Morgunblaðið - 22.03.1986, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. MARZ1986
Lækkað vömverð
mikið auglýst þessa dagana
AÐ UNDANFÖRNU hefur verið óvenju mikið um
auglýsingar á verðlækkunum af ýmsu tagi. Mest ber
á auglýsingum á matvörum, svo sem smjöri, svínakjöti
og kjúklingum, en einnig er mikið um auglýsingar á
fermingargjöfum og ýmsum vörum fyrir páskana.
Guðmundur Sigurðsson hjá Verðlagsstofnun sagði að
ekki væri farið að bera á því að fyrirtæki lækkuðu vörur
og þjónustu til frambúðar. Ekki væru nema eitt eða tvö
dæmi um það fyrir utan verðlækkanir á bílum, heimilis-
tækjum, grænmeti og fleiru vegna lækkunar á tollum.
Sagði hann að þessar verðlækkanir sem nú væru mest
áberandi væru tímabundnar og notaðar sem söluhvati.
Ekkert af þessu virtist vera varanlegt. Almennt um þetta
sagði Guðmundur að fyrirtækin virtust vera að reyna að
átta sig á stöðunni og möguleikum sínum til verðbreytinga
og væri engan lína komin í þessi mál ennþá.
Skínkan er nu
40% ódýrari
en í janúar’.
fjolda áskorana
*»k»rHé Kring |XI)

unt
W “ 'r'*"
f 'Í
TECHNiœ
Fáðuþér
&**»*tMtm*> t
I
jhtoooml
■ sxs

rsm
Atvinnufrelsi eða
lögvemduð störf
eftirAtla Harðarson
Þegar sagnfræðingar framtíðar-
innar skrifa sögu tuttugustu aldar-
innar verður það mannfélag sem
við nú lifum í líkast til hvorki kallað
tækniþjóðfélag né upplýsingaþjóð-
félag heldur pappírsþjóðfélag. Enda
er það réttnefnt pappírsþjóðfélag
þar sem pappírsgögn á borð við
prófskírteini eru miklu meir metin
en mannkostir á borð við verksvit,
dugnað, hugkvæmni og heiðarleika.
Eðlí þessa pappírsþjóðfélags opin-
berast hvað greinilegast í lögvemd-
un starfsheita og umfjöllun manna
þar um. Nú er helst rætt um lög-
vemdun kennarastarfsins og mun
ég því nefna það starf til dæmis í
þessum pistli. En eins mætti sækja
dæmi úr hverri annarri starfsgrein
sem er, sé einhverra dæma þörf til
að sanna jafn augljósan hlut og
þann að lögvemdun starfsheita er
til ills eins og landsins gagni og
nauðsynjum er betur borgið með
því að tryggja þegnunum það at-
vinnufrelsi sem stjómarskráin gef-
ur fyrirheit um.
Með lögvemdun starfsheitis er
átt við að óheimilt sé að ráða aðra
til starfs í ákveðinni grein en þá
sem uppfylla tiltekin skilyrði. I
pappírsþjóðfélögum eru þessi skil-
yrði oftast nær þau að viðkomandi
hafí tekið tilskilin próf. Með þessu
er stjómendum fyrirtækja og stofn-
ana -auðvitað sýnt, •nokkúrt van-
traust — þejm er-ekki treyst til að
ráða þann sem þeir teija hæfastan
heldur gert að ráða þá eina sem
réttan pappír hafa. Gerum ráð fyrir
því að starfsheiti kennara sé lög-
vemdað, tveir sæki um stöðu og
sé annar með próf en einhveija þá
lesti sem gera hann óhæfan til að
vinna starfíð vel en hinn sé vel
starfmu vaxinn en próflaus, þá
mega skólastjóri og skólanefnd ekki
nota vit sitt og reynslu til að velja
milli þeirra heldur er þeim gert að
velja þann lakari. Þar sem ætíð er
nokkuð um að fólk með pappíra og
próf sé illa hafandi í vinnu vegna
lasta sinna og það gerist að góðir
verkmenn fari um pappírslausir þá
hljóta svona tilfelli að koma upp:
tilfelli þar sem skólastjórar eða
aðrir, sem ráða kennara, eru knúnir
til þess af lögunum að fara á skjön
við það sem skynsemin segir þeim
að sé fyrir bestu og velja verr en
þeir mundu gera ef valfrelsi þeirra
væri ekki svo þröngar skorður sett-
ar. Því er vafamál hvort rétt sé að
setja því nokkrar skorður. Þó engin
lög segðu fyrir um hveija megi ráða
í kennarastarf og hveija ekki þá
væri tæpast hætta á að hæfur
maður með próf yrði látinn víkja
fyrir óhæfum prófleysingja vegna
glámskyggni eða frændrækni
skólastjóra. Langflestir sem stjóma
fyrirtækjum og stofnunum hafa
nægan metnað til þess að gera eins
vel óg lög leyfa og meiri hætta er
á að þeir freístist til að gera betur
en lög leyfa, þar sem 4öginteru <ávo
vitlaus að banna það sem er. fyrir
„Ef menn eru metnir
að verðleikum og
mannkostum eru þeir
líklegri til að leggja
rækt við hæfileika sína
og þroskast eftir því
sem efni standa til en
ef pappírinn hefur síð-
asta orðið.“
bestu, heldur en á því að þeir fremji
einhver glappaskot sem iöggjafan-
um hefur láðst að banna.
Af þessum rökum má ljóst vera
að lögvemdun starfsheita Ieiðir til
þess að þau störf sem lögin taka
til verða að jafnaði lakar unnin.
Fleiri rök má nefna gegn slíkri
lögvemdun og með óskertu at-
vinnufrélsi. Ein eru þau að hafí allir
þeir sem eitthvert starf vinna sömu,
eða nær sömu, menntun eru minni
líkur á að bryddað sé upp á nýjung-
um í greininni. Þeir sem vilja gera
einhveija tiltekna menntun að skil-
yrði þess að vinna ákveðið starf
horfa fram hjá því að menn með
ólíka reynslu og ólíka menntun eru
líklegri til að sjá hlutina frá nýjum
hliðum og koma með nýjar hug-
myndir sem til framfara horfa. Sú
hætta er líka fyrir hendi að þeir sem
vinna lögvemduð störf verði helst
til -værukærir, því þeir vita að það
má einu gilda hve illa þeir leysa
störf sín af hendi, þeir þurfa ekki
að óttast að aðrir verði ráðnir í
þeirra stað svo lengi sem annað-
hvort er skortur á fólki með tilskilin
réttindi eða allir sem réttindin hafa
eru í einu félagi og hafa með sér
þegjandi samkomulag um að keppa
ekki innbyrðis. Við skulum til
dæmis hugsa okkur að skóli úti á
landi sitji uppi með ómögulegan
söngkennara, en á staðnum sé
kirkjuorganisti sem sé orðlagður
fyrir að hafa kennt meðlimum
kirkjukórsins að syngja með mikl-
um ágætum en sé próflaus. Er ekki
líklegt að söngkennarinn reyndi að
taka sig á ef hann grunaði að
organistinn hefði augastað á starfí
hans og vissi að ef organistinn
sækti um þá yrði valið milli þeirra
eftir verðleikum þeirra, án tillits til
prófa og pappíra. Ef menn eru
metnir að verðleikum og mannkost-
um eru þeir líklegri til að leggja
rækt við hæfíleika sína og þroskast
eftir því sem efni standa til en ef
pappírinn hefur síðasta orðið. Lög-
vemdun starfsheita felur í raun
ekki annað í sér en það að þar sem
skynsamlegt mat á mannkostum,
reynslu og hæfni umsækjenda um
starf ætti að ráða þar skuli allt vit
upp hafíð og meira mark tekið á
pappír en á öllum þeim hlutum sem
máli skipta. í pappírsþjóðfélagi
skortir á að menn séu hvattir til
að ávaxta sitt pund og því er prófa-
og pappírsdýrkunin sem kemur
fram í kröfum um lögvemdun
starfsheita ógnun við heill þjóðar-
innar. Enda veltur þjóðarheill á
því öðru fremur að sem flestir
þegnanna komist til þess þroska
sem efni standa til og ekki verður
með orðum ýkt hve atvinnufrelsið
er miklu þroskavænlegra en lög-
vemdun starfsheita.
Það ætti að vera óþarfi að lengja
þetta mál með frekari rökum svo
ótvíræðir-sem kostir atvinnufrelsis-
ins «ru. -Eh þó eru ótalin þau rök
sem ég tel vega þyngst, þau eru á
þá leið að þar sem það er hin mesta
óhæfa að meina fólki að vinna gagn
og banna því að freista gæfunnar
á sem flestum sviðum þá er rangt
að banna því að vinna þau störf sem
hugur þess stendur til. Margir hafa
vilja og hæfileika til að vinna fleiri
störf en eitt og vilja skipta einhvem
tíma ævinnar. Til dæmis vinna
margir húsmóðurstörf framan af
ævi, hafa litla skólagöngu en
nokkra hæfíleika til ýmissa annarra
starfa og vilja nota þessa hæfíleika
þegar börnin em farin að heiman
og lítið að starfa þar. Reynsla hús-
mæðra af bamauppeldi og gangi
mannlífsins dugar í mörgum tilfell-
um betur en uppeldisfræðinám til
að vinna við grunnskólakennslu. Á
að banna þeim þeirra sem það vilja
að vinna við kennslu vegna þess
að þær vörðu þeim tíma sem lærðir
kennarar eyddu í uppeldisfræði til
að ala upp böm? Og hvað ef kirkju-
organistinn í dæminu á undan vill
gerast söngkennari í bamaskóla?
Það hefur sýnt sig að hann hefur
alla þá kosti tili að bera sem prýtt
geta góðan söngkennara. Á samt
að meina honum að spreyta sig
utan hann leggi fyrst á sig skóla-
göngu til að læra það sem hann
kann fullvel þegar? Með því væri
verið að njörva hvem mann niður
á einn bás ævilangt og banna fólki
að nota hæfileika sína á fleiri svið-
um: Banna því að vinna það gagn
sem það getur.
Nú kann einhver að spyija: Á
þá að leyfa hveijum sem er að vinna
hvaða starf sem er? Ég svara því
til að það eigi að leyfa hveijum sem
er að sækja um hvaða starf sem
er og láta þá sem sjá um ráðningu
á hveijum stað um að nota skyn-
semina til að velja hæfasta umsækj-
andann.
. Höfuadur cr magiater í heimspeki
■ og starfhr týá Félagsstofnunstúd-
■■. enta.