og kökur.
Kona úr Reykjavík sá um matseld-
ina. Þarna var byggt nýtt hús, sem
rifið var þegar þeir hættu. Hugsa
sér að nokkur skyldi byrja á þessu,
svo erfitt var það. Þarna voru
fimm eða sex útlendir karlar, held
að það hafi verið danskir verk-
fræðingar, en við námugröftinn
unnu piltar sem komu úr Reykja-
vík. Það var ekki svo mikið um
mannskap hér að vinnukraft væri
að fá. Menn urðu fyrir meiðslum,
einn piltanna man ég að hafði fót-
brotnað. Það voru miklar spreng-
ingar þegar þeir voru að sprengja
sig inn í fjallið og mikil læti. Þeir
sprengdu holur inn í fjallið og
þegar lengra var komið komu þeir
með fjalir til að styrkja opin. Úr
fjörunni voru kolin flutt út í skip
sem lá frammi á sjó. Þeir voru við
þetta í tvo mánuði á sumrin í 3-4
ár. En kolin voru víst léleg, loguðu
illa og ég hefi heyrt að mikið tap
hafi orðið á þessu. Við fórum
auðvitað oft inn eftir og eitt sinn
var ég þarna í mánuð að hjálpa
til. Þetta þótti okkur afskaplega
spennandi. Stundum voru hjá
okkur menn sem höfðu meitt sig.
Og þegar þeir voru orðnir matar-
litlir en komið var undir haust í
námubænum þá slátruðum við á
Sjöundá handa þeim lömbum.
Okkur þótti þetta svo gaman, enda
voru þeir svo gestrisnir við okkur,“
segir Ólafía.
Fimm námugöng munu hafa
verið sprengd inn í Stálfjallið og
þau stærstu náðu áttatíu metra
inn, fyrir utan hliðargöngin, og
lofthæð var um 2 metrar. Hliðar-
göngin hafa verið um 150-200
metrar, að því er Egill sonur Ólafíu
telur, en hann hefur skoðað þau.
Þarna voru teinar og gufuvél og
kolin flutt á vögnum. Var þetta
skilið eftir þegar kolanáminu lauk.
Hrunið er í göngin og erfitt að
koma auga á þau nema vita af
þeim. En Egill, föðurbróðir Egils
ólafssonar á Hnjóti, mun hafa
verið með í hlutafélaginu sem
stofnað var af innlendum aðilum
og útlendum um námugröftinn.
Ljóstnóðir í 25 ár
„Það var svo skemmtilegt á
Rauðasandi þegar ég var að alast
upp,“ segir ólafía. „Unga fólkið var
heima og það var sungið og dansað,
líka hér í Órlygshöfn eftir að ég
kom hingað. Það voru böll og
grimubðll.“ Það er bjart yfir minn-
Sjá bls. 34