Morgunblaðið - 04.11.1986, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. NÓVEMBER 1986
Hið stóra hjarta hvalanna
eftirRósuB.
Blöndals
Þessi fyrirsögn var yfir langri
grein, sem Jóhannes S. Kjarval
sendi þjóð sinni í Morgunblaðinu
sem boðskap listamannins. Hann
bað þjóð sína að friða hvalina, þessi
góðu, gáfuðu, stóru, einkennilegu
friðardýr.
Það munu vera annaðhvort tutt-
ugu og átta eða þijátíu ár síðan
grein þessi birtist.
Ef til vill eru einhveijir menn í
Sjálfstæðisflokknum, sem vildu sjá
það með eigin augum hvað listmál-
arinn J.S. Kjarval hafði að segja
um_ hið stóra hjarta hvalanna.
Ég man að ég las greinina fyrir
mín bamaskólabörn á Laugarvatni.
Rök Kjarvals fyrir því að friða hval-
ina voru þau að þessir hafsins
stærstu núlifandi dýr jarðarinnar
granda aldrei litlum báti, en hafa
oft varðveitt lítinn bát ef hætta
steðjar að, þannig birtist mönnum
hið stóra hjarta hvalanna.
Jóhannes S. Kjarval benti rétti-
lega á það að ófært væri smábátum
og allar ferðir bannaðar fjarða á
milli, einnig útræði óhugsandi til
fiskjar, ef þessi risavaxni sæfari
væri grimmur, eins og mennimir
eru við hann.
Listamaðurinn vildi að mannlegt
hjarta og mannleg skynsemi sæi
og fyndi að friður yfir líf þessara
stóru lagardýra væri hið eina svar
samboðið mönnunum. ,
Ég var mjög hrifin af greininni,
en ég man ekki með vissu hvort
málarinn óttaðist útrýmingarhættu.
— Hann setti fyrst og fremst á
oddinn mannlega reisn og rétt laun
í viðskiptum við hinn göfuga sæ-
fara.
Þó mun á þeim tíma hafa verið
meiri efnaleg nauðsyn hér á landi
að stunda hvalveiðar.
Nú er það engin nauðsyn, nema
síður sé.
Vissulega hefur listamaðurinn
einnig haft í huga varðveizlu
lífskeðjunnar, en fyrst og fremst
mannleg viðskipti við hið stóra
hjarta hvalanna.
Selir og hvalir eru undraverð
sameiningardýr láðs og lagar.
Hvalimir minna á vissan hátt á
fíla, svo að segja hárlausir og ekki
beint fríðir. En selirnir eru fagur-
eygð, fagurhærð og falleg dýr.
Það hefur verið mjög haft á orði
að það væri listafólk í Ameríku, sem
ekkert vissi um hvali og hvalaveið-
ar, sem væri að stássa sig á þessum
hvalmálum.
Nóg hafði Jóhannes S. Kjarval
séð af veiðum. Önnur stærsta hval-
stöðin var í Mjóafirði, þar sem
þúsundir hvala voru drepnar. Nú
ber sá staður ár hvert eyddum
veiðilöndum vitni.
Því var ég hrifin af grein Jóh.
S. Kjarvals að mig langaði til þess
tíu árum áður að skrifa um það að
friða skyldi hvali og seli. Það var
vegna þess að ég sá hvaldrápin á
Vestfjörðum eða vissi af þeim.
Ég óttaðist fyrst og fremst að
hvölum og selum yrði útrýmt eins
og geirfuglinum.
Enginn maður gat séð né sér í
hafínu hvað stofnum hvalanna
líður. Þijár fuglategundir hafa verið
friðaðar of seint hér á landi.
Menntamaður, sem harmaði að
haföm dæi út, sá það besta ráð til
þess að bjarga honum að gefa hon-
um hvalkjöt, en lét sér ekki til hugar
Rósa B. Blöndals
„Ég óttaðist fyrst og
fremst að hvölum og
selum yrði útrýmt eins
og geirfuglinum. Eng-
inn maður gat séð né
sér í hafinu hvað stofn-
um hvalanna líður.“
koma að það sama er að gerast
með hvali og seli og gerðist hér
með geirfugl og haförn. — Ef á
þeim tíma, sem geirfugli var út-
rýmt, hefði verið til náttúruvemdar-
samtök, sem friða vildu geirfulglinn
í tæka tíð og bent hefðu mönnum
á, að hveijum þeim villtum dýra-
stofni er hætta búin, þar sem ekki
er nema einn ungi á ári hjá hveiju
pari, en þykir góð veiði og eftirsótt.
Menn, sem vanir voru að veiða
geirfugla hefðu orðið ókvæða við
slíka heimsku, að geirfuglinn þyldi
ekki drápin áfram í ár, eins og í
fyrra.
Síðasta hjörð geirfugla sem rekin
var til slátrunar á fjaðrafellutíð
hafði verið stór, eins og hvalfangar-
inn sagði um hvalatorfu, sem hann
NÝR
OG FULLKOMNARI
OFNHITASTILLIR
FRÁ DANFOSS
sjálfvirkum
ofnhitastillum
heldur orkukostnaði
í lágmarki.
Leitið ráða
hjá okkur.
= HEÐINN =
VÉLAVERSLUN, GÍMI 24260
SÉRFRÆÐIÞJONUSTA-LAGER
Notkun sambyggöra kerfa, þar sem ýmsum forritum er
steypt saman I eina samstæöa heild, hefur farið mjög
vaxandi á undanförnum árum. Eitt sllkt kerfi er Frame-
work II frá Ashton-Tate, framleiðanda dBase III +. Þaö er
sambyggt/samtengt kerfi ritvinnslu, gagnasafnskerfis,
töflureiknis, samskiptaforrits, forritunarmáls og kerfis til
myndrænnar framsetningar gagna. Sllk kerfi eru geysi-
öflug, en krefjast mikils náms, ef ætlunin er aö nota alla
þá möguleika sem þau bjóöa upp á. Tölvufræðsla SFI
hefur áóur haldió námskeið I notkun Framework, og
býöur nú I fyrsta sinn námskeiö I notkun nýrrar og endur-
bættrar útgáfu kerfisins, Framework II.
MarkmiO: Tilgangur þessa námskeiös erað kynna undirstöðuatriöi
við vinnsiu I Framework. Farið veröur yfir alla þætti kerfisins en þó
sérstaklega notkun ritvinnslu og töflureiknis. Að námskeiðinu
loknu munu þátttakendur hafa traustan grunn til að byggia á fyrir
frekara nám á eigin vegum I öðrum þáttum kerfisins.
Efni:
— Kynning á umhverfi
Framework
- Notkun bakka, ramma og
skáa
- Ritvinnsla
- Töflureiknir
— Gagnasafnskerfi
- Graflk
— Forritun
— Samskiptaforrit
— Samtenging ramma
— Útprentun
Þátttakendur: Námskeiöiö er ætlað notendum einkatölva sem vilja
tileinka sér notkun Framework.
Leiðbeinandi: Ivar Gunnarsson, tölvunarfræðingur frá HÍ.
Tíml: 10.—13. nóvember, kl. 13.30—17.30.
Stjórnunarfélðg
Islands
Ánanaustum 15- Slmi: 621066
sá í sumar. — Og taldi þá hvalfang-
arinn enga útrýmingarhættu.
Menn, sem eitthvað hugsa, ættu
þó að kunna að draga dæmi af
geirfulgshvarfinu, of seinni friðun
hafarnar og þá ekki síður af síldar-
hvarfi — og láta sé skiljast að engir
dýrastofnar og síst spendýrastofnar
hafsins þola hvíldarlausa veiði með
veiðitækni nútímans.
Þegar náttúran svarar sjálf gefur
hún ekki þriggja ára frest til að
hætta veiðum.
Norskir hvalfangarar eyðilögðu
íslensku hvalstofnana alla. Þeirra
veiðitækni var þó ekki lík þeirri, sem
nú er. — Enda voru hvalimir ekki
sóttir langt á haf út. — Þeir áttu
föst heimkynni á öllum djúpum
fjörðum á Vesturlandi, Norðurlandi
og Austurlandi.
Þeir áttu sína kálfa á sama stað,
ár eftir ár.
Það er ekkert. meinlaust verk að
drepa niður slíkar ættir sela og
hvala.
Tvær eða þijár langreyðar komu
árvisst til Amarfjarðar mjög lengi,
hvalimir lifa mannsaldur. — Am-
firðingar settu aldrei lffslamb á. —
Þeir hefðu getað komið sér upp
miklum hvalastofni — og haft meiri
og meiri hlunnindi af hval, ef þeir
hefðu kunnað sér hóf og farið skyn-
samlega að við friðar-dýrin.
Sérkennileg sönn saga er til af
því, þegar reyðarhvalur notaði vit
sitt og hefndi harma sinna.
Kálfur steypireyðarhjónanna var
alltaf drepinn, þegar komið var
haust.
Heymar- og sjónarvottur sagði
mér, að móðir kálfsins hefði haldið
honum öðru hvom upp úr sjónum
til að anda á meðan hann var að
deyja og sjórinn allur litaður blóði.
Þegar kálfurinn var dreginn
dauður í land barði steypireyður
sjóinn ógurlega af harmi stóra
hjartans — og heyrðust ekkasog,
lík sogum hafsins.
Skeifa gamla var sú steypireyður
kölluð, sem lifði lengst af Amar-
fjarðarhvölum — kom tvö síðustu
árin ekki með kálf.
Hún var á leið til Amarfjarðar
þegar hvaifangari frá Noregi sá
ESAB
RAFSUÐU-
TÆKI,VIR
OG FYLGI-
HLUTIR
t Aa r
FORYSTA ESAB ER
TRYGGING FYRIR
GÆÐUM OG ÞJÓNUSTU
= HÉÐINN =
VÉLAVERSLUN, SÍMI 24260
SÉRFRÆÐIÞJÓNUSTA-LAGER
ESAB
hana og skutlaði, lauk hún þar ævi
sinni líkt og afkvæmin áður.
En árið eftir var sami hvalbáts-
skipstjóri enn á leið til íslands.
Farþegaskip, sem komið var hætt
í óveðri, sá hvalskipið farast hjá
Svörtu-loftum. — Farþegaskipið gat
ekkert aðhafst til bjargar fyrir ósjó.
— En þeir skipsmenn, sem uppi
vom á þiljum, sáu stóran reyðar-
hval synda upp að hvalskipinu.
Hann lék sér að skipstjóranum þeg-
ar hann ætlaði að reyna að bjarga
sér.
Þessi stóri hvalur jós öldum yfir
þá menn, sem reyndu björgun.
Sjónarvottar þóttust vissir um
að hvalurinn hefði verið maki Skeifu
gömlu og hefði hann þekkt aftur
skipstjórann, sem drap hana. Far-
þegarnir sem komu með hvalskipinu
urðu að gjalda hvalfangarans.
Þessi saga, sögð af sjónarvottum,
varð mjög fræg, frægust fyrir það,
að þetta er eina tilfellið í allri hval-
sögu íslands, svo vitað sé, þar sem
reyðarhvalur hefur hefnt harma
sinna og grandað dmkknandi
mönnum, er þeir reyndu að bjarga
sér.
Ég hef hlustað á óttann, flóttann
og sársaukann í stómm, heitum
lungum hafsins, þegar hrefna var
um dimma haustnótt á æðisgegnum
flótta undan litlum hvalbáti, sem
festur var með kaðli við ljáinn
þunga, sem stóð í lungum hrefn-
unnar og kippti báturinn f ljáinn
eftir þvi sem aldan velti honum f
hildarleiknum.
Ekki óttaðist veiðimaðurinn að
þetta stóra, meinlausa dýr slæi
sporði í bátinn. Það var auðheyrt á
hásu sársaukakveini í andardrætti
dýrsins að lungun vom að springa.
Hvalveiðin er sóðaleg, deyðing
þessa stóra dýrs skelfilega sár.
Á afmæli Reykjavíkurborgar
mættust helstu stórmenni og valda-
menn íslands í Kjarvalshúsi, lista-
manninum til heiðurs. Þann sama
dag byijuðu fslenskir hvalfangarar
aftur veiðamar. „Hátíð er til heilla
best.“ Þeir byijuðu á laugardegi og
sunnudegi.
Að boði Drottins á ekki að veiða
né deyða nein dýr á hvíldardegi. —
En margir þeir ráðamenn, sem í
Kjarvalshúsi minntust listamannins
þann dag og sáu verk hans á veggj-
um — þeir höfðu samþykkt enn eina
dráps-atlögu að hinum stóm, frið-
sömu lagardýmm á því ári, sem
Alþingi hafði lofað að friða hvalina.
Vom íslendingar í Kjarvalshúsi
að selja sinn frumburðarrétt fyrir
brauð og baunarétt — í þessu til-
felli fyrir hvalkjöt?
Ráðamenn þjóðar vorrar tóku
rödd Esaú, veiðimannsins, fram
yfir rödd Jakobs.
Það var gott verk að byggja
steinhús yfir Kjarvalsmálverk. En
þó er ég viss um að málarinn, sem
aidrei safnaði auði sér til ánægju,
hefði metið það ennþá meira, ef orð
hans um friðun hvalanna hefðu
verið tekin fram yfir orð fmm-
stærða hvalfangara, með einsýn
gróðasjónarmið.
Það er ekki nóg að reisa steinhús
yfír listaverkin, en loka síðan sínu
steinhjarta fyrir rödd listamannins,
útiloka sál hans sjálfs.
Höfundur er rithöfundur.
VZterkurog
kJ hagkvæmur
auglýsingamiðill!