Morgunblaðið - 09.03.1986, Blaðsíða 22

-
SS________________________________________ 38 ei xham .eauDAauwíag .aiOAjavíUDHOM
22 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. MARZ1986
+
Drepið niðurfæti í nágrannabænum
Stórt! Hrikalegt! kemur fyrst
upp í huga þess sem flýgur með
nýju áætlunarflugi Grænlands-
flugs frá Reykjavík, inn yfir
Grænland, upp með vestur-
ströndinni og lendir á flug-
vellinum við Nuuk, höfuðborg-
ina sem fyrrum hét Godth&b.
Og ekki þarf lengi að ganga
um þennan 12 þúsund manna
bæ með margbreytilegum hús-
um á misháum klettahæðum við
sjóinn og heyra hljóðið í íbúum,
þegar maður skynjar þennan
mikla kraft og ólgu í samfélagi
svo örra breytinga að menn
fara næstum fram úr sálinni.
INuuk situr heimastjómin
- landsþingið sem varð
til fyrir aðeins sex árum
og landsstjómin sem um
hver áramót tekur í sínar
hendur fleiri málaflokka
til að reka samfélag með
nútímahætti og kröfum í þessu
hijúfa landi fjarlægðanna. Þessu
2ja milljón ferkílómetra landi,
stærra en öll Vestur Evrópa, og
hulið jökli nema strandlengjan, sem
þó er þrisvar sinnum stærri að flat-
armáli en ísland. Og mann rekur í
rogastans þegar kemur í ljós í Nuuk
að þrátt fyrir landrýmið verður að
gera uppfyllingar út í sjó og löng
undirgöng gegnum fjall til að fá
rými fyrir stækkandi bæ. Þann
ramma’ setja hinir hrikalegu klettar
og fögru fyöll með jökulsporðum í
fjarðarbotna byggð og bardúsi nú-
tímaþjóðfélags. Og það eru ekki
nema sex ár síðan varð til flugvöli-
urinn sem maður hefur lent á og
sem nú á að taka við vikulegum
flugferðum frá Reykjavík. Og sem
færir þessa byggð í seilingarfjar-
lægð frá nágrönnunum á íslandi.
Nuuk stendur á nesi og næstum
umlukt sjó, en 1600 m há kletta-
fjöllin, þau elstu á jörðinni, ekki
langt undan. Þama settist Hans
Egede að þegar hann kom snemma
á 18. öld í leit að afkomendum Is-
miðbæ Nuuk er gríðarstór kjörbúð Bruksens með áfengissöludeild.
Álkukjöt þykir herramannsmatur á Grænlandi. Á
markaðinum sat veiðimaður og seldi húsfreyjunum
álkur í matinn.
Unnið að aflanum á markaðinum, en þar voru
menn með nýskotinn sel og fugla.
lendinganna sem ekki fannst lengur
af tangur né tetur, og tók sér í
staðinn fyrir hendur að kristna
eskimóana eða inuitana, eins og
þeir heita nú. Þessir frumbyggjar
komu fyrir 4000 árum vestan að í
Qórum áföngum. Eltu yfir til norður
Grænlands veiðidýrin, seli, hvali,
rostunga, ísbirni og hreindýr. í
landssafninu í Nuuk, sem komið
hefur verið fallega fyrir í gamalli
vöruskemmu frá 1935, getur maður
kynnst að nokkru lifnaðarháttum
þessa fólks af fomminjum. Þar
liggja nú, rétt eins og fólkið hefði
sofnað út af í gær, „múmíur" af
konum og tveimur bömum, sem
uppi voru á fimmtándu öld og
geymdust frostþurrkuð þar til fyrir
fáum árum. Veita nú upplýsingar
um þetta fólk og fatnað þess fyrir
500 árum. En á klettahæð fyrir
ofan gömlu kirkjuna gnæfir stytta
af trúboðanum Hans Egede. Og svo
við sjóinn í hæfílegri fjarlægð er
trúboðsstöð Samuels Kleinsmiths,
en þessi tvö trúboð á klettóttri
eyðiströnd höfðu eins lítið saman
að sælda og mögulegt var. Gömul
vöruhús Grænlandsverslunarinnar
setja sinn svip á bæinn. Maður
rekur augun í Oles Varehus, eina
elstu verslunina, þar sem nú var
útsala. En nær allur bærinn er
byggður upp á fáum ámm. Þama
eru 10 stórar hefðbundnar íbúða-
blokkir, byggðar til að hýsa sem
fyrst hina öru fólksfjölgun á sjö-
unda áratugnum. Og raðhúsin og
einbýlishúsin sem ruku upp milli
1970 og ’77. Enn eru húsnæðis-
vandræðin eitt aðalvandamálið,
1500 manns á biðlista eftir hús-
næði. En víðast er leitast við að
halda í gamlan stíl og lit , rautt,
gult og grænt. Um tíma var meira
að segja bannað að mála hús í sama
lit og hið næsta. Það var eftir að
drottningin var þar á ferð og hafði
orð á því að henni þætti það fallegt.
Allt sem tilheyrir nútímasam-
félagi er þarna að finna. í mið-
bænum eru tveir bankar, stórmark-
aður Bruksens og margar smáversl-
anir, bókasafn, tannlæknamiðstöð,
tvö góð hótel, Hótel Grönland og
Godtháb auk Sjómannaheimilisins.
Byggingar vekja spumingar er
maður ekur hjá og fær svar við
þeim. Þama eru skólar og líka gamli
kennaraskólinn, Seminariet, einn
elsti skóli af þeirri tegund í veröld-
inni, frá miðri 18. öld. Lengi gátu
Grænlendingar menntað alla sína
kennara, en nú um árabil hafa þeir
orðið að fá kennara frá Danmörku,
sem veldur erfiðleikum. Þeir hafa
betri kjör en Grænlendingarnir,
greiddar ferðir heim o.fl., en ná
samt ekki þeim kjömm sem kenn-
arasamtökin dönsku krefjast og þau
hafa nú skorað á kennara að ráða
sig ekki til Grænlands, stóð í frétt-
um í blaðinu þennan dag. Græn-
lendingar hafa kennslumálin í sín-
um höndum, og hafa í Nuuk 4 stóra
grunnskóla og möguleika á tveggja
ára framhaldsnámi, en þeir sem
fara í menntaskóla eða lengra þurfa
að sækja námið til Danmerkur og
vera í heimavist. Verslunarskóli er
á staðnum. Stórt glæsilegt sjúkra-
hús vekur athygli með nýrri full-
kominni læknamiðstöð og 25 færum
sjúkrahúslæknum. Danir hafa heil-
brigðismálin á sinni hendi. Þegar
Jonathan Motzfeldt, formaður land-
stjómarinnar, er spurður hvort
landstjórnin hafi áform um að taka
heilbrigðismálin í sínar hendur,
segir hann að einhvemtíma komi
að því en varla á næstu árum. Það
sé stórt skref og dýrt. Ekið er fram-
hjá fangelsinu, sem ekki er í raun-
inni fangelsi. Þau eru ekki til í
Grænlandi, heldur nokkurs konar
betmnarheimili þar sem menn fara
til vinnu og skila sér að kvöldi. I
örfáum tilfellum hafa hættulegir
menn verið sendir í fangelsi til
Danmerkur.
Milli flugvallarins og hafnarinnar
í Nuuk er heilt nýtt hverfi sem
sprottið hefur upp á fimm ámm,
Nuussuaq, og hýsir 4—5 þúsund
manns. Hefur þurft að sprengja
göng gegnum fjall til að tengja
bæjarhverfin. Og þar er sportbáta-
höfn og veitingahúsið Perlan, sem
gefur ekki eftir bestu veitingastöð-
um í Evrópu. Hreinasta ánægja að
neyta þar matar og veiga með út-
sýni yfir kyrran fjörðinn upplýstan
af fullu tungli, eins og var það fagra
kvöld sem þrir íslenskir blaðamenn
sátu þar í fagnaði með kollegum
sínum. En í Nuuk em tvö vikublöð
gefín út með fréttum og grænlenskt
útvarp er rekið. Sjónvarpsefni
kemur vikulega á spólum frá Dan-
mörku og fer á milli útsendingar-
stöðvanna, en nokkurt grænlenskt
efni framleiða þeir sjálfir. Það er
ekki auðvelt að koma upp sjón-
varpsloftnetum á svo hrikalegum
Qöllum eða jöklum til að ná til
dreifðra strandbyggða.
Manneskjan breytist
ekki svo hratt
Snögg þróun á nokkmm ámm
yfir í norrænt velferðarríki, sem
tekið hefur áratugi og aldir annars
staðar, tekur sinn toll. Helstu
vandamálin em húsnæðisleysið og
áfengisbölið, segir mér Guldborg
Chemnitz, sem er varaborgarstjóri
og fer með félagsmálin: „Breyting-
amar hafa verið alltof hraðar,
manneskjan sjálf tekur ekki svo
hröðum breytingum. Það er heil-