Morgunblaðið - 11.01.1987, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. JANUAR 1987
„í margra augum er föður-
landið kær sjúklingur, sem lýstur
hefur verið ólæknandi í þeim til-
gangi að losna við fyrirhöfnina
við að lækna hann“. Þessi orð
Valtours nokkurs, sem ég rakst á
í haust í frönsku bókasafni í
hundrað ára gömlu eintaki af
bláðinu Illustration, riijuðust upp
við heimkomuna við ummæli í fjöl-
miðlum um sjúklinginn ísland og
heilsufar hans í tilefni áramóta.
Virðast allt eins eiga við nútíma
ísland sem heimsmyndina 1884.
Það er raunar svolítið áfall fyrir
flölmiðlafólk nútímans að lenda í
að fletta gömlum eintökum af
franska blaðinu Illustration frá
síðustu öld. Fréttimar og frétta-
skýringarnar frá blaðamönnum
þeirra tíma vom að vísu ekki
svona fljótar í ferðum, en sýnilega
þeim mun betur úr garði gerðar.
Makalaust glöggar heimsfréttir,
að ekki sé talað um þessar stór-
fenglegu fréttamyndir eða þá
teikningarnar sem prýða síður.
Og líklega er kostur að vera búinn
að átta sig á því hvað er að ger-
ast áður en fréttin er skrifuð og
geta gefið viðmælanda tíma til
að vita hvað hann er að segja
áður en hann er búinn að segja
það. Eða hvað finnst ykkur?
Gott er að fá viðmiðun, þótt
aldargömul sé. Vísast verða Gáru-
lesendur að hafa þolinmæði á
næstunni við höfund, sem undan-
farna mánuði hefur sprangað um
Signubakka og sogað í Frans í
sig áhrif og viðmiðanir eins og
svampur. A eflaust títt eftir að
vinda úr honum áhrif og saman-
burð meðan örendi endist. Raunar
erfitt að sjá hvernig hægt er að
vinda stöðugt úr sama svampinum
án þess að fá endurnýjaðan vökva
í hann öðru hveiju og samanburð,
hvort sem þar eru á ferð sflek-
andi blaðamenn eða ákvarðana-
takandi politíkusar.
Heimkominn og bólginn af
nýjungum verður auðvitað að
byija á því að sperra eyrun og
ná upp heimafregnum og and-
rúmi. Fljótlegra að setjast við
sjóvarp en lesa ijögurra mánaða
skammt af öllum dagblöðum, sem
gott fólk í húsinu hafði raðað
snyrtilega á borðið. Og svo lukku-
lega vildi til að maður lenti æði
oft um þessi jól á endurteknu efni
frá fyrri hluta árs og gat snúið
sér að jólabókunum. Oftar en ekki
endurtekið efni í sjónvarpi frá því
fyrir útlegðina og ofrausn að
horfa t.d.í annað sinn á stjórn-
málamenn og starfsfólk sjónvarps
dansa um næstu jól og aftur rétt
á eftir á nýju balli á byijuðu ári,
utan þeir sem stunda vísindalega
könnun á dansmennt og útlits-
breytingum. En svo fór í verra,
því svo langt eftir auglýstum tíma
hófst leikritið „Líf til einhvers"
og svo oft búið að slökkva á endur-
tekna efninu á undan, að ég
missti af krassandi byijuninni og
því ekki viðræðuhæf í selsköpum
fyrstu daga nýja ársins. Maður
varaði sig ekki eftir allar frönsku
rásimar fimm sem byija á mínú-
tunni.
Einhvern veginn þótti ekki eins
umræðuhæf önnur frábær útsend-
ing á nýjársdag, óperan Aida í
íburðarmikilli og lofaðri útsend-
ingu erlendis. Eftir áramótin kom
svo á skjáinn önnur merkileg út-
sending um töku stórkvikmyndar-
innar Otello, sem gengur nú í
kvikmyndahúsum á meginlandinu
og kemur hingað eflaust líka. En
kvikmyndagerð frægra ópera er
nú mikið um rædd og hvemig
eigi þá að þeim að standa. Ymis-
legt verið reynt. Til dæmis er
haft eftir hinni frægu divu Elisa-
bethu Schwartzkopf:„Ég hefí
megnustu fýrirlitningu á stór-
veldadraumum söngvara um hvíta
tjaldið. Það eyðileggur alla töfra
tónlistarinnar". Ekki eru allir því
sammála, eins og sjá má af um-
mælum Lorins Maazels annars
staðar í blaðinu. Fer líka eftir
aðferðum. Stórsöngkonan Renata
Tebaldi sagði t.d. góðlátlega eftir
reynslu sína af að syngja í slíkri
kvikmyndaupptöku: „Mér fannst
mjög gaman á kvikmyndinni
Aidu, þar sem Sophia Loren sýndi
svo fallega leikmynd af mér“.
Einni endurtekningu var þó
fagnað á þessum bæ, viðtalinu
hennar Steinunnar Sigurðardótt-
ur við Guðberg Bergsson rithöf-
und, sem fór á kostum. Kannski
jafn vel þegið af þeim sem á
horfðu í haust, því þetta fágaða
og lúmska skopskyn Guðbergs
verður e.t.v. ekki alltaf gripið
umsvifalaust á svipulu augnabliki
þessa miðils eða notið nákvæms
og í senn áreynslulauss málfars
hans og hugmyndauðgi.
Gáruhöfundur sperrti eyrun við
einni hálfsvaraðri spurningu
Steinunnar, sem kannski mætti
gantast við að fylla út í. Hún vék
að því að vinahópur Guðbergs á
Spáni hefði gefið honum nafnið
Han d’Islande. Kallað hann það í
merkri bók um þetta listafólk.
Líklega hafa þessir erlendu bók-
menntamenn suður í álfu ekki
þekkt nema nafnið á bók franska
rithöfundarins Victors Hugo frá
1821, sem hann nefndi Han d’Is-
lande, enda ómerkilegasta bók
þessa fræga höfundar vísast
kunn, þótt ekki sé nema að nafn-
inu til. Hugo skrifaði bókina
aðeins 18 ára gamall. Hafði ekki
mikla þekkingu á efninu og enga
á íslandi, en veifaði óspart svo
sem ungra manna er háttur til-
vitnunum í franskar, þýskar og
spænskar heimsbókmenntir. Hef-
ur eflaust lesið eitthvað um bækur
Islendinga þótt þess sjái aðeins
merki í nöfnum. Þar koma fyrir
Ingólfur Arnarson, Isleifur biskup
í Skálholti, Þormóður Torfason
og Snorri.
En því er þá svona líklegt að
vinir Guðbergs hafi þekkt nafnið
eitt á bókinni? Jú, sögupersónan
Han frá Thule, upphaflega Hann-
es, er eiginlega ófreskja, brennu-
vargur og morðingi, sem flýr
undan bændum á trédrumb til
Noregs og býr þar í helli eins og
óvættur. Myrðir, brennir og sýgur
blóð úr mönnum. Hann segir m.
a.:„Ég er djöfullinn frá Klipps-
stað. Móðir mín er þetta gamla
ísland, eldfjallaeyjan. Áður var
hún ekki nema eitt eldijall, en var
kramin af stórum risa sem studdi
staf sinn á hana þegar hann datt
niður úr himnum. Eg hefi enga
þörf fyrir að þú berir af mér blak
(dómari). Ég er afkomandi útrým-
isins Ingólfs og ber í mér anda
hans“. Svo lýsir Han öllu því illa
sem hann hefur gert af því að sál
Ingólfs er í honum. Skal dæmast
fyrir íkveikju í fangelsi og upp-
reisn í blýnámu.
Einhvern tíma var gluggað af
forvitni í þessa bók hins fræga
Hugos með Ísland í titlinum - og
olli áfalli. Kannski væri það breytt
núna, eftir að við megum vart
mæla af stolti hvar og hvenær sem
nafnið Island er nefnt, sama í
hvaða munni og hvaða mynd er
upp dregin. Hvað þá úr munni
jafn frægs manns sem Victors
Hugos,en hann leggur sumum
Islendingunum í þessari ungdóms-
bók sinni einmitt í munn ýmis
spakmæli, svo sem: „Gullið er
stundum dýru verði keypt".
Ekki skil ég af hveiju þér leiðast jólin, Anna, mér finnst þau svo
yndisleg.
ÞINGBRÉF
eftir STEFÁN FRIÐBJARNARSON
Byggðaþróun:
Blíkur á lofti
landsbyggðar
Það er rík ástæða til að velta fyrir sér líklegri framvindu í
bygKð f landinu. Um aldamótin síðustu (1901), er landsmenn töld-
ust 78.500, bjuggu 73% þjóðarinnnar í strjálbýli en aðeins 27% í
þéttbýli. Síðan hefur íbúum í stijálbýli fækkað jafnt og þétt, bæði
í beinum tölum og hlutfallslega.
í dag búa um 90% þjóðarinnar
í þéttbýli en aðeins 10% í sveitum.
Hér hefur í raun orðið bylting í
byggðaþróun á þremur aldarfjórð-
ungum eða á tíma sem spannar
meðalævi íslendings í dag. Spum-
ingin er einfaldlega sú, hvort
stijálbýlið standi frammi fyrir enn
stærra vandamáli, hvað byggða-
þróun í landinu varðar, en nokkru
sinni fyrr?
Tæknin hefur tvær
hliðar
Á síðustu áratugurn 19. aldar-
innar fluttu hátt í 15 þúsundun
íslendingar til N-Ameríku. Það
er hátt hlutfall þegar tekið er til-
lit til þess að hér bjuggu aðeins
78.500 manns árið 1901. Áður
en nútíma tækni kom til sögunnar
í atvinnulífí og verðmætasköpun
bar landið ekki mikið meira en
100.000 íbúa.
Með nútíma tækni gáfu hefð-
bundnir atvinnuvegir okkar
hinsvegar verðmæti sem stóðu
undir batnandi kjömm ört stækk-
andi þjóðar. Bættur aðbúnanður
hverskonar (húsnæði, fæði, vinnu-
aðstaða o.fl.), stóraukin menntun
og þekking, að ógleymdri fram-
vindu í heilsugæzlu, valda því, að
meðalævi á íslandi en lengri en í
nokkm öðm landi, þótt mjótt sé
á munum f samanburði við Japan.
Tæknin og vélvæðingin ollu því
hinsvegar að hægt var að nýta
þá möguleika í sjávarútvegi og
landbúnaði, sem fýrir hendi vóm
og em, með æ færra starfsfólki.
Þrátt fyrir vemlega fækkun í
sveitum framleiðum við búvöm
umfram innlenda eftirspum.
Sama sagan hefur hvervetna
gerzt um hinn vestræna heim.
Þessvegna er útflutningur búvöm
miklum erfiðleikum bundinn og
gengur ekki nema með þung-
bæmm útflutningsbótum.
Framvindan í sjávar-
útvegi
Engin leið er að sjá fyrir, hver
Mjólkurkýr í umsjá ungmenna.
framvindan í sjávarútvegi verður.
Hér verður aðeins staldrað við
eitt fyrirbæri, sem raunar hefur
lengi verið til staðar, en fengið
aukna þýðingu síðustu árin: út-
flutningur ferskfisks.
Fiskiskip hafa um langan aldur
siglt með afla á erlenda markaði.
Nú hefur útflutningur í gámum
bæzt við. Aflabrestur (Noregur/
írland) og aukin fiskneyzla hafa
stuðlað að vaxandi eftirspum og
verðþróun, sem gerði ferskfískút-
flutning hagstæðan. Þessi stað-
reynd er ein meginskýring
batnandi rekstrarstöðu fiskveiði-
flotans á næstliðnu ári.
Sjávarpláss og fiskvinnslufólk,
sem byggja afkomu á vinnslu
fiskjar (frystiiðnaður, saltfísk-
verkun), hljóta hinsvegar að hafa
áhyggjur af þessari þróun. Sama
máli gegnir um þá aðila sem byggt
hafa upp mikilvæga söluaðstöðu
fyrir frystar sjávarvömr í Banda-
ríkjunum, en Bandaríkin era eitt
af örfáum viðskiptasvæðum okk-
ar, sem skilað hafa okkur hag-
stæðum viðskiptajöfnuði.
Hér skulu ekki fram settar
hrakspár um framvinduna í fisk-
vinnslu okkar, enda ferskfískút-
flutningur háður markaðssveifl-
um, sem ekki verða fyrir séðar.
Engu að síður er ástæða fyrir þá,
sem í þessu efni hafa hagsmuna
að gæta, að íhuga stöðuna vel.
Ekki er ráð nema í tíma sé tekið.
Hagsmunir skarast
Flestir þéttbýlisstaðir á svokall-
aðri landsbyggð styðjast bæði við
sjávarútveg og landbúnað, þ.e.
úrvinnslu hráefna frá landbúnaði
og verzlunar- og iðnaðarþjónustu
við nærliggjandi sveitir. Þetta á
við staði eins og Húsavík, Akur-
eyri og Sauðárkrók, svo dæmi séu
nefnd. Onnur þéttbýli byggja nær
eingöngu á landbúnaði: Selfoss,
Hveragerði, Blönduós, Egilsstað-
ir.
Umtalsverður samdráttur í
sveitabyggð hlýtur því að bitna
jafnframt á þéttbýli, enda skarast
hagsmunir meira og minna.
Ef frystiiðnaður í sjávarpláss-
um siglir inn í erfíðleika, vegna
hugsanlegra breytinga í erlendri
markaðseftirspum, vandast málin
enn.
Hugleiðingar af þessu tagi
hljóta að gera vart við sig þegar
horft er til byggðaþróunarí
landinu næstu ár og áratugi.
Tillaga þrig'gja sjálf-
stæðismanna
Egill Jónsson, Halldór Blöndal
og Ámi Johnsen, alþingismenn,
hafa lagt fram á Alþingi tillögu
til þingsályktunar um eflingu at-
vinnu og byggðar í sveitum vegna
breyttra búhátta. Tillagan felur
ráðhermm, verði hún samþykkt,
að hlutast til um að skipulegt átak
verði gert til atvinnuuppbygging-
ar í sveitum til að vega upp á
móti samdrætti í hefðbundnum
landbúnaði, svo að byggðin í
landinu treystist. Jafnframt verði
könnuð áhrif hinnar mörkuðu
framleiðslu á afkomu bænda og
ráðstafanir gerðar til úrbóta þar
sem þeirra er þörf.
Tillagan bendir á ákveðin
markmið, sem stefna beri að, og
henni fylgir löng og vönduð grein-
argerð. Ekki em tök á að fara
nánar út þá sálma hér og nú.
Þeir, sem áhuga hafa á að fara
ofan í sauma á tillögugerðinni,
geta orðið sér úti um viðkomandi
gögn hjá Alþingi.
Tillaga þeirra þremenninga er
hér nefnd sem dæmi um að al-
þingismenn gera sér grein fyrir
því að blikur em á lofti lands-
byggðar, þegar horft er til næstu
framtíðar.