Morgunblaðið - 19.04.1986, Qupperneq 18

Morgunblaðið - 19.04.1986, Qupperneq 18
18 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR19. APRÍL1986 Vísinda- og tækni- stefna í þágn hagvaxtar eftirdr. Vilhjálm Lúðvíksson Inngangnr í tengslum við fund Vísinda- nefndar OECD um niðurstöðu út- tektar OECD á vísinda- og tækni- stefnu í Finnlandi þann 28. febrúar sl., var haldin almenn ráðstefna um vísinda- og tæknistefnu í þágu hagvaxtar í smærri iðnríkjum. Full- trúar 19 OECD-þjóða sátu ráðstefn- una auk íjölda finnskra og raunar annarra norrænna embættismanna, sem um tækni- og vísindamál fjalla. Fyrir ráðstefnunni lá fræðileg greinargerð um efni fundarins eftir Vivien Walsh frá University of Manchester Institute of Science and Technology (UMIST). Á ráðstefn- unni voru einnig flutt 15 erindi um ýmsa þætti málsins og reynslu einstakra rílq'a af tilraunum til að efla hagvöxt með markvissum aðgerðum á sviði vísinda og tækni- þróunar. í eftirfarandi verður reynt að draga saman helstu atriði sem undirrituðum þóttu áhugaverð og fram komu á ráðstefnunni. Helstu atriði — Tækniframfarir eru nú taldar hraðari en nokkru sinni frá upphafi iðnbyltingar og munu valda miklum breytingum á framleiðslu- og viðskiptaháttum svo og lífsháttum og þjóðfélags- gerð. — Sýnt hefur verið fram á að meirihluta hagvaxtar í iðn- væddum ríkjum má beint rekja til vísinda og tækniframfara en að minnihluta til annarra fram- leiðsluþátta. Þjóðhagsleg arð- semi þess fjár, sem lagt er í rannsóknir og þróunarstarfsemi er talin 55% í Kanada og 70% í Bandaríkjunum. — Flest aðildarríki OECD setja nú eflingu vísinda- og tæknistarf- semi svo og viðleitni til að hvetja nýsköpun efst í forgangsröð meðal þjóðmálaverkefna. Flest þeirra hafa aukið hlutfall þjóðar- tekna, sem varið er til rannsókna og þróunar síðustu 6 árin. Mörg þeirra hafa sett yfirstjóm þeirra mála beint undir forsætisráðu- neyti eða undir sérstakt ráðu- neyti til að tryggja samræmingu rannsókna í þágu allra hag- rænna og félagslegra þarfa þjóð- félagsins. Boðskapur ráðherra- fundar vísindanefndar OECD 1981 um nauðsyn á samræm- ingu vísinda- og tæknistefnu við stefnumörkun á öllum öðrum sviðum þjóðlífs hefur greinilega haft veruleg áhrif. — Mörg lönd hafa mótað sérstaka nýsköpunarstefnu til að flýta fýrir hagnýtingu nýrrar þekk- Útsölustaöir: ESSO-stöövarnar Hagkaup Skeifunni „Staða íslendinga sem smáþjóðar er að ýmsu leyti góð bæði að því er ýmsa hagræna og f élagslega mælikvarða varðar og möguleika okkar til að hagnýta þá kosti sem ný tækni býð- ur upp á. Hins vegar vakna ýmsar spuming- ar um það hversu vel við erum í stakk búnir undir vaxandi sam- keppni og hraðfara breytingar framund- an.“ ingar í atvinnulífi og skapa hagstæð skilyrði fyrir vöxt. Ný- sköpunarstefna nær til sam- hæfðra aðgerða m.a. til að auka rannsóknir og þróunarstarfsemi, stuðla að samvinnu atvinnulífs, háskóla og opinberra rann- sóknastofnana, efla menntakerf- ið, stuðla að stofnun nýrra fyrir- tækja og laða fram áhættufé og styðja við markaðsöflun og út- flutningsstarfsemi. — Samanburður milli stórra og smárra ríkja OECD sýnir að frammistaða þjóða samkvæmt helstu efnahagslegu og félags- legu mælikvörðum er ekki ein- göngu háð stærð þeirra og mætti til að skapa nýja vísinda- og tækniþekkingu heldur allt eins hæfileikum til að hagnýta nýja eða fyrirliggjandi þekkingu til þjóðfélagslegra umbóta, hag- rænna og félagslegra. — Leidd voru sterk rök fyrir því að þáttur auðlinda, fjármagns og mannafla í samkeppnishæfni ríkja sé hverfandi í samanburði við þátt þekkingar og hæfni til að hagnýta nýja vísindalega þekkingu og tækni. — Engin þjóð, hversu stór sem er, getur verið sjálfri sér nóg um sköpun nýrrar þekkingar og þró- un aðferða við að hagnýta hana. Allar þjóðir verða að sækja til annarra í verulegan hluta nýrrar þekkingar, ekki síst drjúgan skerf þeirra óramörgu hagnýtu lausna, sem ný grundvallar- þekking gefur kost á. Á þessu byggist ný alþjóðleg verkaskipt- ing á sviði hátækni. — Alþjóðlegt vísinda- og tækni- samstarf verður því mjög snar þáttur í alþjóðasamskiptum á komandi árum. Markaðsbanda- lag Evrópu er t.d. að verða mjög mikilvægur vettvangur skipu- lagðs tæknisamstarfs. Á síðustu misserum hafa nokkur EFTA- ríki ’ gert tvíhliða samning við EBE um tæknisamstarf og aðgang að tækniáætlunum bandalagsins. EUREKA-áætl- unin virðist ælta að verða mikil- vægur hvati fyrir náið tækni- — eftir Þorstein Guðjónsson „Erum við (jarðarmenn) einbúar í alheimi?“ spyr Sverrir Olafsson í tveggja síðna grein í Morgunblað- ihu 6. apríl sl. Grein þessi þykir mér að ýmsu leyti áhugaverð, sérstaklega hvað snertir lífefnafræðina, en meiri reisn hefði þó verið yfir henni ef þess hefði ekki verið látið ógetið, að íslenskur vísindafrömuður og heimspekingur á fyrri hluta þessar- ar aldar hélt fram ákveðinni fræði- kenningu um sambönd lífsins og eðli meðvitundarinnar (lífgeislunar- kenningunni). En eins og kunnugt og markaðssamstarf fyrirtækja á sviði hátækni í Vestur-Evrópu. Bæði Japanir og Bandaríkja- menn stuðla að auknu alþjóða- samstarfi í tæknimálum til að tryggja sér aðgang að tækni- þekkingu og mörkuðum annarra landa. — Lítil þjóð býr við ýmsar takmark- anir í alþjóðlegri viðskipta- og tæknisamkeppni. Takmarkað fjármagn, mannafli, stærð heimamarkaðar og stærð og máttur fyrirtækja gera þeim erfitt um vik að ná fótfestu með nýja framleiðslu og draga úr getu til að taka þá áhættu, sem er samfara meiriháttar nýsköp- un. Á hinn bóginn hafa smáþjóð- ir ýmsa kosti fram yfir hinar stærri, í sveigjanleika og skjót- um viðbrögðum, meiri þjóðfé- lagssamstöðu, jafnari menntun og einfaldara stjómkerfi. — Einnig vill svo til að eitt sérkenni hinna nýju tæknigreina er að ekki þarf endilega mikla og dýra fjárfestingu til að hagnýta þær á ýmsum nytjasviðum. Þær henta því vel málum og meðal- stórum fyrirtækjum, sem al- gengust eru í minni iðnríkjunum. —■ Líklegt er að sú bætta sam- keppnisstaða, sem hagnýting hinna nýju tæknigreina getur skapað einstökum þjóðum, sé fyrst og fremst háð því hversu fljótt tekst að finna og innleiða nýjar tæknilausnir og hversu móttækilegir og sveigjanlegir notendur, t.d. starfslið fyrir- tækja, eru gagnvart nýjum tæknilausnum. Stærð er því ekki endilega kostur, en hinsvegar er kunnátta í stjómun á nýsköp- unarstarfinu mikilvægur hæfi- leiki. — Uppbygging öflugs menntakerf- is er eitt mikilvægasta verkefni stjórnvalda í hvetju landi til að skapa forsendur framfara og samkeppnishæfni. Oflugt menntakerfi þarf að veita góða undirstöðumenntun á gmnn- skóla og framhaldsskólastigi, tækifæri til fræðilegrar sérþjálf- unar á háskólastigi svo og fjöl- breytta möguleika á endur- menntun til að mæta örum breytingum í hagnýtum grein- um. Einnig þarf að sjá fyrir sér- þjálfun hæfíleikafólks til að stunda rannsóknir og fræðilegt og hagnýtt brautryðjendastarf í ýmsum greinum vísinda og tækni. — Takmörkunum, sem fjármagn og mannafli setur smáþjóðum, verður að mæta með að einbeita sér að fáum mikilvægum og árangursvænlegum viðfangs- efnum en dreifa ekki kröftum. Nauðsynlegt er því að marka stefnu og samhæfa störf að settum markmiðum. Hvaða ályktanir gætu Islendingar dregið? — Steiða ísiendinga sem smáþjóðar er að ýmsu leyti góð bæði að mætti vera felst í þeirri kenningu að áhrif berast til hinna Qarstu fjarlægða á skemmri tíma en auga- bragði. Núna alveg nýlega hefur virtur vísindamaður sagt mér að ekkert vanti á það í nútíma vísind- um, að þessu sé játað. Skamma- fræðin (kvantamekanik) hefur í því efni borið sigurorð af þeim sem vildu takmarka allar boðsendingar við hraða ljóssins. Það sem vantar hins vegar er að þessar merku niðurstöður nútíma vísinda séu settar í samband við auðskila heim- speki, sem hefur almennt gildi, og væri því mikil skynsemi að láta þess jafnan getið ef menn vissu af „Alheimskotungar“ Vilhjálmur Lúövíksson því er ýmsa hagræna og félags- lega mælikvarða varðar og möguleika okkar til að hagnýta þá kosti sem ný tækni býður upp á. Hins vegar vakna ýmsar spurningar um það hversu vel við erum í stakk búnir undir vaxandi samkeppni og hraðfara breytingar framundan. — Miðað við það sem fram kom um aðgerðir til að styrkja ný- sköpun í öðrum löndum finnst mér við standa illa í eftirfarandi efnum: 1. Fjármagn til rannsókna og þró- unarstarfsemi hefur staðið í stað undanfarin ár. Ríkið hefur dreg- ið hlutfallslega úr framlögum sínum. 2. Opinber stuðningur við vöruþró- un og markaðsöflun er mun minni en í öðrum löndum, bæði að því er beina styrki og lán varðar og skattaívilnanir, sem teknar hafa verið upp í flestum OECD-löndum. 3. Áhættufjármagn er af skornum skammti og fáir öflugir innlendir aðilar sem tekið geta þátt í umtalsverðri áhættufjárfestingu og veitt stjómunarlega forystu. 4. Enn er of langt bil milli atvinnu- lífs og opinberrar rannsókna- starfsemi, þótt það sé nú óðum að breytast. 5. Engin stefna liggur fyrir um það með hvaða hætti íslendingar ætla að mennta fólk til starfa í atvinnulífí framtíðarinnar. Þó er um 15—20 ára dvalartími í menntakerfinu. Engin viðleitni er höfð uppi til að mennta og þjálfa fólk til rannsókna og vís- indastarfa eða beina mönnum inn á lykilsvið vísinda og tækni vegna framtíðarþarfa. Þetta gera aðrar þjóðir með beinum og óbeinum hætti með stuðningi við háskólafólk til framhalds- náms og við háskólarannsóknir í völdum greinum. 6. Við höfum ekki tekið afstöðu til virkrar þátttöku í því víðtæka alþjóðlega vísinda- og tækni- samstarfí sem nú er að komast á og gerum lítið til að sækja skipulega áhugaverða tækni- þekkingu til annarra landa að Norðurlöndum undanteknum. Ég tel nú tímabært að kanna forsendur fyrir tvíhliða samning við Efnahagsbandalagið um vís- inda- og tæknisamstarf og fylgj- ast vel með EUREKA-samstarf- inu, e.t.v. óska eftir formlegri aðild ef ske kynni að íslensk fyrirtæki hefðu hagsmuni af þátttöku í samstarfi undir þeim hatti. 7. Engin virk heildarstefna í vís- inda- og tæknimálum hefur komist I framkvæmd, þrátt fyrir viðleitni Rannsóknarráðs til að móta hluta af slíkri stefnu með langtímaáætlunargerð sinni. Sterklega kemur til álita að Rannsóknaráð stuðli nú að því að við náum betri tökum á mál- um þessum með því að beita sér fyrir mótun nýsköpunarstefnu, er nái til allra þátta nýsköpunar- ferilsins, en ekki aðeins rann- sókna og þróunarstarfsemi, sem er aðeins hluti þess ferils þótt mikilvægur sé. Höfundur er íramkvæmdastjóri Rannsóknnrráðs ríkisins. Góður friður um upprekstrar- mál í Skagafirði Varmahlíð SIÐASTLIÐINN þriðjudag voru sumri yrði með svipuðu sniði og tveir fundir haldmr í stjórnum upprekstrarfélaga Eyvindastað- arheiðar og Staðarafréttar. Á fundina komu Sveinn Runólfsson landgræðslustjóri, Andrés Arn- alds gróðureftirlitsmaður og Anna Guðrún Þórhallsdóttir landnýtingarráðunautur Búnað- arfélags Islands. Gróðureftirlitsmenn ræddu í framsögu um ástand afréttarlanda, svo sem það var í september sl. er skoðun fór fram. Það kom fram í máli þeirra á báðum þessum fund- um að ástand gróðurs færi batnandi á þessum afréttarlöndum og stjórn- un beitarmála væri í góðum farvegi. Ekkert kom annað fram á fundun- um en að upprekstur á komandi Þorsteinn Guðjónsson síðastliðin ár, þar með talinn upp- rekstur hrossa, en takmarkaður fjöldi þeirra hefur verið rekinn á þessi afréttarlönd undanfarin sum- ur. Fyrir nokkrum árum óskuðu sveitarstjómir þeirra sveitarfélaga sem upprekstur eiga á Staðarafrétt eftir því við Rannsóknarstofnun landbúnaðarins að fram færi ítar- legt gróðurmat á Staðarfjöllum. Það kom fram hjá landgræðslu- , stjóra að ekkert er vitað og engin svör hafa fengist við því hvort og hvenær Rannsóknarstofnun land- búnaðarins hyggst láta framkvæma þetta mat, en óskir sveitarstjóm- anna standa í góðu gildi enn. P.D. slíkri heimspeki. Þorsteinn Jónsson á Úlfsstöðum hefur látið svo ummælt, að þessar tilraunir til rafgeislasendinga í önnur sólhverfí (sem minnzt var á í ofannefndri grein) verki á sig líkt og hann sæi mann vera að reyna að kalla yfír Atlantshafíð með til- styrk raddfæranna einna saman. Sá sem tengigáfu hefur sér undir eins samlíkinguna með hinum strit- andi galanda á ströndu, gagnvart útvarpsmanninum sem nær undir- eins sambandi frá Evrópu við Detro- it og St. Louis, og útvarpssendinga- mönnunum í Arecibo og Bjúrakan, gagnvart þeim sem „stefna á hærri leiðir". Höfundur er skrifstofumaður í Kópavogi.

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.