Morgunblaðið - 09.01.1987, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. JANÚAR 1987
Um dauðann og það
sem honum fylg’ir
eftir Gunnar
Finnbogason
-Menn tala um alla hluti — og
þó. Til skamms tíma veigruðu
margir sér við því að tala um dauð-
ann en nú er fólk orðið miklu
frjálslegra en áður og kemur orðum
að því sem það hugsar og vill þá
líka eiga orðastað við aðra. Dauðinn
er hið eina sem er öruggt í lífínu
og því reyna flestir að setja hann
sér fyrir hugskotssjónir. Ætli það
sé ekki hjá mörgum að hið eina sem
sættir þá við dauðann er það að
allir aðrir deyja líka?
í þessu greinarkomi var hug-
myndin ekki sú að ræða um
dauðann heldur það sem tengist
honum og er vandamönnum mikið
atriði, þ.e. minning hins burtkall-
aða. Það er víst álitið séríslenskt
fyrirbrigði þessar miklu og mörgu
minningargreinar sem birtast í dag-
blöðum (einkum í Morgunblaðinu)
á útfarardegi hins látna. Sumum
finnst þetta vera óþarfi og mesta
tilfinningasemi og vitna til annarra
landa en þá er ekki tekið með í
reikninginn hvað íslendingar eru
fáir miðað við aðrar þjóðir. Hér
hafa því þróast aðrar venjur en í
öðrum löndum. Hjá okkur þekkja
líka allir alla.
Það fer naumast fram hjá neinum
að hlutur minningagreina í Morgun-
blaðinu er orðinn ærið stór. Það er
ekki að undra þegar þess er gætt
að á síðustu 45 árum hefur þjóð-
inni fjölgað um helming (2. des.
1940 var fólksfjöldinn á landinu
121.474). Tala látinna hefur eðli-
lega aukist og svo hlýtur að vera
á næstu árum. Ég held líka að
minningargreinar séu að verða öllu
fyrirferðarmeiri en áður. Allt ber
því að sama brunni að best fer á
því að hafa hóf á lesmálinu og þess
skulum við minnast að stutt grein
er fremur lesin en löng og allir sem
skrifa vilja að mál sitt sé lesið.
Þegar á allt er litið er ekki úr vegi
að leita einhverra leiða til að koma
betra skipulagi á þessi mál.
Tökum dæmi: Einhver einn af
vandamönnum hins látna hlýtur að
standa honum næst. Því er æskilegt
að þeir sem ætla sér að skrifa minn-
ingarorð hafi samband við viðkom-
andi vandamann og segi frá hvaða
þátt eða þætti í lífi hins látna þeir
hugsi sér að skrifa um.
Ætli allir séu ekki sammála um
það að telja það fremur hvimleitt
þegar nokkrir aðilar, t.d. fjórir,
skrifa allir sömu atriðin úr ævisögu
hins látna? Eigi ætla ég mér þá dul
að segja til um það hvað skuli
skrifa í minningargrein, heldur vildi
ég mega gefa vísbendingu um
hvemig best sé að ná tökum á því
sem við skrifum um og viljum að
aðrir lesi. Þetta mun hægt að ein-
hverju leyti. Vandinn er oft fólginn
í því að þeir sem skrifa vita ekki
um hina sem skrifa líka. Hér þyrfti
að koma til samband eða samvinna
á milli þessara aðila eins og getið
hefur verið.
Efni minningargreina hlýtur að
vera öðrum þræði heimild og upp-
lýsing. Því hefí ég oft undrast það
hversu flestir höfundar greinanna
hliðra sér frá að nefna dánarorsök.
Sumir segja t.d. lést af slysförum,
átti við erfíðan sjúkdóm að stríða
en ekkert frekar. Er þetta eitthvað
sem ekki má tala um? Sá sem les
vill frekari vitneskju.
Einnig er það eftirtektarvert og
það virðist eins konar regla þegar
minningarorð er skrifað um bam
eða ungling að geta ekki ættar né
foreldra. Víst er að lesandann lang-
ar til að vita meira og erum við
ekki einmitt að skrifa fyrir hann?
Auðvitað hljóta í svona tilvikum að
verða undantekningar, sem ekki
þarf um að ijalla.
Ef til vill má hugsa sér að efni
minningargreina skiptist í eftirtalda
þætti meðal annars og jafnframt
má gera því skóna að sá sem skrif-
ar taki til meðferðar einn eða fleira
af þessum þáttum.
I. Ævisaga. Sagt frá uppmna,
ættir raktar, skólaganga, störf,
gifting og afkomendur ef við á.
II. Ymsir þættir. Skrifað sé um
ýmsa þætti í lífi eða starfí viðkom-
andi, t.d. íþróttamálefni, viðskipta-
og kaupsýslumál, búnaðarmál, sjó-
mennska, heilbrigðismál, ferðalög,
stéttarfélagsmál eða önnur félags-
mál, stjómmál, ritstörf og ræður,
líknarmál og trúmál o.s.frv.
Ekki skal þessi upptalning höfð
lengri. Aðalatriðið er að allir séu
ekki að tönglast á því sama. Það
getur verið erfítt að koma víða við
nema haft sé samráð við einhvem
einn aðila sem stendur næst hinum
burtkallaða eins og drepið hefur
verið á.
Að lokum skal nefna það atriði
að sjaldan sjást minningarorð eftir
hina allra nánustu. Vel þykir mér
fara á því að einhver hinna nánustu
riti nokkur orð sem líklega verða
þá hin besta mannlýsing og um leið
huggun syrgjendum og ákall til
lífsins því lífíð heldur áfram þótt
dauðinn sé á ferð.
Að leiðarlokum
Á kirkjuþingi í október 1985 var
m.a. rætt um breytingar á lögum
frá 1963 um kirkjugarða. Þá kom
fram tillaga frá dómprófasti, sr.
Ólafí Skúlasyni, um það að afmarka
sérstakt svæði í kirkjugarði fyrir
ómerktar grafír. Tekið er fram að
þessi siður sé að ryðja sér til rúms
erlendis. Rökin fyrir þessu eru þau
að hinn látni hafí óskað eftir að
ekki yrði lögð nein kvöð á eftirlif-
andi vandamenn.
Hér er áreiðanlega hreyft máli
sem þörf er á og þegar um þetta
er hugsað kemur fleira upp í hug-
ann. Hættir og siðir í þjóðfélaginu
taka breytingum og kirkjan þarf
að fylgjast með, ræða mál og breyta
ýmsu á nýjum forsendum.
Um kirkjugarða, gamla og nýja,
mætti skrifa langt mál en ég leiði
það hjá mér, en ekki er ég að öllu
leyti sáttur við tillöguna sem ég gat
um í upphafi þessa máls. Mér þyk-
ir eðlilegast að afmarka grafreiti á
éinfaldan hátt og þá einnig að reisa
þar kross úr viði. Þá má líka hugsa
sér að gróðursetja tré í reitnum.
Það má telja æskilegt einmitt hér
á norðlægum slóðum. Varla ætti
að leyfa nokkur frekari umsvif við
þessa látlausu reiti. Við vitum að
sumir gamlir kirkjugarðar eru sem
virki tilsýndar og því má til sanns
vegar færa að þar hefur kvöð verið
lögð á eftirlifendur. Það veltur á
ýmsu í tímans rás.
En það getur reynst býsna erfítt
að fá fólk til að tala um þessi mál.
Oft er það svo að fólk skortir kjark
til að tala um dauðann og er yfír-
leitt óljúft að ræða um hann og það
sem honum fylgir. Æskilegt er þó
að menn geri sér grein fyrir hvað
er á ferðum og myndi sér skoðanir
á þessum málum. Þess vegna hef
ég leiðst til að koma þessum orðum
á blað en hér þarf að gæta var-
fæmi í allri umræðu.
Við andlát vandamanns hljóta
eftirtalin atriði meðal annars að
leita á hugann:
1. Grafreitur.
2. Jarðarför.
3. Erfí.
Allt þetta stendur og fellur með
eftirfarandi: hugkvæmni, vinnu og
peningum.
Við vitum að vandamenn kapp-
kosta svo sem best má verða að
heiðra minningu hins látna en þar
er mönnum stakkur skorinn m.a.
vegna kostnaðar. Og mér er nær
að halda að í þeirri tillögu sem
minnst var á hér fyrst, þar sem
talað er um kvöð á eftirlifandi
vandamönnum, sé ekki síst átt við
útgjöld, peninga. Við skulum tala
kinnroðalaust um hlutina.
Hér hlýtur að vera æskilegt, ef
Gunnar Finnbogason
„Oft er það svo að fólk
skortir kjark til að tala
um dauðann og er yf ir-
leitt óljúft að ræða um
hann og það sem honum
fylgir. Æskilegt er þó
að menn geri sér grein
fyrir hvað er á ferðum
og myndi sér skoðanir
á þessum málum. Þes
vegna hef ég leiðst til
að koma þessum orðum
á blað en hér þarf að
gæta varfærni í allri
umræðu.“
unnt er, að vita fyrir hvers menn
hafa óskað þegar að síðustu stund-
inni er komið. En til þess að svo
megi verða þurfa menn að hafa þor
til að tala um hlutina.
Grafreitur. Það er aldagamall
siður að hlaða upp leiði. Víða má
sjá rammlega gerð leiði úr varan-
legu efni, skrautleg og falleg, með
dýrustu legsteinum. Hugsanlegt er
að upp gæti komið einhvers konar
keppni hjá eftirlifendum um það að
gera grafreit vandamanns slíkan
að hann beri af þeim sem mestir
eru og flýgur okkur þá í hug gerð
píramídanna í Egyptalandi. Þetta
dæmi er aðeins nefnt til að minna
okkur á að gæta hófs.
Þótt grafreitir séu vel gerðir í
fyrstu drabbast þeir niður ef ekki
er hirt um þá. Spumingin er því
sú hversu langur tími líður frá því
leiði var gert og þar til umhirðan
verður ónóg. Ég giska á 30—50 ár.
Auðvitað er þessi tími mikilsverður
fyrir vandamenn en vert er að velta
fyrir sér hvort hægt sé að haga
þessum atriðum þann veg að minn-
ingu hins látna sé engu minni sómi
sýndur þótt öðru vísi væri háttað.
Sumu fólki þykir það nálgast óhæfu
að tala um kostnað vegna andláts
vandamanns en það verður að telja
óþarfa viðkvæmni enda er allt okk-
ar líf bundið jafnvægi, sem e.t.v.
má líka kalla skynsemi. Minningu
manns er ekki gert hærra undir
höfði þótt peningar séu látnir flæða,
Söngvakeppni sjónvarpsins:
Dómnefndir í öllum kjör-
dæmum velja signrlagið
Tíu lög í undankeppni valin í næstu viku
UNDIRBÚNINGUR er nú haf-
inn að Söngvakeppni sjón-
varpsins, þar sem valið verður
það lag sem keppir fyrir ís-
lands hönd í söngvakeppni
sjónvarpsstöðva í Evrópu á
þessu ári. Sérstök dómnefnd,
skipuð fimm mönnum, mun
velja 10 lög í undankeppni og
síðan mun almenningur i
landinu, i dómnefndum úr öll-
um kjördæmum, velja sigur-
lagið í beinni sjónvarpsútsend-
ingu.
Egill Eðvarðsson, sem ásamt
Birni Bjömssyni var falið að
endurskoða fyrirkomulag keppn-
innar, sagði í samtali við
Morgunblaðið að miklar breyt-
ingar væru fyrirhugaðar á
framkvæmd keppninnar frá því
í fyrra. „Við lærðum mikið af
þátttöku okkar í keppninni í
fyrra og með hliðsjón af þeirri
reynslu og í samráði við fulltrúa
flytjenda, höfunda og útgefenda
var ákveðið að gjörbreyta fyrir-
komulagi keppninnar," sagði
Egill.
Hann sagði að ekki lægi end-
anlega fyrir hversu mörg lög
hefðu borist að þessu sinni, en
ljóst væri að þau væru færri en
í fyrra, líklega í kringum 60 tals-
ins. Á laugardag mun fulltrúi
fógeta flokka og innsigla þau lög
sem borist hafa þar sem nafn-
leynd höfunda verður haldið í
fyrstu lotu, þegar valin verða lög
í undankeppnina. Fimm manna
dómnefnd mun annast það verk,
en í henni eru fulltrúar flytjenda,
höfunda og hljómplötuútgefenda
og tveir fulltrúar frá sjónvarpinu.
Nefndin mun heija störf á laug-
ardag og kvaðst Egill búast við
að hún lyki störfum í næstu viku.
Þá yerða birt nöfn þeirra höf-
unda sem náðu lagi í undan-
keppnina og verður þeim síðan
gefínn einn mánuður til að búa
lögin undir lokakeppnina.
Höfundar fá 150 þúsund
króna styrk frá sjónvarpinu til
að búa lögin undir keppnina og
verður sú útgáfa látin halda sér
í sjálfa lokakeppnina, þar sem
almenningur úr öllum landsíjórð-
ungum velur sigurlagið í beinni
sjónvarpsútsendingu. „Þetta er
veigamikil breyting frá því í
fyrra, þegar sjónvarpið réð öllu
um flytjendur og flutning lag-
anna. Nú verða það höfundar
sjáifír sem bera ábyrgðina og
geta þeir valið þá flytjendur sem
þeir óska sér, sem munu þá
væntanlega fylgja sigurlaginu
alla leið í sjálfa Evrópukeppnina
í Belgíu," sagði Egill.
því minningin er bundin kynnum,
vinarbrögðum, fómfysi — og þetta
er einungis greypt í hjörtu hinna
nánustu.
Tímamir breytast. Áður voru
jarðarfarir líka eins konar samkom-
ur sveitunganna. Menn hittust,
spurðu fregna og sögðu fréttir. En
nú koma kirkjugestir einungis
vegna athafnarinnar. Fjölmenni við
jarðarfarir er ákaflega misjafnt og
þarf ekki að skrifa nánar um það
— en hvað er hjálp og hvað er hugg-
un í neyð? Það vekur undrun þar
sem fjölmenni er í kirkju og nú er
verið að fylgja einhveijum síðasta
spölinn að fólk fæst ekki til að fara
með bænarorð prests svo sem hann
gerir. Hví kom þetta fólk? Hlýlegt
er að kirkjugestur leggi eitthvað til
athafnarinnar einnig. Hér sem í
öðm kemur allt af sjálfu sér ef
maðurinn er allur og heill í verki
sínu.
Nokkuð fer það í vöxt að menn
vilja láta jarðsetja sig í kyrrþey
þegar dauðinn hefur sótt þá. Þessi
Vinningar í H.H.Í. 191
2.160 á kr. 20.000; i
Samtals 135.000 vinn