Morgunblaðið - 27.10.1985, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. OKTÓBER1985
Rannsóknir á lyfjum og bóluefni gegn alnæmi:
Enn er ekkert i
til að lausn sé
sem bendir
í sjónmáli
Haraldur Briem (Lv.) og Sigurður Guðmundsson
smitsjúkdómalæknar við Borgarspítalann. Bak við Harald
er skápur, sem spítalinn festi nýlega kaup á, til ad
meðhöndla áhættusýni.
— segja smitsjúkdóma-
læknar Borgarspítalans,
Haraldur Briem og Sig-
urður Guðmundsson
EINA leiðin til að hefta útbreiðslu
alnæmis er að fínna lyf og bóluefni
gegn sjúkdómnum. Þrátt fyrir miklar
rannsóknir hefur það ekki tekist, og
aukin þekking á alnæmisveirunni
HTLV-3 gefur ekki tilefni til sér-
stakrar bjartsýni. Sífellt er að koma
betur í Ijós að veiran sækir mjög inn
í miðtaugakerfí sjúklinga. Það gerir
lyfjameðferð óliklegri til að skila
árangri, því mjög fá lyf eru þeim
eiginleika gædd að geta brotið sér
leið inn í miðtaugakerfí manna. Þá
breytir veiran sér mjög ört, sem gerir
það mun erfiðara en ella að fínna
bóluefni sem dugar.
Eini raunverulegi árangurinn
sem náðst hefur í baráttunni gegn
alnæmi er í sambandi við meðferð
á þeim fylgisjúkdómum sem tíð-
astir eru meðal alnæmissjúklinga.
Með þvi móti hefur læknum tekist
að auka lífslíkur þeirra og gera
þeim lífið léttbærara.
Nýlega sátu þrír íslenskir smit-
sjúkdómalæknar ráðstefnu um
smitsjúkdóma í Minneapolis i
Bandaríkjunum. Tveir þeirra
starfa á Borgarspftalanum, þeir
Haraldur Briem og Sigurður Guð-
mundsson, en sá þriðji, Sigurður
B. Þorsteinsson, á Landspítalan-
um. Eins og að líkum lætur var
alnæmi aðalumfjöllunarefni ráð-
stefnunnar. Blaðamaður Morgun-
blaðsins átti fyrir skömmu samtal
við þá Harald Briem og Sigurð
Guðmundsson, og sögðu þeir að
ekkert hefði komið fram á ráð-
stefnunni sem benti til að lausn á
alnæmisplágunni værí í sjónmáli.
Rannsóknir á lyfjum
„Það er þó verið að vinna að
rannsóknum með ýmis lyf, sem
hugsanlega gætu komi að notum,"
sagði Sigurður. „Rannsóknir sýna
að sum lyf hefta vöxt veirunnar í
tilraunaglasi, en þau hafa ekki
verið prófuð á sjúklingum að neinu
marki ennþá. Það eru einkum fjög-
ur lyf sem er um að ræða. Eitt er
suramin, sem er vel þekkt lyf og
hefur verið notað með ágætum
árangri gegn egypskri svefnsýki.
Það verkar á ákveðna efnahvata
(ensím) HTLV-3-veirunnar og
dregur greinilega úr vexti hennar.
Þá eru Svíar að þreifa sig áfram
með lyf sem kallað er fosfono-
format. Þeir höfðu áður gert til-
raunir með að nota lyfið gegn
herpes-sýkingu og eru nú að reyna
það gegn alnæmi. Hin tvö lyfin
sem athlygli manna beinist að eru
ný. Annað er franskt og heitir
HPA 23, en hitt er bandarískt,
azidothymidin. Það má vel vera
að eitthvert þessara lyfja reynist
geta haldið sjúkdómnum í skefj-
um, en það er hæpið að þau geti
unnið bug á honum vegna þess hve
sækin veiran er í miðtaugakerfið,
þar sem erfitt er að komast að
henni. Auk þess vita menn lítið
um þau áhrif sem þessi lyf kunna
að hafa á líkamann að öðru leyti."
Haraldur sagði að þessi svart-
sýni á að lyf geti komð að raun-
verulegu haldi í baráttunni gegn
alnæmi gerði það enn mikilvægara
að finna bóluefni til að fyrirbyggja
sýkingu. „En það er ekki auðvelt
verk, því alnæmisveiran er sifellt
að breyta sér. Rannsóknir beinast
því aðallega að því að reyna að
finna í veirunni einhverja mót-
efnavaka sem eru stöðugir. Það
hefur ekkert áþreifanlegt komið út
úr þeim rannsóknum ennþá, en þó
fannst mér sem menn væru heldur
vonbetri nú en áður um að það
tækist," sagði Haraldur.
Útbreiðsla
Að sögn Haraldar er fjöldi al-
næmissjúklinga í Bandaríkjunum
sem vitað er um með vissu nú
kominn upp í 15 þúsund, og fjölgar
um eittþúsund á mánuði. ÍEvrópu
er útbreiðslan hlutfallslega mest í
Belgíu, Sviss, Danmörku og
Frakklandi, en í þessum fjórum
löndum var vitað um samtals
tæplega 600 sjúklinga í júní sl.
Heildarfjöldinn í Evrópu var þá
1.226.
Sagði Haraldur að heldur hefði
dregið úr útbreiðsluhraðanum í
New York, en á móti hefði út-
breiðslan stigmagnast á öðrum
stöðum í Bandaríkjunum. „En það
er greinilegt," sagði hann, „að
áróður um notkun smokka og
fækkun rekkjunauta hefur haft
einhver áhrif, að minnsta kosti
meðal homma í New York. Menn
telja sig merkja það af þvi að tíðni
lekanda í endaþarmi hefur minnk-
að, en það er algengur kynsjúk-
dómur meðal homma."
Smitleiðir
Sigurður sagði að á ráðstefnunni
hefði verið talað um rannsóknir á
smitleiðum sjúkdómsins. Þær
hefðu allar staðfest það sem áður
var talið að veiran smitaöi ekki
við daglega umgengni.
Sigurður: „I Bandaríkjunum
hefur verið fylgst náið með sam-
býlisfólki alnæmissjúklingaogenn
hefur ekkert komið á daginn sem
bendir til að veiran berist við
daglega umgengni. Það eru heim-
ildir um fólk sem notar að stað-
aldri sama tannbursta og rakvéla-
blöð og alnæmissjúklingar án þess
að hafa smitast. Það bendir því
allt til þess að að veiran berist
aðeins eftir þremur leiðum: með
blóðgjöf, nálastungum, en fyrst og
fremst við samfarir.
Á ráðstefnunni komu ennfremur
fram frekari staðfestingar á því
að að alnæmi berst einnig og ekki
síður með kynmökum karls og
konu. í Afríku eru hommar til
dæmis enginn sérstakur áhættu-
hópur og hafa líklega aldrei verið.
Því virðist sem veiran berist einnig
frá konum til karla, þótt enn hafi
hún ekki fundist í skeið kvenna.
En menn telja víst að hún sé þar.“
ísland: spurning um tíma
ísland er eitt þriggja landa í
Evrópu þar sem alnæmis hefur
ekki orðið vart ennþá. Sérfræðing-
ar segja að það sé þó aðeins spurn-
ing um tíma hvenær fyrsta tilfellið
greinist. Þegar er vitað um nokkra
Islendinga sem hafa alnæmisveir-
una í blóði sínu án þess að sýna
nokkur sjúkdómseinkenni, auk
þess sem staðfest hefur verið að
fáeinir tslendingar séu með svo-
kölluð forstigseinkenni alnæmis.
Einkennin eru eitlastækkun, lang-
varandi hitavella, þrálátur niður-
gangur, sveppasýking í munni,
næstursviti, þreyta og slen. Talið
er ólíklegt að fólki sem fær sjúk-
dóminn á þessu stigi batni nokk-
urn tíma. Lífslíkur þess eru þó
álitnar sæmilegar, svo fremi sem
sjúkdómurinn þróist ekki áfram í
alnæmi á hæsta stigi. En það
gerist í a.m.k. fjórðungi tilfella.
Það er því ljóst að vandamálið sem
að íslendingum snýr er annað og
meira en það að finna íslenskt orð
yfir sjúkdóminn.
Hvað þarf að gera?
í ályktun Alþjóðaheilbrigðis-
*
Attræður:
Ingibergur Jónsson
frá Drangsnesi
Áttræður er í dag Ingibergur
Jónsson frá Drangsnesi. Ingiberg-
ur fæddist á Kletti í Ketildal í
Arnarfirði hinn 27. október 1905.
Foreldrar hans voru hjónin Jón
Július Jónatansson og Kristjana
Einarsdóttir, og voru í hús-
mennsku á Kletti um þessar
mundir.
Árið 1908 fer fjölskyldan að
Kleifum á Selströnd í Stein-
grímsfirði og er þar í tvö ár, en
1910 flytjast þau til Drangsness og
setjast að á Sæbóli. Þeim Jóni og
Kristjönu fæddust átta börn, en
þrjú létust í bernsku. Systkinin er
upp komust voru auk Ingibergs:
Guðbjörg, er giftist Brynjólfi
Jónssyni, þau bjuggu lengi á
Broddadalsá en eru nú flutt suður;
Hallbjörg, giftist Sigurði Guð-
monssyni, en þau fluttust til
Skagastrandar og er Sigurður lát-
inn fyrir nokkru; Hugi, var lengi
vélamaður við frystihúsið á
Drangsnesi, hann lést sl. vetur og
hafði lengi átt við vanheilsu að
striða og Einar sem er yngstur.
Hann fæddist á Sæbóli og giftist
síðar Hólmfríði Pálmadóttur frá
Akureyri.
Skólaganga Ingibergs var í
knappara lagi svo sem oft vildi
verða hér áður fyrr hjá alþýðu
manna. Á tíunda ári var hann
vetrarpart í skóla á Bólstað í
Steingrímsfirði hjá Jóni Strand-
fjeld farkennara og síðar hálfan
mánuð hjá Jóni Jónssyni barna-
kennara á Drangsnesi. Svo var
þeirri skólagöngu lokið.
En það gafst enginn tími til að
fást um það eða láta sér leiðast.
Ellefu ára hóf Ingibergur sjóróðra
á skektu, tveggja manna fari sem
Guðmundur Guðmundsson í Bæ
smíðaði fyrir föður hans. Báturinn
hét Sæbjörg. Sextán ára verður
Ingibergur formaður á þessum
báti og með honum reri Guðmund-
ur Jónsson í Asparvík í tvö ár.
Sjósóknin var með þeim hætti að
veitt var á línu svo sem klukku-
stundar róður frá Drangsnesi.
Beitan var kúfiskur og síld.
Fimmtán ára er Ingibergur sína
fyrstu vorvertíð vestur í Hnífsdal
og stóðu þessar vorferðir í sjö ár
samfleytt. Var slík farand-
sjómennska algeng frá Ströndum
norður og vestur um Djúp í þá tíð,
sem kunnugt er. í Hnífsdal reri
Ingibergur með Hálfdáni Hálf-
dánarsyni í Búð á átta tonna báti.
Fór vel á með þeim Hálfdáni og
Ingibergi. Þessar vorvertíðir við
Djúp stóðu frá páskum og fram í
endaðan júní.
Árið 1929 eignaðist Ingibergur
átta tonna vélbát er Gislína
nefndist. Meðeigandi hans um
skeið var Árni Ingvarsson á Akra-
nesi.
Árið 1965 veiktist Ingibergur og
dvelst um skeið syðra til lækn-
inga. Markar þetta þau tímamót í
lífi hans að hann lætur þá af sjó-
mennsku að mestu og fer að vinna
í frystihúsinu á Drangsnesi ásamt
öðru sem til féll í landi, en gaf sig
gjarnan að grásleppuveiðum á
vorin.
Árið 1938 hóf Ingibergur sam-
búð með eiginkonu sinni, Jónínu
Pálmadóttur frá Akureyri, systur
Hólmfríðar sem áður er getið. Þau
höfðu heimili á Sæbóli. Þeim Jón-
inu og Ingibergi fæddust þrjú
börn. Það elsta, Ragnar fæddist
1939. Hann lést af slysförum sjö
ára að aldri. Þegar lát hans bar að
var þeim hjónum nýfæddur dreng-
ur sem skírður var í höfuð bróður
síns. Þá eignuðust þau eina dóttur,
Sigrúnu Önnu. Ragnar Ingibergs-
son stýrimaður býr í Kópavogi
ásamt konu sinni, Dagbjörtu
Árnadóttur og þremur börnum.
Sigrún Anna er búsett í Reykja-
málastofnunarinnar kemur fram
sú skoðun að í hverju landi eigi
að vera til staðar aðstaða til að
greina alnæmissmitun. í því felst
m.a. að hægt sé að gera svokallað-
ar mótefnamælingar á blóði ein-
staklinga, sem gefa til kynna hvort
viðkomandi hafi komist í snert-
ingu við alnæmisveiruna.
Hvatt er til mótefnaprófunar á
blóði einstaklinga sem tilheyra
sérstökum áhættuhópum - þá er
átt við homma, blóðþega og eitur-
lyfjaneytendur fyrst og fremst -
til að kanna útbreiðslu smitunar,
ekki síst í löndum þar sem alnæm-
issjúklingar hafa ekki enn fundist.
Þá er álitið mjög æskilegt að mót-
efnaprófa blóð hjá blóðgjöfum.
Margt fleira er tekið fram í
ályktun WHO, svo sem að tryggja
þurfi því fólki sem kemur jákvætt
út úr mótefnaprófi vlðtæka lækn-
isskoðun og ráðgjöf; að upplýsa
heilbrigðisstarfsfólk um smit-
hættu og smitleiðir HTLV-3-
sýkingar; að heilbrigðisyfirvöld
móti leiðbeinandi reglur varðandi
umönnun sýktra, meðferð sýna
o.fl.
Hvað hefur verið gert?
Á Borgarspítalanum hefur verið
innréttuð sérstök rannsóknastofa
til að rannsaka áhættusýni og
hefjast mótefnamælingar þar á
næstu vikum. Þá hefur verið
ákveðið að innrétta húsnæði í
W-álmu Landspítalans fyrir
Rannsóknastofu háskólans í veiru-
fræði, þar sem hægt verði að fram-
kvæma mótefnaprófanir. Það hús-
næði á að vera tilbúið i síðasta
lagi um áramótin. Fyrst um sinn
stendur til að rannsaka einungis
blóð þeirra sem teljast til áhættu-
hópa, en síðan á að hefja kerfis-
bundna skimun á öllu blóði sem
berst Blóðbankanum.
Matthías Bjarnason fyrrverandi
heilbrigðisráðherra hefur ákveðið
að fella alnæmi inn I lög um kyn-
sjúkdóma og stendur til að flytja
frumvarp þess efnis fljótlega. Þá
hefur verið unnið að því að fræða
almenning og heilbrigðisstarfsfólk
um eðli sjúkdómsins og smithættu.
Má i því sambandi nefna bækling
sem komið hefur út á vegum land-
læknis og heitir „Alnæmi, spurn-
ingar og svör“. Á vegum landlækn-
is starfar nú nefnd sem hefur það
hlutverk að semja tillögur um sótt-
varnir á sjúkrahúsum og leiðbein-
ingar handa smituðum sjúkling-
um.
„Það verður að uppfræða al-
menning um eðli þessa sjúkdóms,
ekki síst til að koma í veg fyrir
hóphræðslu eins og maður sér skýr
merki um í Bandaríkjunum," sagði
Sigurður. „Nýleg könnun þar í
landi leiddi í ljós að um 9% manna
töldu að alnæmi gæti borist við
snertingu. Ranghugmyndir af
þessu tagi eru stórhættulegar, og
stuðla að því að alnæmissjúklingar
séu útskúfaðir úr samfélaginu."
vík. Hún á þrjú börn. Ingibergur á
nú sex barnabörn og Jónína nítj-
án, en hún á börn frá fyrri sam-
búð, sem ekki er getið hér. Enn-
fremur eignaðist Ingibergur dótt-
ur með Guðrúnu Guðmundsdóttur
á Drangsnesi áður en hann kynnt-
ist Jónínu. Þeirra dóttir er Frið-
björg, fædd 1934 og býr í Reykja-
vík.
Ingibergur er enn við allgóða
heilsu. Þó er sjónin tekin að dapr-
ast og fæturnir að gefa sig. En
hann fer út og röltir þegar til þess
viðrar til að halda sér gangandi.
Andlega er Ingibergur hins vegar
stálsleginn. Hann er gæddur ein-
stöku jafnaðargeði, glaður og reif-
ur á hverju sem gengur. Hann er
einhver prúðasti maður sem ég
hef kynnst. Háttvísi, glaðværð og
fáguð framkoma eru uppistaðan í
persónuleika hans, og sannast hér
sem fyrr, að mannkostirnir eru
ekki endilega komnir undir háu
veraldargengi.
Ingibergur fluttist alfarinn frá
Drangsnesi sl. haust. Við munum
sakna þeirra hjóna heima á
Drangsnesi og vonum að þau láti
sjá sig á hverju sumri svo lengi
sem heilsa og aðstæður leyfa.
Með bestu afmæliskveðjum frá
mér og mínum.
I»órir Haukur Einarsson