Morgunblaðið - 15.01.1987, Síða 14

14
MORGUNBLÁÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. JANÚAR 1987
Um endurskoð-
un lánalaga
eftir Tryggva.
Agnarsson
Umræðan um
lánasjóðinn
Flestir þeir sem sett hafa sig eitt-
hvað inn í málefni Lánasjóð
íslenskra námsmanna viðurkenna
að þar sé við mikinn vanda að etja.
Lánin hafa kostað miklu meiri útlát
og ábyrgðir fyrir hinn sameiginlega
sjóð okkar en nokkurn virðist hafa
órað fyrir við setningu námslána-
laganna og endurgreiðslur lánanna
virðast af ýmsum ástæðum ætla
að skila sér miklu verr en til stóð.
Vandi sjóðsins er því í stuttu máli
einkum sá að aðgangur að lánsfénu
hefur verið of greiður og lánskjör
í óeðlilegu ósamræmi við önnur lán.
Lánin eru bundin lánskjaravísitölu,
vaxtalaus, til 40 ára og endur-
greiðslur eru háðar verulegum
takmörkunum, eru m.a. háðar tekj-
um að námi loknu og alls kyns
aðrir fyrirvarar eru um endur-
greiðslumar. Engin lán önnur er
hægt að taka á íslandi sem eru
með þvílíkum kjörum. Ný löggjöf
um námslánin hlaut því að vera í
þá átt að færa kjörin nær markaðs-
kjörunum og takmarka eitthvað
aðgang að lánunum að minnsta
kosti þannig að námsmenn gætu
ekki gengið í sjóðinn og tekið lán
úr honum sem nema t.d. 10 ára
launum íslensks verkamanns í fullri
vinnu og hugsanlega aðeins endur-
greitt hluta lánsins. Ljóst var að
breytingar í þessa átt hlutu að vekja
andstöðu námsmanna, sérstaklega
þeirra er hæst lán hafa fengið úr
Lánasjóðnum, en það eru einkum
námsmenn með þunga framfærslu
sem stundað hafa nám erlendis.
Breytingamar hlutu því að verða
óvinsælar hjá sumum og kjarks var
þörf við að koma slíku fram.
En þrátt fyrir það að margir
hefðu áhyggjur af velferð Lána-
sjóðsins og þar með viðskiptamanna
hans, námsmanna, voru þeir færri
er hrejrfðu tillögum til endurbóta.
Verulegt skrið varðandi tillögur til
breytinga á lögunum komst ekki
af stað fyrr en Sverrir Hermanns-
son varð menntamálaráðherra, en
fyrirrennari hans Ragnhildur
Helgadóttir hafði gert ýmsar skyn-
samlegar breytingar á starfsemi
sjóðsins er rúmuðust innan ramma
reglugerðarinnar. Sverrir lét vinna
tillögur að nýjum lögum um náms-
lán og voru helstu breytingar
eftirfarandi:
1. Námsaðstoðin yrði tvenns-
konar: annarsvegar lán, sem yrðu
í hópi hagstæðustu lána og bæru
3,5% vexti auk verðtryggingar og
endurgreiddust að fullu á þrjátíu
árum, og hinsvegar námsstyrkir.
En lagt var til að tekið yrði upp
markvisst víðtækt styrkjakerfi.
Sem sagt, lán yrðu lán og styrkir
styrkir ólíkt því sem gerist í núgild-
andi kerfi þar sem lánum og
styrkjum er hrært saman með þeim
hætti að í stórum dráttum má segja
að ekki verði endanlega ljóst hveij-
ir styrkþegamir eru fyrr en liðin
eru 40 ár frá upphafi endurgreiðslu
námsláns. í tillögum Sverris var
einnig gert ráð fyrir hóflegu lán-
töku- og innheimtugjaldi og einnig
fleiri atriðum er óþarft er að rekja
hér. Mikið verk var lagt í það að
vinna þessar tillögur og kynnti ráð-
herra Alþingi þær í apríl 1986 en
þá hafði þegar kvisast út að breyt-
ingatillögur yrðu á dagskrá hjá
honum. Miklar umræður hófust þá
um málið á opinberum vettvangi
er hafa nánast staðið linnulaust
síðan. Umræðan hefur vakið fólk
til vitundar um hættulega stöðu
sjóðsins og er jafnvel svo komið að
forustumenn námsmanna eru famir
að viðurkenna að eitthvað sé að.
En þessi mikla umfjöllun í þennan
langa tíma hefur líka haft þau áhrif
að námsmenn em margir hveijir
orðnir óömggir um hag sinn. Nauð-
synlegt er að fá fljótlega úr því
skorið hvað gert verður.
Þáttur fram-
sóknarmanna
Að mínu viti skiptust framsókn-
armenn þeir er afskipti höfðu af
málinu framan af einkum í tvo
hópa. Annarsvegar var um að ræða
Ingvar Gíslason o.fl. sem töldu að
gildandi lög um lánasjóðinn væm
góð lög og engu þyrfti þar við að
bæta eða breyta. Hins vegar vom
þeir Haraldur Ólafsson og Finnur
Ingólfsson o.fl. sem gerðu sér grein
fyrir vanda Lánasjóðsins en snémst
harkalega gegn hugmyndum Sverr-
is Hermannssonar, sem hann kynnti
í þinginu, en deilt var fremur á
verklag en efni. Ráðherrann var
gagnrýndur fyrir að hafa ekki
samráð við framsóknarmenn um
málið, fyrir að reka framkvæmda-
stjóra Lánasjóðsins o.fl. Enda kom
það glöggt fram á fundum samráðs-
Tryggvi Agnarsson
„Andrúmsloftið á fund-
um nefndarinnar
breyttist til hins verra
eftir því er á starfstíma
hennar leið. Og var það
Finnur er olli því. Ox
sú tilf inning hröðum
skrefum að Finnur sæi
eftir að hafa lagt til
grunninn að starfinu og
vildi nú helst hlaupast
frá öllu saman.
nefndarinnar um Lánasjóðinn, sem
við Friðrik Sophusson vomm settir
í með þeim Haraldi og Finni, að
ekki vottaði fyrir ágreiningi um það
hver væm megin vandamál námá-
lánakerfisins. Óánægjan var með
framsetninguna.
Þakhugmynd Finns
kemur fram
Fljótlega eftir að samráðsnefndin
hóf störf sín komum við Friðrik
okkur niður á vinnubrögð. Ráðherra
var búinn að kynna meginhug-
myndir okkar til lausnar vanda
Lánasjóðsins og höfðu framsóknar-
menn hafnað þeim. Þeir höfðu þó
að öllu leyti viðurkennt vandann og
því ákváðum við að leggja til hliðar
a.m.k. tímabundið tillögur okkar og
skoruðum á þá félaga að benda á
aðra leið sem hugsanleg væri til
að leysa vandann. Á fundi nefndar-
innar hinn 20. júní 1986 lagði
Finnur fram hugmyndir sínar að
nýju lánakerfí og vom hugleiðingar
hans þess efnis iagðar fram skrif-
lega á fundinum og fylgja hér með
í ljósriti svo menn geti kynnt sér
þær af eigin raun. Eins og sjá má
byggðust þær einkum á eftirfar-
andi:
1. Þak sett á öll lán við kr.
1.150.000 sem endurgreiddust skv.
reglum núgildandi laga. Finnur
taldi að þessi lán myndu endur-
greiðast að fullu.
2. Lán umfram hámarkslánin
yrðu verðtryggð, bæm markaðs-
vexti og endurgreiddust á skemmri
tíma en almennu lánin.
3. Lán samtals þ.e. almennt lán
og lán með markaðsvöxtum yrðu
aldrei hærri en 2.000.000.
Jafnvel þótt við Friðrik teldum
þetta kerfí af mörgum ástæðum
verra en það kerfí sem Sverrir Her-
mannsson hafði áður gert lýðum
ljóst sýndist okkur að hægt myndi
vera að laga það svo til að nothæft
yrði. Þannig æxlaðist það svo til
að þessi hugmynd Finns Ingólfsson-
ar varð grundvöllur viðræðna okkar
í nefndinni að breyttum lögum um
námslán og námsstyrki. Við sömd-
um nýtt frumvarp sem byggði á
þessu kerfí. Að frumkvæði okkar
Friðriks var bætt við ákvæðum um
öfluga námsstyrki sem Haraldur
Ólafsson sýndi þegar mikinn áhuga
og reyndar unnum við Haraldur
saman að því að móta þær hug-
myndir eftir að hafa rætt við ýmsa
góða menn sem voru kunnugir þess-
um málum. Það er vert að ítreka
það að í hugmynd Finns var ekki
gert ráð fyrir neinum styrkjum og
er það skoðun mín að hugmynd
hans um þak á námslánin án sam-
hliða styrkjakerfís hefði í fram-
kvæmd orðið stórhættulegt allri
æðri menntunn í landinu. Inn í
Hugmynd Finns Ingólfssonar um
endurgreiðslureglur námslána
1. Hámarkslán sem einstaklingur
getur fengið hjá LÍN verði
1.150.000 kr. á núgildandi
verðlagi. Lán allt að þessari
upphæð endurgreiðist skv.
endurgreiðslureglum núgild-
andi laga. Gert er ráð fyrir að
miðað við meðaltekjur mennta-
manna á íslandi endurgreiðist
hámarkslánið að fullu. Nú end-
urgreiðast 85% veittra náms-
lána miðað við sömu
meðaltekjur 697.000*
3,75*40=1.046.000 á verðlagi
í des. sl. en á núgildandi verð-
lagi =1.132.000. U.þ.b. 15%
lánþega taka hærri lán en
1.150.000 kr. Lán umfram
1.150.000 nema um 14% af
heildarlánveitingum.
2. Lán umfram hámarkslán séu
verðtryggð, beri markaðsvexti
og endurgreiðist á skemmri
tíma. Lán þessi gætu farið í
gegnum bankakerfíð með
ábyrgð LÍN.
3. Aldrei verði veitt hærra lán til
einstaklings úr LÍN en
2.000.000 kr.
NÚ KYNNIR FARANDI ÍSLENDINGUM NÝTT ÆVINTÝRALAND,
TyRKBNd
í Tyrklandi mætist menning Evrópu og Asíu
— austur og vesturs, Ótrúlega fjölbreytt mannlíf og landslag.
Merkilegar minjar eftir allar helstu fornar menningarþjóðir
Miðjarðarhafslanda, svo sem Hittíta, Armena, Frýgíumenn, Grikki
og Rómverja, svo einhverjir séu nefndir.

c*
„Ekkert land hefur komið mér skemmtilegar á óvart, Þangað langar
mig mest aftur,“ Ölafur Björgúlfsson tannlæknir
BROTTFÖR í BYRJUN JÚNÍ.
Feröaskritstofan
Iffarandí
Vestuigötu b, Reykjavík,
s. 17445
frumvarpið var svo bætt ýmsum
praktískum atriðum sem komið
hafði í ljós að nauðsynlegt var að
hafa í lögunum og svo minniháttar
málum eins og lántöku- og inn-
heimtugjaldi. Ollum nefndarmönn-
um var vel ljóst hver aðalatriðin
voru: þakið og styrkimir.
Frumvarpssmíðin
Unnið var af kappi í skorpum
við að fullgera frumvarpið. Auðvit-
að vissum við nefndarmenn það
allir að forustumenn námsmanna
myndu taka tillögur nefndarinnar
óstinnt upp, vegna skerðingaráhrifa
þeirra. En við vissum það líka að
auðvelt var á síðari stigum að milda
eitthvað tillögurnar eftir að við-
brögð þeirra voru ljós. Andrúmsloft-
ið á fundum nefndarinnar breyttist
til hins verra eftir því er á starfs-
tíma hennar leið. Og var það Finnur
er olli því. Óx sú tilfínning hröðum
skrefum að Finnur sæi eftir að
hafa lagt til grunninn að starfínu
og vildi nú helst hlaupast frá öllu
saman. En hann hafði áður en starf
nefndarinnar hófst sent frá sér yfír-
lýsingar til námsmanna sem í
veigamiklum atriðum stönguðust á
við störf hans í nefndinni. Þá lét.
hann á viðkvæmum tíma hafa eftir
sér stór orð um Friðrik, formann
nefndarinnar, sem farið hafði um
Norðurlönd til viðræðna við náms-
menn um málefni Lánasjóðsins.
Róttæklingur, fréttaritari Ríkisút-
varpsins í Svíþjóð, sendi heim
rangar og villandi fréttir af ummæl-
um Friðriks meðal annars af
nefndarstarfí okkar. Friðrik Ieið-
rétti þetta strax, en áður hafði
Finnur gripið tækifærið og komið
frá sér yfirlýsingum um málið, sem
byggðar voru á hinni röngu frétt.
Viðræður við
námsmenn
Samráðsnefndin skilaði mennta-
málaráðherra sameiginlegum tillög-
um sínum, sem í öllum atriðum sem
máli skiptu voru byggðar á hug-
mynd Finns um þakið, í byijun
október 1986. Ekkert beint samráð
hafði verið haft við námsmenn um
tillögugerðina enda ekki hlutverk
nefndarinnar. Rétt fyrir lok októ-
bermánaðar fór ráðherra þess svo
á leit við okkur nefndarmenn að
við ættum viðræður við forustu-
menn námsmanna um málið. Þessar
viðræður stóðu fram í byijun des-
ember og höfðum við þá að okkar
mati allra komið verulega til móts
við sjónarmið fulltrúa námsmanna
er áhyggjur höfðu af því að þakið
væri of lágt. Enn var að öllu leyti
byggt á grundvelli Finns, eina
breytingin sem gerð hafði verið sem
máli skipti var að almenna námslán-
ið var hækkað úr rúmri milljón í
um eina og hálfa. Fáir sem til
þekktu höfðu gert sér grillur um
það að líklegt yrði að allir fulltrúar
námsmanna yrðu tilbúnir til að
semja um málið þar sem niðurstað-
an hlyti að verða íþyngjandi, sér-
staklega fyrir námsmenn erlendis.
En auðvitað var eðlilegt að fram
færu viðræður til þess að lagasmið-
imir gætu kynnt sér viðhorf þeirra.
Reyndar var Finnur Ingólfsson
lengi framan af starfí nefndarinnar
trúaður á það að námsmönnum
myndi líka það vel við hugmyndir
sínar um þak á námslánin að þeir
myndu gangast inn á það ef við
slepptum lántökugjaldinu út. Ekki
reyndist Finnur sannspár. Lítið
ræddu námsmenn við okkur um
lántökugjaldið en mikið um þakið.
Þegar samráðsnefndin skilaði end-
anlega af sér í desember eins og
áður greinir voru nefndarmenn
sammála um að Iengra kæmist
nefndin ekki. Þar með lauk starfí
nefndarinnar og hefur málið síðan
verið í höndum menntamálaráð-
herra.
Um siðferði og
samninga
Eftir að samráðsnefndin skilaði
endanlega af sér fól menntamála-
ráðherra Friðrik og Finni að láta
endanlega reyna á það hvort hægt
væri að ná samkomulagi við náms-
menn um málið. Þannig voru þeir
á vegum ráðherra í viðræðum við
námsmenn er Finnur, án þess að
tala við kóng né prest, lagði fram