Morgunblaðið - 22.03.1986, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. MARZ1986
Eitt stykki iðnað,
(um hlutverk athafnamanna og ráðunauta)
eftir Snorra
Pétursson
í einu dagblaðanna var á dögun-
um vitnað í ummæli athafnamanns-
ins Davíðs Scheving Thorsteinsson-
ar, þar sem hann lýsti litlu áliti sínu
á ráðunautum með eftirfarandi
orðum: „Ráðunautur er maður, sem
fær lánað úrið þitt og segir þér síðan
hvað klukkan er.“
Hér komst Davíð skemmtilega
að orði eins og oftast endranær,
og eflaust er eitt gramm af sannleik
í þessu. Hins vegar var það, sem
Davíð sagði í framhaldi af þessum
orðum miklu merkilegra. Hann
minnti á það, að athafnamenn gætu
ekki treyst á ráðunauta til að leysa
allan sinn vanda. Þeir yrðu sjálfir
að skapa hugmyndimar og hafa
frumkvæðið í sínum málum. Þetta
eru mikilvæg sannindi, náttúrulög-
mál, sem allt of margir virðast þó
hafa gleymt.
Of oft gerist það, að misvitrir
stjómmálamenn, og jafnvel vel
meinandi ráðunautar, reyna að
troða hugmyndum sínum upp á
almenning með því að veita gælu-
verkefnum sínum ýmiskonar for-
gang t.d. með niðurgreiðslu af
almannafé. Og allt of margir efni-
legir athafnamenn hafa gleymt
náttúrulögmálinu, og mæna til
landsfeðra og ráðunauta eftir bjarg-
ræðinu.
Forystumenn sveitarfélaga sitja
í atvinnumálanefndum og fjasa um
að setja þurfi á stofn iðnað í byggð-
arlaginu, léttan iðnað, hátækniiðn-
að, lífefnaiðnað, matvælaiðnað eða
jafnvel orkufrekan iðnað, og svo
er formaðurinn sendur suður til að
sækja eitt stykki iðnað, takk.
En árangurinn lætur á sér
standa. Það er nefnilega ekki hægt
að brjóta náttúrulögmálið. Ekkert
getur komið í stað sköpunargáfu
einstaklingsins, frumkvæðis og
áræðis. Hugmyndimar spretta upp
úr reynslu og umhverfi athafna-
mannanna, sem vita hvar þörfin er
og þeir þekkja sínar sterku hliðar.
Frumkvæðið verður til vegna með-
fæddrar athafnasemi en ekki fyrir
tilstuðlan ytri aðstæðna.
Er það þá nóg til að virkja at-
hafnamennina, að láta þá vera í
friði og eftirláta. þeim leiksviðið?
geta þeir spjarað sig einir með „dug,
djörfung og drengskap" að vopni?
Svarið er bæði já og nei.
Hugmyndin, frumkvæðið og
áræðið em undirstaðan. En það
þarf fleira til. Það þarf íjármagn,
tækniþekkingu, þekkingu á mark-
aðsmálum o.sv.frv. Oftast skamm-
ast menn yfir skortinum á fjár-
magni, yfir þröngsýni stjómvalda,
sem ekki vilja veita fé í þetta mál
eða hitt. Satt er það, að oft er svo
miklu eytt í gæluverkefnin, að
ekkert er aflögu í annað. Hitt gerist
þó æði oft, að athafnamaðurinn
getur ekki, eða vill ekki, leggja mál
sín þannig fyrir, að fjármagnseig-
endur, hvort heldur opinberir aðilar
eða einkaaðilar, geti metið hvort
þeir vilji leggja fram fé sitt til fyrir-
tækisins. Oft veldur tortryggni og
þröngsýni því, að athafnamaðurinn
treystir engum utanaðkomandi fyr-
ir hugmyndum sínum, reynir að
puða einn í sínu homi eða geymir
hugmyndina vandlega undir kodd-
anum.
Margt bendir til þess að jákvæð
breyting sé að verða í þessum efn-
um. Menn em famir að rifja upp
gamla náttúmlögmálið, athafna-
maðurinn er aftur að öðlast þá
viðurkenningu sem hann á skilið,
fjármagnseigendur em famir að
gefa honum gaum og hann sjálfur
er orðinn opnari fyrir því að leita
Snorrí Pétursson
„Greinarhöfundur
þekkir af eigin reynslu
mörg dæmi um það,
hvernig góðar hug-
myndir urðu að engu
vegna þess að athafna-
maðurinn lét undir
höfuð leggjast að leita
til annarra eftir þeirri
þekkingu sem hann
skorti.“
takk
aðstoðar annarra. Og sem betur fer
eru margir ráðunautar reiðubúnir
til að leggja honum lið.
Greinarhöfundur þekkir af eigin
reynslu mörg dæmi um það, hvernig
góðar hugmyndir urðu að engu
vegna þess að athafnamaðurinn lét
undir höfuð leggjast að leita til
annarra eftir þeirri þekkingu sem
hann skorti. Minnisstæð em sam-
skipti við ónefndan uppfinninga-
mann.
Uppfinningin var ótvírætt snjöll,
og markaðsmöguleikamir vom
miklir. Það var hins vegar ljóst, að
umsækjandann skorti reynslu og
þekkingu (og raunar áhuga) á fjár-
málastjórn og markaðsmálum, og
hann hafði ekki skilning á nauðsyn
strangs gæðaeftirlits og faglegrar
útlitshönnunar. Einnig var ljóst að
hann var ófáanlegur til að breyta
afstöðu sinni til utanaðkomandi
aðstoðar, hann taldi sig fullkomlega
færan um að leysa öll vandamál
sjálfur.
Það fór því miður eins og greinar-
höfundur óttaðist. Fyrirtækið lenti
í miklum erfíðleikum og gjaldþrot
blasti við. Sem betur fer var þá
eigandinn reynslunni ríkari og féllst
á að leita þeirra aðstoðar, sem hann
þarfnaðist og áræðir fjármagnseig-
endur komu einnig til liðs við hann.
Nú er þetta blómlegt fyrirtæki, sem
selur framleiðslu sína í mörgum
löndum.
Það kostaði meira fé en þurft
hefði að koma þessu fyrirtæki á
laggimar, og árangrinum var að
ástæðulausu teflt í tvísýnu.
Þessi athafnamaður spurði eng-
an hvað klukkan var fyrri en það
var nærri því orðið of seint.
Höfundur er viðskiptafræðingur
og rekur ráðgjafastofu í Reykja-
vík.
Laissez-faire — frjálshyggja
eftir Kjartan Ragnars
Laissez-faire (undirskilið l’ind-
ustrie) er gömul hagfræðikenning
sem boðar hömlulaust frelsi at-
vinnuvega, einkum iðnaðar og
verzlunar, án ríkisafskipta. Þegar
á ofanverðri 17. öld verður vart
frumdraga að hugmynd þessari.
Um eitt hundrað árum síðar, á því
méli er iðnbyltingin hófst í Bret-
landi, kom fram í Frakklandi kjör-
orðið „pour mieux gouvemer il
faudrait gouvemer moins“, þ.e.
eitthvað á þá leið að slökun á stjóm-
taumum boði betri stjóm.
Hugmyndir þessar bera sjáifsagt
keim af lögmáli framboðs og eftir-
spumar, en undan því lögmáli verð-
ur ekki vikizt, hvorki í sósíölsku
hagkerfi né kapítölsku, enda er
skemmst að minnast t.d. markaðs-
verðs búvöm austantjalds þar sem
bændur fá að selja (takmarkað)
afurðir sínar miklum mun hærra
verði en lögboðnir skömmtunarprís-
ar ákvarða, markaðurinn ræður
sem sé verðlagi; framboð og eftir-
spum ráða fískverði í Bretlandi, svo
"og olíuverði á heimsmarkaði eins
og dæmin sanna, og nýlega bámst
fregnir af 30% verðlækkun eggja
hér á landi vegna framboðs langt
umfram eftirspum. Nefnd em hér
aðeins örfá dæmi af fjölmörgum
sem við þekkjum öll, og tengjast
e.t.v. „laissez-faire“- hugmyndum í
framkvæmd.
Með hugtakinu „laissez-faire“ er
við það átt að (iðnaðar)framleiðsla
og (viðskipta)velta eigi að ráðast
af sjálfum sér. Með hæfilegri glettni
mætti e.t.v. orða þessar hugmyndir
við fom orðstef íslenzk, að „reka á
reiðanum" eða „vaða á súðum“,
enda hætt við að ekki þyki björgu-
lega um hnúta búið. Þá virðast og
aðrar fomar hugmyndir koma hér
við sögu, þ.e. stjómleysi eða anarki
— þá, og aðeins þá verði fagurt
mannlíf í sjónmáli. Reyndar töldu
fomir spekingar kínverskir konung
því aðeins réttlátan og farsælan,
að þegnamir yrðu hans ekki varir;
en það er önnur saga.
Ekki verður betur séð en að hinar
fomu hugmyndir um „laissez-faire“
séu færðar í nýjan búning um þess-
Kjartan Ragnars
„Ekki verður betur séð
en að hinar fornu hug-
myndir um „Laissez-
faire“ séu færðar í nýj-
an búning um þessar
mundir undir heitinu
„frjálshyg-gja“.“
ar mundir, undir heitinu „fijáls-
hyggja“.
Við sem erum ekki hagvanir á
glæsivöllum viðskiptalífs tækjum
því með þökkum ef hagspekingar
vildu skýrgreina skilsmun, ef ein-
hver er, þessara tveggja hugtaka
um „laissez-faire“ og „fijáls-
hyggju". Reyndar virðast þeir vísu
menn sjaidnast sammála.
Nú virðist fijálshyggjan einnig
boða afnám opinberra trygginga,
en taka upp það sem áður var nefnt
„charity" í Bretlandi, þ.e. eins konar
ölmusa sem mönnum þóknaðist að
leggja fram sér til sáluhjálpar.
Þess skal getið að hugmyndum
„laissez-faire“ hefur hvergi verið
framfylgt til hlítar, hvorki fyrr né
síðar, enda telja fróðir menn þær
óraunhæfar, svo og anarki-hugsýn-
ir.
Höfundur er fv. sendifulltrúi,
hefur nýlega látið af opinberum
störfum fyrir aldurs sakir.
Emest Hemingway
„ Gamli maður-
inn oghafið“
íendurskoð-
aðri þýðingu
BÓKAKL ÚBBUR Almenna bóka-
félagsins hefur gefið út Gamla
manninn og hafið í endurskoð-
aðrí þýðingu Bjöms O. Bjöms-
sonar.
í kynningu forlagsins segir
„Gamli maðurinn og hafið er, eins
og kunnugt er, síðasta stórlistaverk
Hemingsways — þess höfundar sem
hefur haft svo mikil áhrif á bók-
menntir þessarar aldar. Margir líta
svo á að sagan sé eins konar upp-
gjör höfundarins — ekki aðeins við
sína eigin ævi, heldur við ævi þeirr-
ar kynslóðar sem hann tilheyrði.
Sú kynslóð lifði tvær heimsstyijald-
ir, var stórvirk í starfi og fram-
kvæmdum, en hvað liggur eftir
hana? Ef til vill aðeins beinagrindin
af þeim fiski sem hún veiddi.
Gamli maðurinn og hafið segjr
frá gömlum fískimanni sem hefur
svo vikum skiptir komið slyppur að
landi. Svo gerist það að risafiskur
bítur á hjá honum. Hann dregur
bátinn eins og hann væri fis eitt,
en með snilld sinni og þrautseigju
tekst gamla manninum að þreyta
fiskinn og eftir margra klukkutíma
viðureign að drepa hann. Hann
setur fiskinn á seil og á heimleiðinni
ráðast hákarlamir á hann og éta
hann þrátt fyrir harðvítuga vöm
gamla mannsins. Hann kemur ekki
í land með annað en beinagrindina
og af henni er ekkert gagn að hafa
annað en það að hún er vitni um
veiði hans og ósigur hans sem frá
ákveðnu sjónarmiði var einnig sig-
ur.
Útgáfa bókaklúbbsins er 2. út-
gáfa bókarinnar á íslensku. Þýð-
andinn er Bjöm O. Bjömsson, en
Kristján Karlsson hefur að beiðni
útgáfunnar endurskoðað þýðinguna
— af þeirri einföldu ástæðu að séra
Bjöm þótti fylgja of ákveðið sinni
fastmótuðu stefnu — að leggja sig
ekki eftir hinum sérstæða stíl
Hemingways, sem hann taldi of
óskyldan íslensku til þess að unnt
væri að ná honum svo vei færi —
eða eins og segir í eftirmálsorðum
útgefanda: „Af þessum ástæðum
fengum við Kristján Karlsson til
þess að endurskoða þýðinguna með
góðfúsu leyfi bama Bjöms 0.
Bjömssonar. Okkur þótti hún óþarf-
lega frjálsleg á köflum — of íjarri
frásagnarstíl Hemingways."
Gamli maðurinn og hafíð er 111
bls. að stærð í hinni nýju útgáfu.
Hún er prentuð og bundin í Prent-
smiðjunni Odda."
OPINN I DAG 10—16
Vörumarkaðurinn hl.
Sími 611310 ^