Morgunblaðið - 17.08.1986, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 1986
B 41
Innanbúðarmynd úr Smjörhúsinu upp úr 1910.
Smjörhúsið var flutt í Haf narstræti 22 árið 1910,
en áður haf ði það verið til húsa á Grettisgötu 1.
Ljósm. óþckktur/Kópía Ljósmyndasafnið.
sómamaður og var vinsæll
mjög meðal Islendinga, en
það sama var ekki hægt að
segja um alla erlenda kaup-
menn á þessum árum. Frægt
var er hann gaf álitlegan sjóð
til styrktar fátækum ekkjum
og bömum í Reykjavík og
Keflavík, en þar voru umsvif
hans einnig vemleg.
Skömmu eftir aldamótin
1900, voru allareigur Fisch-
ersverslunar seldar H.P.
Duus kaupmanni í Keflavík.
Duusverslun varð geysilega
öflug og var á hennar vegum
rekin mikil þilskipaútgerð frá
Reykjavík. Duus varð síðan
gjaldþrota 1927.
Af öðrum Reykjavíkur-
verslunum sem um miðja
síðustu öld sem voru reknar
af útlendingum um miðja
síðustu öld, má nefna
Smithsverslun í Hafnar-
stræti og Havsteensverslun
sem stóð í Hafnarstræti, þar
sem Fálkahúsið er nú. Um
Smithsverslun er það að
segja, að hún þótti sérlega
fín, og var þar t.d. sérstök
dömudeild.
Víkjum nú að þætti íslend-
inga sjálfra í reykvískri
verslun, enda þótt hlutur
landans .væri ekkert til að
hrópa húrra fyrir á þessum
árum. Það var helst að Is-
iendingar væru verslunar-
stjórar í áðurnefndum
verslunum, en þó tel ég rétt
að nefna hér nokkra íslenska
kaupmenn.
Fyrstan ber að nefna
Hannes.Iohnsen, sem hóf
• rekstur verslunar 1843 í
gömlu Randersku húsunum
í Hafnarstræti austan Veltu-
sunds. í Grófinni höfðu hann
ogJón Marteinsson látið
j reisa hús þar sem nú er Vest-
j urgata 3, og rak þar verslun
I af krafti, þar til hann lést
I af slysförum 1857. Seinna
! hóf Magnús Jónsson í Bráð-
j ræði þar verslunarrekstur,
I en það var einmitt Sigurður
j sonur hans, sem lét reisa hús
< það sem enn stendur þarna,
og nefnt er Liverpool. Vestan
við LiveipiKil kom svo Geir
Zoéga á fót verslun 1880, í
húsi sem hann reisti sérog
bar síðan alla tíð nafnið Sjó-
búð. Geir var mikill atkvæða-
maður og eru umsvif hans í
sjávarútvegi þekkt en auk
þess rak hann hér allstóit
kúabú.
Fram undir miðja 19. öld
höfðu breytingar á verslun-
arháttum orðið mjög hæg-
fara í Reykjavík sem og
annars staðar á landinu, en
upp úr því fer breytinga að
verða vart. Sérverslanir fara
nú að skjóta upp kollinum
og riðu þar brauðhúsin á
vaðið (Bernhöftsbakarí 1834
og Jensensbakarí um 1870).
A þessum árum voru einnig
opnaðar bæði Ixika- og
vínbúðir, en vín hafði reynd-
ar áður verið selt í nokkurs-
konar sérdeildum innan
gömlu verslananna. Upp úr
aldamótum hefst svo tími
sérverslananna fyrir alvöru,
og nú litu dagsins ljós versl-
anir eins og Sápuhúsið,
Smjörhúsið, sérverslun með
kaffi o.fl. Fram undir 1930
höfðu sérverslanirnar verið
fremur smáar, en um það
leyti litu dagsins Ijós stór-
verslanir eins og skóverslun
Lárusar G. Lúðvíkssonar í
Bankastræti og verslun Mar-
teins Einarssonar á Lauga-
vegi. En þrátt fyrir þessar
tvær íburðarmiklu verslanir,
þá var þetta fyrst og fremst
tími hinna smáu sérverslana,
og kaupmannsins á horninu.
Nú í dag er hins vegar stutt
í að hann heyri sögunni til,
því nú hafa stórmarkaðimir
tekið hér öll völd.
Heimildaskrá:
Jón Helgason: Þeir sem settu
svip á bæinn, Rvík 1954. Magn-
ús Jónsson: Saga íslendinga (9
bindi 1871-1903).
Reykjavík í 1100 ár, Rvík 1974,
grein um stórverslanir í
Reykjavík eftir Vilhjálm Þ.
Gíslason.
Reykjavíkur. Upphaf sér-
verslunar í bænum má með
nokkrum sanni rekja til þess
er Knudtzon stofnaði Bern-
höftsbakarí 1834, en fram
til þess höfðu verslanir hér
einungis borið svip hinna
gömlu krambúða. Knudt-
zonsverslun var að lokum
seid Copland og Berry er
ráku Edinborgarverslun.
Thomsensverslun var á
þessum árum í húsum þeim
sem eigandinn Ditlev Thom-
sen keypti við Lækjartorg
1837. Síðar var byggt annað
hús á lóðinni og þeim síðan
skcytt saman í eitt og í því
rekin hin fræga verslun,
Thomsens Magasín. Þar
störfuðu á mestu velsældar-
árunum um 130 manns í alls
20 sérdeildum.
Þá ber að nefna verslun
þá sem Þjóðveijinn Carl
Franz Siemsen kom hér á
laggirnar 1840. Hans at-
hafnasvæði var austast í
Hafnarstræti, skáhallt á
móti Thomsen Magasín. Frá
1854 tók bróðir hans við, en
eftir það hnignaði veldi henn-
ar mjög. Eftir að rekstri
verslunarinnar var hætt
keypti hana Jes Zimsen, og
er enn rekin hér verslun und-
ir hans nafni.
Ekki má svo gleyma
Fischersverslun sem rekin
var af elju og dug í þá daga,
af C.H. Fischer. Verslun sína
rak Fiseher í Aðalstræti 2, í
húsi því sem þar stendur
enn. Fischer þótti mikill
Haf narstræti um
1910.
Ljósm. Magnús Ólafsson/Kópía
Ljósmyndasafnið.

!
Dæmigerð krambúð. Myndin mun
líklega vera tekin í gömlu Ediuborgar-
búðinni.
Innimynd úr Godtbaabsveralun um 1910. Godt-
haabs verslun stóð þar sem uú eru skrifstofur
Rey kjavíkurborgar og Reykjavíkur Apótek í
Austurstræti 16.
Ljósm. Magnús Ólafsson/Kópla Ljósmyndasafnið.
Ljósm. óþckktur/Kópía Ljósmyndasafnið.