Morgunblaðið - 09.03.1986, Blaðsíða 57

falleg, hógvær og lítillát, en stefnu-
föst og undarlega djörf í skoðunum
af svo ungri stúlku að vera. Syðra
gekk Guðrún þegar til liðs við Góð-
templararegluna, hún gerist virkur
félagi í stúkunni Hlín og var alla
tíð einlægur talsmaður bindindis.
Hún tók ótrauð og hiklaust til máls
á fundum og hélt fram áhugamálum
sínum. Kynntist hún fljótt ýmsum
framúrskarandi konum í bænum og
urðu margar þeirra góðir vinir
hennar og samherjar, nægir þar að
nefna Ólafíu Jóhannsdóttur sem
síðar hvarf til Noregs og helgaði
sig þar líknar- og mannúðarmálum.
Eitt af því sem sameinaði þær langa
hn'ð var trúarvissan.
Guðrún Lárusdóttir giftist árið
1902 Sigurbimi Ástvaldi Gísiasyni
cand. theol, kennara og rithöfundi
í Reykjavík, síðar heimilispresti við
Eliiheimilið Gmnd. Var hann frá
Neðra-Ási í Hjaltadal í Skagafirði.
Bjuggu þau fyrsta misserið í Þing-
holtsstræti 3 og síðan í húsinu núm-
er 11 við sömu götu en frá árinu
1906 að Ási á Sólvöllum og við það
hús vora þau oftast kennd. Þeim
Guðrúnu og Sigurbimi varð tíu
bama auðið, þijú þeirra létust á
bamsaldri, Kristín Guðrún á þriðja
ári og Kristín Sigurbjörg á tíunda
ári og Gústaf, þeirra yngsta bam
á fyrsta ári. Sjö böm komust upp
og þau fimm sem lifðu móður sína
vora: Láras borgarskjalavörður og
rithöfundur, Halldór verslunarfull-
trúi, Gísli forstjóri Elliheimiiisins
Grandar, Friðrik heildsali og Kirstín
Lára er iengi var í forystusveit
Kvenréttindaféiags íslands, gift
Ásgeiri Einarssyni dýralækni. Eftir
að Guðrún eignaðist sitt eigið heim-
ili og Qölskyldan stækkaði varð
verkahringurinn umfangsmeiri
enda þótt hún, að venju þess tíma,
hefði jafnan vinnukonur. Gest-
kvæmt var í Ási, vinir og vanda-
menn vora þar auðfúsugestir, og
áhugi Guðrúnar á mönnum og mál-
efnum varð einsog segull, fólk tók
að leita til hennar með vandamál
sín. Hún gaf sér ævinlega tíma til
að ræða við fólk sem þannig kom
til hennar og heyra hvað íþyngdi
huga þess. Margir komu endumýj-
aðir á sál og hjarta af fundi hennar.
Á einum stað þar sem sonur Guð-
rúnar ritar um móður sína rifjar
hann meðal annars upp frá bemsku
sinni þegar systkinin urðu óþolin-
móð að bíða eftir að samtölum
móður þeirra við aðkomufólk lyki.
Seinna, sagði hann, skildum við
hvað í þeim fólst og að slík samtöl
gátu verið, eins og hann orðar það,
sálfræðileg könnun og andleg lækn-
isaðstoð sem gat haft gagngerð
áhrif á heilu heimilin og fjölskyld-
umar.
Þekking hennar á kjöram fólks
varð með tímanum mikil og fjölda
margir bára óskorað traust til
hennar. Enda fór það svo að hún
var sjálfkrafa kölluð fram á völlinn
til opinberrar þjónustu. Við bæjar-
stjómarkosningamar í Reykjavík í
janúar 1912 skyldi kjósa fimm full-
trúa til næstu sex ára og komu tólf
listar fram við þá kosningu. Þeir
sem hlutu kosningu voru Hannes
Hafliðason, Þorvarður Þorvarðar-
son, Knud Ziemsen, Sveinn Bjöms-
son og Guðrún Lárasdóttir. Sat hún
í bæjarstjóm til ársins 1918. Þann
tíma var hún í skólanefnd og einnig
fátækrafulltrúi þau árin og áfram
til ársins 1922. Síðar, eða árið 1930,
var hún svo skipuð fátækrafulltrúi
og gegndi því til dauðadags. í starfí
sínu sem fátækrafulltrúi kynntist
Guðrún erfiðustu kjöram manna
baíði í andlegu og efnalegu tilliti.
Án efa hefur það verið henni mikil
raun að kynnast því hversu fólk
gat verið illa á vegi statt, en á móti
kom að henni var það huggun og
uppörvun að geta liðsinnt því. Til
era frásagnir af henni í þessu starfi
og skal hér sögð ein slík sem kemur
fram í eftirmælum er Guðrún J.
Briem ritar um nöfnu sína. Þær
höfðu átt mikið og náið samstarf á
vettvangi félagsmála og eitt sinn
þurftu þær í því sambandi að ná
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. MARZ 1986
mv mt
Frá útförinni 27. ágúst 1938, hún hófst með húskveðju heima í Ási og fyilti mannfjöldinn sem
þangað safnaðist nærliggjandi götur. Líkfylgdin á leið í Dómkirkjuna sést hér koma niður Túngötu.
fundi eins bæjarfúlltrúans. Þegar
hinu upphaflega erindi þeirra er
lokið heyrir Guðrún J. Briem að
bæjarfulltrúinn spyr Guðrúnu Lár-
usdóttur hvort fólkið sem hafí flutt
inn til hennar á dögunum sé búið
að fá húsaskjól og að hún játar
því. Greinarhöfúndi lék forvitni á
að vita frekari málavexti og kom
þá fram að eitt kvöld ekki löngu
áður hafði maður komið að Ási til
Guðrúnar Lárusdóttur, tjáð henni
vandræði sín og leitað liðsinnis
hennar. Ásamt konu sinni og fímm
bömum hafði hann verið borinn út
á götuna úr húsnæði því sem §öl-
skyldan hafði búið í. Guðrún lét
ekki mörg orð falla, sagði mannin-
um að koma heim í Ás með fjöl-
skyldu sína því án húsaskjóls geti
þau ekki verið. Lét hún síðan rýma
dagstofuna í húsi sínu og bjó um
þessa sjö manna fjölskyldu þar.
Vora þau svo þaraa um sinn uns
Guðrún fann leið út úr vanda þeirra.
Var það mat greinarhöfundar að
þeir væra færri sem þannig myndu
bregðast við vandkvæðum náunga
síns. En atburðir sem þessir vora
ekki einsdæmi í störfum Guðrúnar
Lárasdóttur, henni var það eiginlegt
að sýna kærleika sinn í verki.
Kona nokkur hér í bæ hefur sagt
mér frá því er hún fór til fundar
við Guðrúnu Lárasdóttur þeirra
erinda að Ieita ásjár fyrir aldraða
konu sem hvergi hafði höfði sínu
að halla. Guðrún var að þvo þegar
að var komið og ræddu þær málin
yfír þvottabalanum. Aðeins tveimur
dögum síðar barst gömlu konunni
einstæðu tilkynning frá Guðrúnu
sem fól f sér lausn á málum hennar.
En fyrir daga almanna trygginga
vora fáir verr á vegi staddir en
einmitt gamalt fólk sem var orðið
slitið eftir ævilangt strit og átti
enga nákomna að. Eitt af hjartans
málum Guðrúnar var að koma á fót
elliheimili til að bæta úr þessum
erfiðleikum og umkomuleysi hinna
öldruðu. Stóð hún mjög við hlið
Guðrún með eij
sínum, Sigurbirai Á. Gislasyni,
á ferð I Berlín 1905.
eiginmanns síns við að stofna Elli-
heimilið Grand og þar var Guðrún
tíður gestur hjá vistmönnum til að
ræða við þá og kynnast kjöram
þeirra. Oft lék hún þar á hljóðfæri
og stuðlaði að almennum söng.
Sagan segir einnig að þegar Jón
Þorláksson, þáverandi formaður
Sjálfstæðisflokksins, kom heim til
Guðrúnar til þess að fá hana til að
bjóða sig fram til þings fyrir flokk
sinn, hafí hún staðið við þvottabal-
ann. „Það verður hver að koma til
dyranna eins og hann er klæddur,"
á Guðrún að hafa sagt þegar þetta
var talfært við hana síðar.
í júnímánuði 1930 fór fram kosn-
ing þriggja landskjörinna alþingis-
manna og úr Reykjavík hlutu kosn-
ingu þau Pétur Magnússon, Jónas
Jónsson og Guðrún Lárusdóttir.
Kjörtímabil Ingibjargar H. Bjama-
son var þá á enda og hún gaf ekki
kost á áframhaldandi þingsetu, varð
Guðrún því önnur kona hér á landi
sem kosin var til starfa á Alþingi.
Guðrún sendi frá sér ítarlega
stefnuskrá þegar hún fór í framboð
vegna Alþingiskosninganna. Hún
ávarpar þar háttvirta kjósendur og
segist telja það skyldu sína að
minnast á nokkur landsmál við þá.
Hún nefnir nokkra málaflokka sem
hún vilji beita sér fyrir: Kristin-
dómsmálin, sem era henni æðst
allra mála; Fátækralöggjöfina, sem
nauðsynlegt sé að taka til rækilegr-
ar endurskoðunar. Raforkumálið,
sem engum geti blandast hugur um
að flytji með sér framfarir og
þægindi inn á heimilin: Tollmálin,
sem eitt af ágreiningsmálum þjóð-
arinnar og neyðarúrræði sé að tolla
nauðsynjavörar: kvenréttindamálin,
sem óbeinlínis komi á dagskrá þing
eftir þing og er einkum með í huga
vanmat á störfum kvenna og þá
stöðu að konur hafí nær engin bein
áhrif á stjóm landsmála. Sú stað-
reynd að pólitískur flokkur bauð
konu öraggt sæti á lista, Guðrún
var í öðra sæti á framboðslista
Sjálfstæðisflokksins í þessum kosn-
ingum, telur hún vera tækifæri sem
íslenskar konur geti ekki hafnað.
Hún segir beram orðum að það
atriði hafi vegið þungt þegar hún
ákvað að gefa kost á sér til þing-
mennsku. Hún spyr kjósenduma
beint hvort dyr Alþingis eigi að
lokast á hæla fyrsta og eina kven-
fulltrúanum sem þar hafí setið frá
stofnun þingsins fyrir eitt þúsund
áram og hvort Ingibjörg H. Bjama-
son eigi að hverfa svo af þingi að
önnur kona taki þar ekki sæti í
hennar stað. Fram kemur í þessari
kosningastefnuskrá Guðrúnar Lár-
usdóttur, að konur hvaðanæva af
landinu hafa skrifað henni, hvatt
hana og lýst stuðningi við framboð
hennar. Hún segist ekki vera
flokkspólitísk í venjulegum skilningi
þess orðs og meginmarkmiði sínu
lýsir hún á þennan veg: „Ég er
fyrst og fremst íslendingur, sem
vil þjóð minni allt hið besta og hefi
löngun til að starfa fyrir heildina,
hvar sem ég er stödd, eftir því sem
Guð gefur mér ráð til.“
Guðrún tók síðan sæti á þingi
14. febrúar 1931 er það kom saman
í fyrsta skipti eftir landskjörið árið
áður. Sat Guðrún Lárasdóttir síðan
á þingi til æviloka eða á átta þing-
um. A Alþingi beitti hún sér einkum
fyrir brautargengi ýmissa mannúð-
armála. Þótti henni stundum sem
þau málefni ættu ekki þeim skiln-
ingi að mæta eða nytu þeirrar
athygli sem þeim bæri. Sem dæmi
má nefna að á fímm þingum í röð
barðist hún fyrir, án þess að útrætt
yrði, stofnun uppeldisheimilis handa
vangæfum börnum og unglingum.
Svipað mátti segja um önnur þing-
mál hennar svo sem stofnun fávita-
hælis, drykkjumannaheimilis og
fleiri málefni af þeim toga sem hún
beitti sér fyrir. Kom hér fleira en
eitt til. Þessir málaflokkar vora
ekki hin dæmigerðu þingmál á þeim
tíma, hún tilheyrði lengst sinnar
þingsetu flokki sem ekki átti aðild
að stjórnarsamstarfi og var af þeim
sökum örðugt um framgang mála.
Sumir andstæðingar hennar í
stjórnmálum virtust og leggja sig
fram um að vinna gegn þeim málum
sem hún beitti sér fyrir, einnig vora
þeir sem töldu að hún væri af
„gamla skólanum" og þröngsýn
vegna þess hve mikil og eldheit trú-
kona hún var. En því fór íjarri og
er margt sem vitnar einmitt um að
hún var á undan sinni samtíð í
ýmsum málefnum. Þau áhersluat-
riði sem þykja nú sjálfsögð í öryggi
velferðarríkisins, með vel skipu-
lögðum almanna tryggingum, vora
henni hjartans mál af því hún
þekkti svo vel hvar skórinn kreppti
að hjá fólki í daglegu lífi þess. Þessi
áhersluatriði vora fjarlæg mörgum
samtímamönnum Guðrúnar Láras-
dóttur á opinberam vettvangi.
Hægt væri að tilfæra mörg dæmi
þess að hún var kona mjög frjáls-
lynd og umburðarlyndi hennar
gagnvart öðram, sem að ýmsu leyti
vora henni andstæðir í skoðunum,
var mikið svo framarlega sem hún
fann að menn hefðu til að bera
hreinskilni og drenglund. Það var
ekki að ófyrirsynju að Ólafur Thors
segir í eftirmælum þeim um Guð-
rúnu, sem fyrr var vitnað til, að
íhugunarefni sé ef fráhvarf Guð-
rúnar af Alþingi eigi eftir að verða
smælingjum þessa lands óbætan-
legt tjón. Til þess að hindra það
verða þeir sem eftir silja á þingi,
og til þessa hafi lítinn áhuga sýnt
á mannúðarmálum, að láta þau til
sín taka.
í leiðara dagblaðs í Reykjavík við
fráfall Guðrúnar era störf hennar
á Alþingi rædd nokkuð og er þar
talið að mannúðarmálin eigi sér
talsmenn í öllum flokkum. „En á
síðari áram,“ segir það, „hefur
enginn barist fyrir málstað þeirra
sem lífíð leikur harðast af jafn
næmri samúð og Guðrún Lárus-
dóttir." Sagt er þar að þingmenn
séu oft granaðir um græsku í mál-
flutningi og að hann þjóni þeim
tilgangi einum að afla þingmönnum
kjörfylgis. En slíkt geti enginn leyft
sér að segja um Guðrúnu. „Nærvera
hennar á þingi var eins og mildur
dráttur í harðlegri ásýnd“ og síðan
segjr „Réttmæti þeirra mála sem
hún barðist fyrir orka ekki tvímæl-
is. Hún lagði traustan grandvöll að
ýmsu því sem eftir er að reisa.“
Guðrún var mjög virk í ýmsum
félagasamtökum og verður það ekki
allt talið hér. Nefna má að hún átti
um árabil sæti í stjórn Barnavinafé-
lagsins Sumargjöf, í stjóm Kristi-
legs félags ungra kvenna, jafnan
umtalað sem KFUK, frá árinu 1922
og formaður frá 1928 ogtil æviloka;
Sjá næstu síðu