Morgunblaðið - 07.01.1986, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. JANÚAR1986
ptnrgn® Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri HaraldurSveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Flokksformaður
í vanda
Svavar Gestsson, formaður Al-
þýðubandalagsins, vísaði til rit-
stjóra Morgunblaðsins í áramóta-
svari sínu hér í blaðinu á gamlárs-
dag. Það var þegar hann var spurður
um tillögur um úrræði til að varð-
veita íslenska tungu. Svavar taldi,
að meirihluti á Alþingi hefði „með
hersetunni klofið þjóðina í fylkingar"
og þannig stuðlað að ágreiningi um
utanríkismál. En í umræðum um þau
hafi forsvarsmenn utanríkisstefn-
unnar ævinlega „gert lítið úr þeim
hættum sem steðja að íslenskri
menningu og tungu". Þá segir for-
maður Alþýðubandalagsins: „Svo
virðist sem ritstjórar Morgunblaðs-
ins hafi skipt um skoðun í þeim
efnum og er það vel. Þau skoðana-
skipti og þann áhuga þarf nú að
nota til alhliða átaks til varðveislu
íslenskrar tungu þvert á flokka og
flokkadrætti."
Hér hreyfir flokksformaðurinn
röksemdum, sem oft hafa heyrst úr
vinstra homi. í stuttu máli eru þær
á þann veg, að með aðildinni að
Atlantshafsbandalaginu og vamar-
samningnum við Bandaríkin sé
hvorki verið að veija landið né þjóð-
ina og því síður menninguna, tung-
una og söguna. Um þessar röksemd-
ir hefur lengi verið deilt. Fyrir löngu
hættu alþýðubandalagsmenn að
leggja áherslu á þá hættu, sem ís-
lenskri tungu er búin vegna vamar-
samstarfsins. Hálf-einangrað varn-
arlið hefur aldrei ógnað íslenskri
tungu og arfi okkar, ekki einu sinni
herseta tugþúsunda útlendinga á
stríðsárunum. En tæknibylting sem
hefur í för með sér, að íslensk tunga
verði að víkja að miklu leyti á heimil-
um manna, hún getur orðið afdrifa-
rík fyrir menningu okkar. Við eigum
að sameihast um viðbrögð við slíkri
ógn.
Ritstjórar Morgunblaðsins þurfa
alls ekki að skipta um skoðun í sjálf-
stæðis- og öryggismálum þjóðarinn-
ar til að ræða um vemdun tungunnar
við formann Alþýðubandalagsins.
Ummæli Svavars um skoðanaskipti
af því tagi eru álíka fráleit og sú
yfírlýsing hans, að meirihluti Al-
þingis hafi klofíð þjóðina. Þannig
tala aðeins þeir, sem eru sérfróðir
um lýðræðiskenningar Marx og
Leníns og hafa lagt sig fram um að
kynnast framkvæmd þeirra í alræð-
isríkjum marxismans.
Um svipað leyti og Svavar Gests-
son setti þessi orð á blað til birtingar
í Morgunblaðinu var að koma út
fyrsta hefti af tímaritinu Þjóðlífi.
Eins og fram hefur komið hér í
blaðinu gengur Svavar þar á hólm
við þær skoðanir, sem hafa einkennt
málflutning alþýðubandalagsmanna
í öryggismálum til þessa. Hann
hafnar þeirri gömlu skoðun sósíal-
ista, að engar ráðstafanir þurfí að
gera til að tryggja öryggi þjóðarinn-
ar. Eins og fram hefur komið er
ekki unnt að skilja viðtalið í Þjóðlífí
á annan hátt en þann, að Svavar
hafí talið (kannski af pólitískum
ástæðum), að íslendingar geti verið
áfram í Atlantshafsbandalaginu, en
vill semja við Norðurlandaþjóðimar
og Sameinuðu þjóðimar „um að við
stæðum að því sameiginlega að
tryggja öryggi þessara þjóða hér í
Norður-Atlantshafinu".
Þegar Morgunblaðið hafði birt
ummæli Svavars Gestssonar, um að
enga áhættu bæri að taka í öryggis-
málum og vakið athygli á skoðana-
skiptum hans, var engu líkara en
flokksformaðurinn hefði vaknað upp
við vondan draum. Nú ávarpaði hann
ekki ritstjóra Morgunblaðsins sem
samheija heldur talaði um “lygamar
í Morgunblaðinu". Svavar segist
ekki hafa meint það, sem hann sagði
í Þjóðlífi. Hann segir, að markmið
sitt og Alþýðubandalagsins og ann-
arra herstöðvaandstæðinga sé brott-
för hersins og úrsögn úr NATO -
friðlýst ísland.
Þótt Svavar Gestsson telji, að
hann geti skotið sér undan ábyrgð
á eigin ummælum með því að segja
Morgunblaðið ljúga, þegar það birtir
þau, eru aðrir ekki sömu skoðunar.
Ingibjörg Haraldsdóttir, nýkjörinn
formaður Samtaka herstöðvaand-
stæðinga, hefur skilið orð Svavars í
Þjóðlífí á sama hátt og Morgun-
blaðið. Hún sagði hér í blaðinu á
sunnudag: „Vitað er að Alþýðu-
bandalagið hefur verið tilbúið að
fara í stjórn án þess að það sé gert
að skilyrði í stjórnarsáttmálanum að
ísland segi sig úr NATO. Það hefur
sýnt sig áður. Þannig að hér er engin
stefnubreyting á ferðinni." Telur
formaður herstöðvaandstæðinga, að
ekki sé unnt að treysta Alþýðu-
bandalaginu í þessu máli, „óháð
samtök" eins og þau, sem hún veitir
formennsku, verði að vinna málinu
brautargengi.
Fá samtök hafa átt jafn mikið
undir högg að sækja undanfarin ár
og Samtök herstöðvaandstæðinga.
Málstaður þeirra þykir ótrúverðug-
ur. Þetta veit Svavar Gestsson.
Einmitt þess vegna ræddi hann
öryggismálin á umræddan hátt í
Þjóðlífí. Hann hefur líklega verið
skammaður af valdamönnum í eigin
flokki fyrir fráhvarf frá hinu úrelta
minnihlutasjónarmiði, þegar þeir
lásu um það í Morgunblaðinu.
Morgunblaðið er tilbúið til að eiga
samstarf við Svavar Gestsson um
varðveislu íslenskrar tungu og
menningar án þess að tengja það
skoðunum hans á öryggis- og utan-
ríkismálum. Hann ætti sjálfur að
íhuga þær skoðanir sínar nánar, svo
að honum sé að minnsta kosti ljóst,
hveijarþær eru.

Dr. Victor H. Umbricht er treyst í þriðja heiminum
Þeir vita að hann vil
verða kóngnr í Ken;
Hann er doktor í lögfræði og heiðursdoktor; fyrrverandi starfsmaður
svissnesku utanríkisþjónustunnar og Alþjóðabankans í Washington;
setti seðlabankann í Zaire á fót eftir að Kongó fékk sjálfstæði frá
Belgíu; hefur átt sæti í stjórnum fyrirtækja á við Ciba Geigy og
Swissair; er varaforseti Alþjóðaráðs Rauða krossins; hefur verið for-
maður fjölda nefnda á vegum Sameinuðu þjóðanna í Austurlöndum
Qær og er enn fenginn til að leysa vandamál þjóða, þegar þær eru
ófærar um að gera það sjálfar.
Hann heitir Victor H. Umbricht
og varð sjötugur í fyrra. Hann hefur
ferðast út um allan heim, en þó
aldrei komið til Islands. Hann þekkir
Geir Hallgrímsson, utanríkisráð-
herra, og Björn Bjarnason, aðstoðar-
ritstjóra Morgunblaðsins, af Bilder-
bergfundum, en hann situr í stjórn
Bilderbergs. Hann þekkti einnig
Bjarna Benediktsson, fv. forsætis-
ráðherra, og kunni vel að meta hann.
Við hveiju á maður að búast þegar
maður fer og hittir svona mann? Það
tók okkur hálft ár að fínna tíma sem
hentaði okkur báðum. Hann er á
sífelldum ferðalögum og stoppar
aldrei nema í fáa daga í einu 'a
skrifstofu sinni hjá Ciba Geigy í
Basel. Að lokum sættumst við á
hádegisverðarfund eftir margar
bréfaskriftir og tvær skeytasending-
ar. Ég bjóst við að hann myndi ræða
vandamál heimsins á alvarlegan og
ópersónulegan hátt yfir hádegisverð-
inum, að það yrði mjög fróðlegt að
hitta hann en ekki endilega neitt
sérstaklega skemmtilegt. En það
varð hvort tveggja í senn.
Sáttasemjari í
Austur-Afríku
Umbricht er lágvaxinn maður,
gráhærður, ákveðinn og röskur.
Hann hefur gaman af að segja frá,
segir gamlar sögur af sjálfum sér
eins og hann sé að segja þær í fyrsta
skipti. Hann horfir beint á viðmæl-
anda sinn og getur víst starað all
lengi á þá sem hann er að semja
við og eru með mótbárur. Augun í
honum eru brún og grá, brúnn hring-
ur í kringum augasteininn og grár
hringur yst. Hann krækir þumal-
fingrunum af og til í vestisvasana
eða grípur með báðum höndum í
óhnepptan jakkann með snöggri
hreyfíngu. Hann er snaggaralegur
karl sem hefur ekki sett sig á háan
hest þótt hann ráðleggi þjóðarleið-
togum og umgangist helstu áhrifa-
menn í alþjóðapólitík.
Hann var nýkominn úr fyrirlestr-
arferð til Marokkó og var á leið á
fund hjá Rauða krossinum í Genf
næsta dag og síðan á ráðstefnu í
París. Hann var ekki heima hjá sér
nema í fáeinar vikur á síðasta ári,
megnið af árinu var hann í Austur-
Afríku. „Ég var önnum kafinn í Víet-
nam árið 1977 þegar þess var farið
á leit við mig að ég tæki að mér að
verða milligöngumaður milli stjórn-
anna í Kenýa, Tanzaníu og Uganda
og hjálpaði þeim að fínna lausn á
deilum þeirra varðandi fyrra sam-
starf í Austur-Afríkubandalaginu.
Ég sættist á að vera settur neðst á
lista yfir menn sem komu til greina
til að vinna verkið en hafði fullan
hug á að vera áfram í Víetnam. Ég
var þar sem sérstakur fulltrúi Kurt
Waldheims, þv, framkvæmdastjóra
Sameinuðu þjóðanna, og vann að
því að samræma alþjóðaaðstoð við
landið og endurskipulagningu þess.
En leiðtogarnir í Austur-Afríku
völdu mig og ég tók verkið að mér.
Samkomulag milli þjóðanna var
uhdirritað í maí 1984. Visst tak-
markað samstarf var hafíð að nýju
og nú vinn ég að því að hlúa að
því og fjölga þjóðunum sem vinna
saman á þessu svæði.“
Austur-Afríkubandalagið var
formlega stofnað 1967. En samstarf
landanna hafði staðið lengi. Bretar
réðu löngum lögum og lofum í
Kenýa og Uganda og lögðu járn-
braut milli landanna á síðustu öld,
samræmdu póstþjónustu og heimil-
uðu fríverslun milli þeirra. Tanzanía
var innlimuð í kerfið þegar Bretar
tóku við völdum þar af Þjóðveijum
eftir fyrri heimsstyijöldina. Þjóðirn-
ar fengu sjálfstæði á árunum 1961
til 1963 og kusu að halda samstarfi
sínu áfram. Þær höfðu með sér
efnahagsbandalag og starfræktu í
sameiningu hafnar- og járnbrautar-
félag, póst og síma, flugfélag, veður-
athugunarstöð og flugumferðareft-
irlit, tolla- og skattaskrifstofu og
ýmsar rannsóknarstofur og þjón-
ustufyrirtæki.
Bandalagið stóð ekki lengi. Idi
Amin komst til valda í Úganda 1971
og leiðtogar Kenýa og Tanzaníu
gátu ekki unnið með honum. Viðhorf
þeirra áttu heldur ekki saman.
Fijálsri markaðsstefnu var fylgt í
Kenýa en sósíalismi átti upp á pall-
borðið í Tanzaníu. Að lokum fór svo
að landamæri landanna lokuðust,
leiðtogarnir ræddust ekki við og
efnahagsástandið í löndunum fór
hríðversnandi. Alþjóðabankinn átti
mikið fé inni há Austur-Afríku-
bandalaginu. Það var fyrir tilstilli
hans að Umbricht var fenginn til
að leysa mál bandalagsins, skipta
sameiginlegum eignum landanna á
milli þeirra og semja um skulda-
greiðslur hverrar þjóðar.
Það tók hann sex og hálft ár að
vinna starfið. „Þolinmæði, þolin-
mæði og aftur þolinmæði var það
sem þurfti til,“ sagði hann. „Fyrri
hluti starfsins fór í gagnasöfnun og
um 50 manns unnu að því með mér.
Svo þurfti að gera sanngjarnan
samning sem allir gátu sætt sig við.
Leiðtogar landanna höfðu valið
mig til að vinna þetta verk, ég hafði
ekki sóst eftir því, þeir vissu að ég
hef engan áhuga á að verða kóngur
í Kenýa, þess vegna treystu þeir
mér og undirrituðu loks samkomu-
lagið."
„Ég er njósnari“
„Ekki ég“
„Auðvitað hjálpar það mér í mínu
starfí að vera Svisslendingur," sagði
Umbricht, og minnti mig á að drekka
hvítvínið, til þess hafði hann pantað
Umbricht í Afríku.
Dr. Victor H. Umbricht. Það er
leitað til hans þegar þjóðir geta
ekki leyst vandamál sín á milli.
það. „Þegar ég hitti Idi Amin fyrst
sagði hann við mig: „Ég þekki yður
ekki. En þér hafið svissneskt vega-
bréf. Landið yðar hefur aldrei greitt
atkvæði á móti okkur eða gripið til
aðgerða gegn okkur. Þess vegna get
ég sætt mig við yður sem sáttasemj-
ara.““
Svisslendingar eru ekki aðilar að
Sameinuðu þjóðunum. Þjóðin mun
greiða atkvæði um hvort hún eigi
að ganga í þær nú í vetur. „Ég hef
gert stjórnvöldum í Bern skýra grein
fyrir afstöðu minni í þessu máli.
Ríkisstjórnin verður að gera lýðum
ljóst fyrir kosningamar, hvort Sviss
verði þundið af ákvörðunum öryggis-
málaráðsins í Sameinuðu þjóðunum
eða hvort við getum haldið hlutleysi
okkar áfram og haft samskipti við
allar þjóðir í heiminum án tillits til
samþykkta öryggisráðsins. Ef við
missum hutleysi okkar þá mun ég
greiða atkvæði gegn aðild að Sam-
einuðu þjóðunum. Sviss sker sig úr
í heiminum og getur komið að gagni
af því að það er óhlutdrægt og
hlutlaust land, án þess væri það
bara önnur Mongólía."
Umbricht heftir unnið mörg trún-
aðarstörf fyrir Sameinuðu þjóðimar.
Hann hafði umsjón með aðstoð
Sameinuðu þjóðanna við Bangladesh
í landinu sjálfu skömmu eftir að það
fékk sjálfstæði og var skipaður full-
trúi framkvæmdastjóra stofnunar-
innar í sérstökum verkefnum árið
1973. Hann kynntist Kurt Wald-
heim, framkvæmdastjóra Samein-
uðu þjóðanna, í Tyrklandi í heims-
styijöldinni síðari. Það var fyrsta
starf Umbrichts erlendis og hann
var nýbyijaður í svissnesku utan-
ríkisþjónustunni.
„Það var ekki heiglum hent að
komast til Tyrklands á þessum tíma.
Ég var sendur af stað frá Bem að
vetri til og var fjóra mánuði á leið-
inni. Móðir mín var orðin óróleg og
spurðist oft fyrir um mig í utan-
ríkisráðuneytinu, en þar var ekkert
vitað um mínar ferðir.
Mér var þrisvar vísað burtu frá
landamærum Ítalíu og Júgóslavíu.
Loks laumaðist ég yfir landamærin
og fór huldu höfði í gegnum landið.
Ég var svo heppinn að hitta unga
stúlku sem var einnig í felum og
hjálpaði mér mikið. Við eyddum nótt
saman í heystakki, það var ekkert
á milli okkar, til þess var alltof kalt
úti, og spjölluðum saman í myrkrinu.
„Ég er njósnari," sagði hún, þegar
það fór að líða á nóttina. „Ekki ég,“
svaraði ég, og fljótlega upp úr því
sofnuðum við.“