Morgunblaðið - 25.10.1986, Qupperneq 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. OKTÓBER 1986

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Balövin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöaistræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 50 kr. eintakiö.
100 lagafrumvörp
Með stefnuræðu forsætis-
ráðherra fylgdi skrá um
lagafrumvörp frá einstökum
ráðuneytum. í upphafí hennar
er sá fýrirvari, að ekki sé get-
ið þar allra frumvarpa, sem
flutt kunna að verða og atvik
geti einnig hindrað flutning
einstakra frumvarpa. A
skránni er getið um 100 fyrir-
huguð stjómarfrumvörp,
hvorki meira né minna. Verði
gengið til kosninga fyrir lok
kjörtímabilsins (23. apríl
1987), er ljóst, að þingmenn
mega halda vel á spöðunum,
ef þeir ætla að ljúka afgreiðslu
allra þessara mála af fyrir
þingslit.
Fyrir þingsetningu varð
dálítil rimma um það milli
þingflokka ríkisstjómarinnar,
hvenær efnt skyldi til kosn-
inga. Sjálfstæðismenn hafa
þegar komist að þeirri niður-
stöðu, að síðustu forvöð séu
11. apríl. Þessu mótmæltu
framsóknarmenn. Mótmæli
þeirra sýndust að vísu einkum
byggjast á því, að þeir urðu
ekki fyrri til að nefna þennan
dag sem hugsanlegan Igördag.
Þessi deila var ef til vill for-
smekkurinn af sambúðinni á
stjómarheimilinu nú á þessu
kosningaþingi; við þær að-
stæður verður þyngra undir
fæti en ella við afgreiðslu á
málunum 100.
Mat á störfum þingmanna
á ekki ráðast af því, hvað þeir
samþykkja mörg lagafrum-
vörp eða margar þingsályktun-
artillögur heldur hinu hvert er
efni þeirra ákvarðana, sem
þeir taka. í augum margra er
ákjósanlegast að þingmenn
láti sem minnst að sér kveða;
hafí sem minnst afskipti af
einstökum málum en einbeiti
sér þess í stað að því að setja
skýrar meginreglur. Þeir megi
þó ekki hafa þær svo rúmar,
að embættismenn og stjóm-
skipaðar nefndir geti fyllt út í
rammalöggjöf að eigin geð-
þótta.
Staðreynd er, að þingmenn
verja tiltölulega skömmum
tíma til að ræða mörg mál, sem
skipta borgarana miklu. A
hveiju þingi verða til tísku-
mál, sem draga að sér athygli
jQölmiðla og þar með jafnframt
flesta þingmenn í raéðustól. A
undanfömum þingum hefur til
að mynda verið varið miklum
tíma í alls kyns stundartillögur
um utanríkis- og öryggismál,
sem eiga uppmna sinn í út-
löndum og hafa verið ofarlega
á alþjóðlegum fjölmiðlavett-
vangi. Margt bendir til þess
að hið sama verði upp á ten-
ingnum núna og hefur Hjör-
leifur Guttormsson, þing-
maður Alþýðubandalagsins,
ásamt þingmönnum Kvenna-
lista og Framsóknarflokks,
riðið á vaðið og lagt fram til-
lögur til þings-ályktunar í þeim
tilgangi að rætt verði, væntan-
lega í löngu máli, um ástandið
í Nicaragua og geimvama-
áætlunina.
Þegar 100 mála listi ríkis-
stjómarinnar er skoðaður
kemur í Ijós, að þar em mörg
mál, sem hafa áður verið á
dagskrá Alþingis án þess að
ná þar fram að ganga. Má þar
fyrst nefna fmmvarp frá for-
sætisráðherra til nýrra stjóm-
arráðslaga. Nokkur misseri
em liðin frá því að þessar til-
lögur vom kynntar með þeim
orðum, að þær ættu að ná fram
að ganga með hraði. A það
hefur þó tæplega reynt á Al-
þingi, hver er afstaða manna
til þessara breytinga, en svo
virðist sem þær hafí mætt
andstöðu meðal embættis-
manna. Meðal þess sem
ágreiningi hefur valdið er
framtíð viðskiptaráðuneytis-
ins; hvort það skuli sameinað
utanríkisráðuneytinu eða ekki.
Öll rök hníga að því, að þessi
sammni eigi sér stað. Af mál-
um, sem snerta almenning
meira en stjómarráðslögin, má
nefna frumvörp ijármálaráð-
herra um virðisaukaskatt og
staðgreiðslu skatta. Þessi mál
hafa einnig verið lengi á döf-
inni án þess að vera hmndið
í framkvæmd. Fjármálaráð-
herra Iýsti yfír því, þegar
umræður urðu sem mestar um
álagningu skatta í sumar, að
hann myndi beita sér fyrir
þessum breytingum á skatt-
kerfínu. Hvort það tekst á
kosningaþingi á eftir að koma
í ljós.
Þrátt fyrir langan óskalista
ríkisstjómarinnar í þingbyijun
hafa störf Alþingis farið hægt
af stað. Það er undir sam-
virkni stjómarflokkanna
komið, hve skipulega verður
staðið að afgreiðslu einstakra
mála. Nái þingflokkar þeirra
að móta sameiginlega afstöðu
ætti ekki að þurfa langan tíma
til að afgreiða flest óskamál-
anna.
fiöairiMQiáD
Umsjónarmaður Gísll Jónsson 360. þáttur
Þátturinn hefst á svofelldu
bréfi frá Kristjáni skáldi frá
Djúpalæk:
„Kæri Gísli.
Mig langar að spyija þig um
eitt orð. Þannig er mál með vexti
að ég hafði verið lengi að heim-
an er ég tók eftir því að menn
sögðu og skrifuðu sólarsagan:
„Það er nú meiri sólarsagan."
Eg hafði alist upp við að menn
segðu sónarsagan. Mér varð svo
mikið um að ég hringdi í Jón
Aðalstein hjá Orðabókamefnd
og spurði hvort mitt orð væri
ekki það upprunalega, benti aft-
ur til Snorra. Hann tók þessu
vel, sagði þó aðeins einn seðil
með „sónarsaga" hjá þeim; og
fundið í gamalli, austfirskri
skræðu.
Nú í dag var ég sem oftar
að lesa Ulgresi. í kvæðinu „Til
Vestur-íslendings, Guttorms J.
Guttormssonar" stendur þessi
lína:
„Þá rifíast upp sónarsagan."
Höfundurinn, Öm Amarson,
var einmitt alinn upp á næsta
bæ við Djúpalæk. Við lærðum
því sama tungutak. Viltu nú
vera svo góður að kanna málið
frekar? Mér liggur það mjög á
hjarta.
Sumir hafa þann ávana að
snúa upp á hárlokk eða skegg.
Nú eru menn teknir að iðka það
að snúa upp á setningar máls-
ins. Þetta heyrði ég nýlega úr
sjónvarpi: „Við verðum að
byggja upp sérkennsluúrræði."
Og fleiri fjólur. „Til vindarins"
sá ég um daginn og þótti þá lftið
til koma „til læksins" sem ég
rnyndi nota sjálfur ef á lægi.
Þá er kominn upp mikill orða-
forði, nýr og flókinn, hjá starfs-
liði bænda fyrir sunnan:
„búmörk", ofbeitarálög", „fram-
leiðslukvóti" og ég veit ekki
hvað og hvað.
Ekki kann ég við að heyra
sífellt: „Hann/hún veifaði mér“
í stað „hann veifaði til mín“, né
„hann flaug mér“ (= flaug með
mig milli staða). Ég þekki vissu-
lega „hann ók mér“ (á bíl milli
staða). Það sýnist mér gott og
gilt. Én ef einhver flytur persónu
á hesti milli staða; hvað segja
menn þá?
Að síðustu langar mig til að
gera að umtalsefni ofnotkun
sagnarinnar að eiga í merking-
unni að fæða bam. „Hún er að
eiga,“ „hún átti í gær.“ Hvað
átti hún? Bam er ekki nefnt.
Konur fæða, kýr bera, hryssur
kasta, tíkur gjóta, læður leggja,
fískar hrygna, fuglar verpa. Mér
sýnist því aðeins í lagi að segja
að konur eigi, að „bam“ fylgi
með.
Kveðja.“
★
Ég þakka bréfritara tryggð
við þáttinn og málefnið. En nú
setur hann mig í nokkum vanda,
sem ég reyni að leysa með hjálp
Orðabókar Háskólans. En fyrst
skulum við fletta upp í Orðabók
Menningarsjóðs. Þar segir að
sónarsaga sé sama og sólar-
saga, en sólarsaga merki
„ófögur, þvættingskennd saga“.
Dæmi: „Var honum borin sólar-
sagan af Þormóði." Að segja
alla sólarsöguna er svo sagt
merkja að „greina frá allri at-
burðarásinni". Þessi síðast talda
merking er mér kunn, ég hef
aldrei heyrt orðið sólarsaga í
annarri merkingu, og mér var
ekki kunnugt um orðið sónar-
saga fyrr en af bréfi Kristjáns.
Ekki fann ég orðið sónarsaga
í Blöndal og hvorki það né sólar-
saga í Fritzner. Þá var að leita
til Orðabókar Háskólans.
í seðlasafni OH yfír prentmál
var eitt dæmi, svohljóðandi:
„Ksular og konur gera ekki ann-
að en segja af þér sónarsöguna."
Þetta er úr bókinni Sagan um
þá tíu Ráðgjafa og son Azad
Bachts konungs. Hún var
prentuð í Viðey 1835, þýðandi
einhver Þorsteinn Jónsson,
líklega Þ.J. Kúld (1807-1859)
kaupmaður og bóksali í
Reykjavík.
Um orðið sónarsaga hafði
OH hins vegar allmörg talmáls-
dæmi, öll af Austurlandi. Hafði
Ásgeir Blöndal Magnússon sett
fram þá tilgátu, að sónarsaga
væri staðbundið tilbrigði af sól-
arsaga.
Um þetta hef ég auðvitað alls
ónógar forsendur til að álykta —
og því síður dæma — en ég
ætla aðeins að setja fram lítt
hugsaða tilgátu. Getur nú ekki
alveg eins verið, að hin uppruna-
legri mynd sé einmitt sónarsaga
sem hafí víðast hvar breyst í
sólarsaga, en Austfirðingar
varðveitt betur það gamla en
aðrir? Bæði í Blöndal og OM
kemur fram, að sólarsaga getur
merkt slúðursaga, og dæmið úr
Viðeyjarsögunni er því líkt að
merking orðsins sónarsaga sé
þar hin sama. Nú er aikunna
að Snorri Sturluson (sbr. bréf
Kristjáns) fræddi menn á því,
að skáldamjöðurinn væri á
sínum tíma geymdur í þrem ílát-
um sem hétu Són, Boðn og
Óðrerir. í annan stað er það
kunnugt að menn hneigjast til
að breyta orðmyndum, sem þeir
skilja illa, í átt til einhvers skilj-
anlegra. Það nefnist þjóðskýr-
ing eða alþýðuskýring
(Volksetymologi). Sónarsaga
var sem sagt skáldskapur,
einkum til niðrunar, slúður. Og
menn sögðu alla sónarsöguna
af náunganum. Síðan breyttist
bæði orðmyndin og merkingin:
Að segja alla sólarsöguna tók
að merkja að segja frá allri at-
burðarásinni. Slúðurmerkingin,
skáldskapurinn, var horfín.
Viljið þið verá svo væn að
segja ykkar álit og láta mér i
té allt sem þið vitið um sónar-
saga/sólarsaga?
Annað í bréfí Krisljáns bíður
um sinn betri tíma, en undir það
get ég vissulega tekið.
★
Kemur þá bragarháttur vik-
unnar, og fer nú að saxast á
limina hans Bjöms míns. í þetta
sinn er hann vikhenda (brag-
henduætt IV):
Þú mér lánað lukku hefur mína.
% hef án þín auðnu kjör
engin fram að tína.
(Sigurður Breiðfíörð)
Vetramóttin varla mun oss saka,
fyrst að ljósin ofan að
yfír mönnum vaka.
(Stefán frá Hvitadal)
Hamborg:
Eimskip stofnar
eigin skrifstofu
Umboðsskrifstofa Eimbcke óskar eftir
gjaldþrotaskiptum eftir 247 ára starf.
EIMSKIP opnaði eigin skrifstofu í Hamborg þann 14. október og
ber hún nafnið Eimskip-Deutschland. Forstöðumaður skrifstofunnar
er Sveinn Pétursson. Umboðsskrifstofa Eimbcke i Hamborg, sem
farið hefur með mál Eimskips þar, varð gjaldþrota fyrr í mánuðin-
um svo stofnun Eimskipsskrifstofunnar bar nokkuð brátt að.
Sveinn Pétursson sagði í samtali
við Morgunblaðið að skrifstofan
væri í húsnæði umboðsskrifstofunn-
ar til bráðabirgða en búið væri að
taka nýtt húsnæði á leigu sem fljót-
lega yrði flutt í. Hann sagði að
skrifstofan hefði sama hlutverki að
gegna og aðrar skrifstofur Eim-
skips erlendis, meðal annars að
annast afgreiðslu skipa félagsins,
ganga frá inn- og útflutningsskjöl-
um, halda uppi samstarfí við
viðtakendur varanna og afgreiðslur
og leita hagkvæmustu flutninga-
leiða fyrir viðskiptamenn. Hann
sagði að 4 skip hefðu verið afgreidd
fyrstu vikuna sem skrifstofan starf-
aði.
Sveinn hefur starfað sem fulltrúi
Eimskips hjá Eimbcke frá því í
byijun ársins, en áður var hann
forstöðumaður Hamborgarskrif-
stofu Hafskips. Hann sagði að það
hefði ekki verið á dagskrá hjá Eim-
skip að opna eigin skrifstofu í
Hamborg, en vegna gjaldþrots um-
boðsskrifstofunhar hefði verið
ráðist í það og hefði tekist að leysa
málið á stuttum tíma. Eimbcke
lagði fram beiðni um gjaldþrota-
skipti þann 13. október en skrif-
stofa Eimskips opnaði daginn eftir.
Umboðsskrifstofa Eimbcke, sem
er 247 ára gamalt fyrirtæki, hefur
verið umboðsskrifstofa Eimskips í
50 ár. Eigandi fyrirtækisins, Os-
wald Dreier Eimbcke er að sögn
Sveins þekktur maður og virtur {■
Hamborg. Hann er ræðismaður fs-
lands í Hamborg og mikill íslands-
vinur. Sveinn sagðist ekki geta
gefíð skýringar á gjaldþroti fyrir-
tækisins, en taldi að hallað hefði
undan fæti hjá því undanfarin 10
ár vegna þess að mörg skipafélög
hafa verið að stofna eigin sluifstof-
ur og hætta hjá umboðsskrifstofun-
um.