Morgunblaðið - 17.12.1986, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. DESEMBER 1986
Að læra af náttúruöfl-
unum - og sjálfum sér
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Kristinn í Björgun — eldhuginn
í sandinum.
Árni Johnsen skráði
Útg. Almenna bókafélagið 1986.
ÞAÐ er ekki ofmælt, að kalla
Kristin í Björgun eldhuga. Ekki
bara í sandinum, heldur líka í fiski-
rækt og á sjónum. Kristinn er þó
sjálfsagt þekktastur almenningi
fyrir leitina að gullskipinu Het
Wapen van Amsterdam. En maður-
inn hefur komið ótrúlega víða við,
um það sannfærist maður eftir lest-
ur þessarar bókar. Hún er þó ekki
hefðbundin ævisaga. Það er ofar í
huga Kristins að segja frá því sem
hann hefur fengizt við og það hefur
sannarlega hefur verið fjölþætt. Þó
eru hressilegir kaflar frá uppvaxt-
arárum hans og prakkarastrik
hans, sem eru ljómandi aflestrar
eftir á, hafa án efa fengið ýmsa til
að reita hár sitt í örvæntingu yfir
uppátektunum.
Kristinn fór ungur að heiman
og varð að standa á eigin fótum.
Hann virðist ungur hafa orðið eink-
ar laginn við bílaviðgerðir. Sú lagni
kom sér vel síðar; þegar hann réðst
í meiri umsvif. I gegnum bílavið-
gerðimar kynntist hann Snorra
Hallgrímssyni lækni og með þeim
tókst vinátta, sem varð heilladrjúg
og lærdómsrík báðum. Þeir fóru
meðal annars að bauka við fiskeldi,
væntanlega löngu áður en menn
höfðu gert sér grein fyrir, hvílík
framtíð kynni að liggja í þessu,
hvað þá að þetta gæti orðið arðbær
atvinnugrein. Það er ekki síður
fróðlegt og skemmtilegt- burtséð
Fyrirfólk og
draumadísir
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Minningar Huldu Á. Stefáns-
dóttur. II. 253 bls. Öm og
Örlygur hf. Reykjavík, 1986.
„Mér fannst ég vera að springa
af harmi,“ segir Hulda Á. Stefáns-
dóttir ífyrsta kafla þessarar bókar
sem ber yfirskriftina Farið frá
Möðruvöllum. Hún sá eftir Möðru-
völlum en kveið hinu ókomna. Hún
var að flytjast til Akureyrar. Sár
getur verið söknuður bernskunnar.
En hvort tveggja var að litla stúlk-
an óx að visku og vexti, og kannski
ekki síst að kjarki; og líka naut hún
skjóls af samhentri, og raunar einn-
ig nokkuð sterkri fjölskyldu. Hún
átti því fyrir höndum — þegar hún
óx úr grasi — að hitta menn sem
skópu landinu örlög; og aðra sem
með öðrum hætti settu svip á
þjóðlífið. Hulda er hreinskilin og
órög að segja það sem henni býr í
brjósti. En undir frásögninni ólga
tilfinningar frá liðnum dögum.
En fleiri báru í btjósti tilfínning-
ar. Einn þeirra var Tryggvi Svörf-
uður, sá sem Þórbergur segir frá í
Islenskum aðli. Hann langaði að
verða heimsfrægt leikritaskáld. Og
hann var ástfanginn í rómantískum
skilningi orðsins. Leikrit samdi
hann en varð þó ekki heimsfrægur.
Og draumadísina hlaut hann ekki
sem kannski var eins heppilegt því
líkast til hefur hún verið hugsýn
mestan part. „Hinn svarfdælski
draumamaður dó . . . án þess að
dýrlegir æskudraumar hans rættust
nema að litlu leyti," segir Hulda.
Valtýr Guðmundsson er meðal
þeirra sem hér koma við sögu, sá
frægi þjóðmálagarpur sem heill
flokkur var kenndur við — Valtýing-
ar. Hann ólst upp á hrakningi fyrir
norðan, strauk úr vist sem honum
gast ekki að; fáklæddur að sagt
var; en braust svo til mennta með
atorku og harðfylgi. „Þegar Valtýr
hafði staðist inntökupróf í Lærða
skólann, hafði hann látið þau orð
falla, að nú væri hann loks kominn
í mannatölu, hefði áður verið í
hundatölu," segir Hulda. Þessi orð
eru áreiðanlega lýsandi fyrir það
sem mörg böm máttu þola fyrrum.
Fæst þeirra urðu doktorar og þing-
skörungar eins og Valtýr Guð-
mundsson.
Hulda telur vanmetinn þátt Val-
týs í sjálfstæðisbaráttunni: „Helgi-
sagan kringum Hannes Hafstein
krafðist þess, að höfuðandstæðing-
ur hans lenti í myrkrinu."
Hulda minnist líka vinkonu
sinnar, Ólafar frá Hlöðum. Hún var
fædd og upp alin á Vatnsnesinu.
Þaðan hafði hún með sér ekki að-
eins ömurlegar minningar heldur
líka hina köldu íhygli, raunsæi og
rökhyggju Húnvetninga. Mat það,
sem Hulda leggur á skáldskap Olaf-
ar, finnst mér hárrétt. Ólöf frá
Hlöðum var stórmenni vegna þess
að hún lét almenningsálitið hvorki
segja sér fyrir verkum né beygja
sig. Ljóðlist hennar spratt upp af
heitri lífslöngun en biturri
lífsreynslu. Skáldskapurinn mun
einnig hafa verið henni uppbót fyr-
ir það sem hún þráði en fékk ekki
notið.
Mesta forvitni mun samt ömgg-
lega vekja hér það sem Hulda segir
frá Davíð Stefánssyni. Þjóðsagan
sem segir að skáldið hafi ort til
hennar „Vertu hjá mér Dísa ...“
og fleira af svipuðu tagi er gömul
orðin. Svo mikill ljómi stóð af nafni
Davíðs meðan hann stóð á hátindi
frægðar að þess háttar hlaut að
vekja getgátur. Hulda játar að þau
hafi verið góðir vinir — og kannski
svolítið meira. En hvað er þá hægt
að segja frá þess háttar í endur-
minningum?
„Ég hef velt þessu fyrir mér fram
og aftur, og þegar nú er að koma
út önnur bók, finnst mér rétt að
minnast lítillega á æskuvin minn,
Davíð, þó að ekki verði öll sagan
sögð. Sumt vill maður eiga einn og
verður ekki til frásagnar."
Freistandi er fyrir lesandann að
taka hér við og semja áfram sögu
þá sem ósögð er látin. Hulda renn-
ir grun í það. Og því læðir hún
þessum fvrirvara að hinum forvitna
og söguþyrsta: „Við kvöddumt án
allrar beiskju. Hvorki „sex“ né hjá-
svæfur angruðu okkur né glöddu;
einlæg vinátta hafði ráðið ferðinni.
Hvort fólk trúir þessu eða ekki,
verður að ráðast."
Fáir hafa lýst Davíð ungum skil-
merkilegar né nærfæmislegar en
Hulda lýsir honum í þessari bók.
Kvæði þau, sem Davíð orti á þeim
árum er hann naut nágrennis og
Hulda Á. Stefánsdóttir
vináttu Huldu, voru eins og kvein
fýrir stemmning síns tíma og gerðu
Davíð strax að því dáða skáldi sem
hann síðan var í meðvitund þjóðar-
innar. Upp frá því vildi þjóðin hafa
Davíð nákvæmlega eins og hann
kynnti sig með fýrstu bókum. Síðar
átti ljóðlist Davíðs eftir að breytast
mikið. Og kannski líka hann sjálfur.
„Ég hvarf brott úr Eyjafirðin-
um,“ segir Hulda, „oggetekki sagt,
að ég hafi komið þar síðan. Ég
sakna þess stundum, að ég fékk
aldrei framar tækifæri til að fylgj-
ast með ferli Davíðs og kynnast
þeim breytingum, sem á honum
urðu, þegar árin liðu. Við sáumst
snöggvast á skólahátíðinni á Akur-
eyri 1930 — og síðan ekki söguna
rneir."
Þess er getið að auk höfundar
hafi unnið að útgáfu bókar þessar-
ar: Steindór Steindórsson, Páll
Líndal og Hjörtur Pálsson. Óskandi
væri að öll handrit fengju slíka
meðferð fyrir útgáfu. Enginn höf-
undur er svo fullkominn að ekki
megi bæta verk hans með ráðgjöf
og yfirlestri.
Fyrsta bindi þessara endurminn-
inga, sem út kom í fýrra, bar
undirtitilinn Bernska. Hér er svo
komin Æska. Fjöldi manna, kunnra
og lítt þekktra, kemur hér við sögu.
Hulda Á. Stefánsdóttir hefur frá
mörgu að segja. Og þó er saga
hennar varla nema hálfsögð að
ætla má.
Arni Johnsen
frá því, að ég hef hvorki vit né
sérstaka tilfinningu fyrir fiskeldi,
að sjá, hversu rækilega Kristinn
hefur sett sig inn í allar mögulegar
hliðar á því. Hér er ekki verið að
flana að hlutum, sem menn hafa
ekki vit á, heldur reynt að afla sér
þekkingar, sem til heilla horfir. Svo
hressilega segir Kristinn frá, að
maður hlýtur að hrífast með í bland.
En fískiræktin er bara eitt af
mörgu, sem Kristinn hefur fengizt
við. Meginstarf hans hefur verið við
björgun skipa. Þeim þætti eru gerð
töluvert ítarleg skil og fyrir leik-
mann fróðleg að því leyti, að það
er ævintýri líkast að lesa um, hvílíka
hörku og útsjónarsemi, hefur oft
og ti'ðum þurft til þess, að erfið og
flókin verkefni væru leyst. Þá segir
vitaskuld frá leitinni að hinu marg-
umtalaða gullskipi, sem Skeiðarár-
sandur hefur að vísu ekki fengizt
til að skila enn. En Kristinn er bjart-
sýnn og ekki bilbug á honum að
finna, þrátt fyrir að ótrúlegt bax
hafi fylgt og mikil vonbrigði hljóta
það að hafa verið, þegar menn héldu
að gullskipið væri fundið- sem
reyndist svo vera togari.
Kristinn er ekki setztur í helgan
stein, en af öllu má ráða að hugur
hans stendur nú mjög til þess að
kanna aukna möguleika á fiskeldi
og hvers konar fiskirækt. Synir
hans hafa tekið við fyrirtæki hans
að verulegu leyti og hann getur
leyft sér að blása ögn.
Árni Johnsen, skrásetjari bókar-
innar hefur valið þá leið, að leyfa
Kristni að tala um það, sem honum
er hugleiknast. í stað þess að beina
honum inn á hefðbundari frásagn-
arslóðir. Eða kannski hefur það
ekki verið ætlunin. Hvað sem því
nú líður er gaman að kynnast svona
óbilandi bjartsýnismanni sem lætur
ekki við það sitja að fá hugmyndir
og stæra sig af hugsjónum. Heldur
framkvæma í gríð og ergi. Og fram-
kvæma af kappi og dugnaði, og
ekki sízt af viti og kunnáttu.
Kollega minn hefur sagt ein-
hvers staðar í umsögn um ævisögu
- og er þó ítrekað, að þetta er ekki
ævisaga í þessari venjulegu merk-
ingu -að honum finnist vel hafa
tekizt til, þegar lesandi hugsar með
sér í bókarlok, að gaman væri nú
að hitta þennan karl/konu og rabba
saman yfir kaffíbolla. Þetta er
ágætur mælikvarði. Hann á ágæt-
legavið um Kristin í Björgun. Og
kannski ekki síður konuna hans.
Það fer ekki mikið fyrir henni í
þessari bók, en það má skynja, að
varla hefði maðurinn náð þessum
árangri, ef ekki væri konan bak við
manninn. í beztu merkingu.
Söngbók
barnanna
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Fljúga hvitu fiðrildin.
Söngbók barnanna.
Helga Gunnarsdóttir og Ragn-
heiður Gestsdóttir.
Mál og menning, Reykjavik,
1986.
„Sá sem ekki hefur dag hvem
söngbók í höndum og syngur með
bömunum, getur ekki verið góður
kennari," sagði þekktur skólamaður
við mig, er við ræddum kennslu
yngri bamanna. Það em áratugir
síðan þetta var sagt. Og þótt við
tökum þetta ekki sem algild sann-
indi er það víst, að þar sem söng
og söngbók vantar í bekkinn hjá
þeim litlu, þar vantar eitthvað mikil-
vægt.
Ut er komin bók með nótum og
textum. Mörg gömul lög og kvæði
ásamt nýju efni og sumt af því í
fyrsta sinn að koma fyrir augu í
bók.
Hér em þjóðvísur og þýdd kvæði,
gömul kvæði og ný. Einnig þjóðlög
og gömul og ný lög, íslensk og út-
Frá tónleikum kórsins i Hafnarfjarðarkirkju í sumar sem leið.
Vinakvöld á aðventu
KÓR Flensborgarskóla býður kvöld á aðventu". Þar mun kórinn Hrafnhildar Blomsterberg, sem
Hafnfirðingum til hátíðar- syngja og leika ýmsa aðventu- og jafnframt er stjómandi kórsins.
kvölds í skólanum fimmtudag- jólasöngva. Sérstakir gestir Þá verður og gestum boðið upp á
inn 18. desember nk. kl. 20.30. kvöldsins verða 45 hafnfirsk böm kaffí og heimabakaðar tertur kór-
á aldrinum 5-14 ára sem flytja félaga.
Kvöld þetta ber nafnið „Vina- munu helgisöngleik undir stjóm
Teikning við íslenzkt þululag.
lend. Efnisflokkar kvæða em
margir. Hér nefni ég þá stærstu
s.s. Dýr, Þjóðtrú, Matur, Tré og
jurtir og Fatnaður. Árstíðimar eiga
þar sinn hlut og jólin líka.
Lögin em við hæfi bamanna og
textar auðlærðir þótt þeir séu mis-
þungir. Mín reynsla er sú að böm
eiga auðvelt með að læra ljóð í
gegnum song.
Kvæði já. Það hefði verið gaman
að hafa kvæði við hin gullfallegu
lög á bls. 76, 86 og 88, mér fínnst
texti þeirra skera sig úr í bókinni,
vera hálfgert bull.
Það er alltaf vandi að velja í
svona bækur. Maður saknar margra
texta, og lagahöfunda, sem hafa
unnið hug og hjörtu bamanna, á
stuttum tíma og gegnum tíðina.
Úr því er hægt að bæta með ann-
arri bók, það er engin ofrausn þegar
svona bækur em annars vegar, sem
eiga að vera til á hverju heimili og
í hverri deild skóla þar sem yngri
bömin em.
Það eykur gildi bókarinnar að í
henni (aftast) em sýndir hljóm-
borðshljómar, grip fyrir sópran,
blokkflautu og gítargrip.
Myndskreyting Ragnheiðar er
mjög skemmtileg og falleg. Heiti
og upphöf kvæða em í bókinni. En
hvergi höfundatal kvæða og laga.
Allir er að þessari bók standa
eiga þakklæti skilið. Ekkert bam
ætti að vera án hennar.