Morgunblaðið - 15.08.1986, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. ÁGÚST 1986
SPORTVORUUTSALA
SPÖRTU
Laugavegi 49
Útsalan okkar er enn í fullum gangi
4
STÓRKOSTLEGUR
AFSLÁTTUR
Don Cano gallar frá 1990.-
Adidas gallar frá 599.-
Mikið úrval af öðrum göllum.
íþróttaskór — íþróttatöskur.
Leikfimifatnaður í barna- og dömustærðum.
íþróttabolir o.fl. o.fl.
Og nú dúndur sértilboð á Adidas
Hamburg íþróttaskóm
Þetta eru sterkir og þægilegir skór úr rúskinni
með mjúkum sóla. Bláir að lit í númerum 39—
46. Tilvaldir á götuna eða í leikfimina. Já, aðeins
kr. 995.-
Við rúllum boltanum til ykkar.
Nú er tækifæriö til þess
að gera góð kaup.
Pósts&ndum.
SPORTVÖRUVERSLUNIN
ÚÚlLttVOj
Laufvogur 49, s*mi 23410. IngótfMtravti I, simi 12024
FJALLA-EYVIND-
UR í AMERÍKU
eftirÁsgeir
Jakobsson
Ég hafði haft, eins og fleiri ís-
lendingar, hið mesta dálæti á
Fjalla-Eyvindi, fyrir fræknleik og
annað atgervi, eins og hann kom
fyrir í þjóðsögunni. Það varð svo
fyrir mér að ég tók að rekja sögu
Eyvindar í Lesbók Morgunblaðsins
og eftir því sem ég gluggaði meir
í heimildir minnkaði Eyvindur karl-
inn. Það þurfti ekki nema manninn
til að binda hann og hann var ekki
bænarbókarfær, hafði lært að
stauta meðan hann var í byggð en
týnt því niður í útilegunni.
Aldrei hef ég borið augum Þor-
stein Gíslason, útilegumann í
Ameríku, fremur en Eyvind, en fyr-
ir mér var þessi útilegumaður
orðinn þjóðsagnapersóna, sagður
fjallstór vexti og þungur sem
Göngu-Hrólfur, enginn hestur fengi
borið hann; þá var hann og sagður
svo vopnaður til munnsins að engin
var sú kempa hérlend sem fengi
staðizt hann, ef hann hvessti tungu
sína. Svo verður það einn daginn í
Morgunblaðinu að berserkur þessi
heilsar upp á Tuma þumal nokkurn
úti á íslandi. Tumi, lítill sem hann
er, leit niður og spurði hissa: „Ekki
ert þú berserkurinn?" Ójú, hann var
nú þarna kominn.
Maður skyldi aldrei trúa á þjóð-
sagnapersónur. Skáldsagnapersón-
ur eins og Egill okkar Skallagríms-
son eru meiri veruleiki. Sú er alltaf
hættan á með þjóðsagnapersónur
síðari alda að maður standi allt í
einu frammi fyrir því að vita hvað
rétt er um atgervi þeirra og missa
þær þá — og fækkast þannig fyrir
manni hetjurnar.
★
í nýlegum greinaflokki í Morgun-
blaðinu fjallaði ég um frystivinnsl-
una í landinu og þann þjóðarvanda,
að frystihús okkar gætu ekki greitt
markaðsverð fýrir fisk, ekki skikk-
anlegt kaup við vinnslu hans, ekki
keppt um fiskkaupin við ferskfisk-
markaði, ekki við frystitogara og
ekki við frystihús í næstu löndum.
Megin spurning mín var: Hvað er
að? Hvar er að leita orsakanna?
Ég taldi höfuðorsökina þá, að
frystivinnslan væri læst í úrelt og
staðnað kerfi og rakti það í sundur
í eina átta liði. í umfjöllun minni
barst náttúrulega leikurinn að aðal-
frystimarkaðnum, bandaríska
markaðnum, og þar voru spurning-
araar: var sölukostnaður á þann
markað of mikill? og einnig: var
fjárfesting í vinnslunni fyrir þann
markað of dýr og mikil?
Ég bað um uppgjör á þessum
aðalmarkaði í þessu efni hvoru
tveggja, þar sem við ættum nú völ
fleiri markaða og yrðum að fá
bandaríska markaðinn gerðan upp
til samanburðar. Við gætum ekki
unað lengur lágu fiskverði til út-
gerðar og sjómanna og lágu kaupi
fiskvinnslufólks, þegar völ væri á
mörkuðum, sem gætu greitt meira
verð fyrir fisk eða að minnsta kosti
jafnhátt en með miklu minni til-
kostnaði fyrir okkur en næmi
vinnslukostnaði á bandaríska mark-
aðinn.
í þessum vangaveltum mínum
um bandaríska markaðinn, hafði
ég óbeint höggvið til hins fræga
útilegumanns og þjóðsagnaper-
sónu, Þorsteins Gíslasonar, fyrrum
forstjóra Coldwaters í rúma tvo
áratugi. Nú má því segja, að Þor-
steinn sé genginn aftur, líkt og oft
vill verða, að menn fínna ekki frið
í öðru lífi vegna mistaka sinna í
þessu sem hér er lifað.
Þorsteinn lætur málið til sín taka
í Morgunblaðinu 8. ágúst, eflaust
af því, að hann fínnur hjá sér sök-
ina á þeim endaskiptum sem urðu
á meginsjónarmiðinu með stofnun
og rekstri Coldwater. Það hafði
verið ætlun að reka Coldwater fyrir
frystihúsin hérlendis, en undir
stjórn Þorsteins snerist þetta við,
frystihúsin voru rekin fyrir Cold-
water.
Eini fengurinn að grein Þorsteins
er sá, að hann játar þetta skýrum
orðum, trúlega ekki viljandi, en
játningin er ekki verri fyrir það,
þótt hún sé óviljaverk. Þorsteinn
segir í sambandi við skiptingu þess
verðs, sem Coldwater borgar hing-
að heim milli veiða og vinnslu
hérlendis:
„Skipting á því verði milli
íslenskra aðila er svo annað mál
og sé hún ekki rétt, þá dugar ekki
að draga neinn rekstur erlendis inní
það atriði." (Leturbr. mín). Það
Ásgeir Jakobsson.
„Það er ljóst af grein
Þorsteins Gíslasonar,
að hann gerir sér ekki
Ijóst að við stöndum
andspænis uppgjöri
milli markaða, erum
ekki lengrir rígbundnir
við þann bandaríska í
líkingu við það, sem við
höfum verið til þessa
og þurfum í raun ekki
að vinna á hann nema
það borgi sig ...“
mátti ekki blanda því í hinn „er-
lenda rekstur" að endar náðu ekki
saman hér heima og það verð, sem
Coldwater borgaði, dugði ekki sjáv-
arútveginum. Þorsteinn rak Cold-
water fyrir Coldwater. Hans mál
var að Coldwater fengi nógan fisk
og góðan físk. Hvað það kostaði
hérlendis að uppfyila þær kröfur
kom ekki Þorsteini við. Hann kapp-
kostaði að gera hlut hins bandaríska
fyrirtækis sem mestan. Ég tel það
ekki efamál, að það hafí að veru-
legu leyti verið sök Þorsteins,
ráðríkis hans, hversu lítið hefur
verið unnið að því áratugum saman
að ná meiri fullvinnslu hingað heim.
Eðlilegt er því, að maðurinn gengi
aftur einmitt, þegar þetta mál kem-
ur upp. SH-menn voru á tíma
Þorsteins nær alfarið undir Cold-
water. Ágæti þess fyrirtækis var
óumdeilanlegt í ræðum og blaða-
skrifum SH-manna. „Styrkjum og
eflum Coldwater, vort líf er Cold-
water“ er inntakið úr ræðum
SH-manna um tíðina. Það var af
lestri gamalla aðalfundarræðna
SH-manna, að ég valdi 6. grein
minni fyrirsögnina: Guðinn Cold-
water. Þá var og Coldwater huldu-
fyrirtæki á dögum Þorsteins.
Mönnum hér átti að duga lofíð í
blöðum, glansmyndirnar og heim-
boðin.
★
Þorsteinn Gíslason er ekki lengur
sá sem spyija þarf um Coldwater,
enda er skemmst af því að segja,
að ég hafði ekki fyrr sett enda-
punktinn við greinar en mér voru
boðnar allar upplýsingar, sem ég
kynni að óska um gang sölumál-
anna í Bandaríkjunum og um
rekstur Coldwater. Ég ætla ekki
að gerast neinn rannsóknaraðili í
þessum málum, þótt ég teldi mér
skylt að benda á grundvallaratriði
í frystivinnslunni af því að ég taldi
mig hafa á þeim nokkra sögulega
þekkingu. En mér skilst að erfítt
sé að lækka sölukostnaðinn í
Bandaríkjunum, hins vegar megi
velta ýmsu fyrir sér um skiptingu
vinnslunnar milli frystihúsanna hér-
lendis og fískréttaverksmiðjanna í
Bandaríkjunum, og ekki síður sé
það hugleiðingarefni, hvort hag-
ræða megi meira hérlendis í vinnsl-
unni fyrir þennan markað, til dæmis
með aukinni sérhæfingu.
Það er ljóst af grein Þorsteins
Gíslasonar, að hann gerir sér ekki
ljóst að við stöndum nú andspænis
uppgjöri milli markaða, erum ekki
lengur rígbundnir við þann banda-
ríska í líkingu við það, sem við
höfum verið fram til þessa og þurf-
um í raun ekki að vinna á hann
nema það borgi sig, og frystihús,
sem fyrir þann markað vinna, geti
greitt markaðsverð fyrir fisk til
útgerðar og sjomanna og fisk-
vinnslufólki bærilegt kaup. Þor-
steinn gat sent kröfur hingað heim:
gerið þetta og gerið hitt, — og því
var hlýtt. Sú tíð er liðin. Við höfum
nú ráð á verðgóðum og staðgóðum
ferskfískmörkuðum og eflaust góð-
um og öruggum Evrópumarkaði
fyrir frystan físk, en við viljum samt
ekki sleppa bandaríska markaðn-
um, nema engin leið reynist til að
láta hann borga sig. Nú er það
vandamál þeirra, sem teknir eru við
stjórn Coldwater og SH að finna
leiðir til að láta svo verða, að þessi
markaður svari kostnaði.
Þegar ég sá mynd af þeim sam-
an, nývöldum forstjórum SH og
Coldwaters, við að skera niður fisk
fyrir Jón silfurlengju, þá varð ég
skelkaður. Vorum við að fá yfír
okkur tvo Þorsteina með augu í
miðju enni, annan úti en hinn hér
heima. Þessi skelkur er liðinn hjá.
Forstjóri Hampiðjunnar hefur svo
lengi búið með mennskum mönnum,
að hann verður fjárann ekki að
trölli, þó hann dvelji um tíma í landi
hinna miklu trölla og forstjóri SH
áttar sig, í félagsskap rólyndra
manna og gætinna, á því, að það
dugir ekki endalaust að færa vanda
frystihúsanna á veiðarnar. Af því
sem gerzt hefur í markaðsmálum
síðastliðin tvö ár, er þjóðin búin að
gera sér ljóst, að veiðamar eru arð-
bærar, ef þær njóta markaðsverðs.
Þessu er maður búinn að vera að
tönnlast á í fjölda ára, að útgerð á
íslandi, svo afkastamikil sem hún
er, er stórgróðafyrirtæki bæði fyrir
sjálfa sig og þjóðina, ef hún fær
að njóta sín, en ekki haldið í viðjum
óhagkvæmrar fískvinnslu, sem ekki
getur greitt markaðsverð.
Það geta SH-menn bókað, að
snúi þeir ekki vandanum á eigin
hendur, og taki til hendinni í eigin
herbúðum, verður ekkert SH til
eftir nokkur ár. Hættan, sem vofír
yfír er annað tveggja, að einhver
ríkisstjóm fari að grauta í frysti-
vinnslukerfínu líkt og landbúnaðar-
kerfínu og það má ekki verða, eða
allt fari úr böndunum í fískútflutn-
ingi. SH verður því að bregðast
rétt við vandanum nú á þessum
tímamótum í frystivinnslunni, en
engan veginn með því að útiloka
samkeppni, heldur standa sig í