Morgunblaðið - 07.04.1987, Blaðsíða 57

mundur faðir hennar og Páll faðir
minn voru bræður. Þeir voru ekki
áberandi líkir, en frændsemi þeirra
og djúp vinátta var órofa. Þetta
einstaka trygglyndi tók Anna að
erfðum frá föður sínum. En venju-
legast virðast tengsl rofna ef fólk
býr við ólík skilyrði, hefur önnur
pólitísk sjónarmið og þroskast því
ekki alveg til sömu áttar.
Anna hefur verið eitthvað um
fermingu þegar hún kom norður,
falleg og hraustleg ung stúlka með
fijálslegt og heillandi fas við hvem
sem var. Hún gat verið gáskafull
eins og títt er um unglinga. Eg
held að afí okkar hafí verið hrifinn
af þessari frænku sinni.
Anna gekk í Menntaskóla
Reykavíkur eins og margar heldri
manna dætur voru famar að gera
þá, en hún tók bara gagnfræða-
próf. Hún sá eftir því síðar en þá
voru engar öldungadeildir starf-
ræktar. Hún fór til Englands til
áframhaldandi enskunáms.
Móðir Önnu var vel gerð kona
og fjölhæf hafa sannorðir sagt mér
og framúrskarandi skyldurækin.
Bræður mínir áttu innhlaup hjá
þeim hjónum og áttu þar góðu að
mæta. Heimilið var fallegt, traust
og glatt og allt var þar í föstum
skorðum hjá frú Karólínu.
Sumarið 1927 voru öll systkinin
frá Hverfísgötu 12 stödd úti í Kaup-
mannahöfn nema Amljótur, sem
var í sumarvist norður í landi. Frú
Karólína var við það að leggja af
stað að finna bömin sín á erlendri
grund þegar hún var burtkölluð
með skjótum hætti (varð bráðkvödd
eins og það hét þá) og sannaðist
þá eins og oftar að
„bilið er mjótt milli blíðu og éls
og brugðist getur lukkan frá morgni til
kvelds."
(MJ.)
Nokkru síðar komu þau norður
í Guðlaugsstaði Guðmundur og
Anna dóttir hans og minnist ég
þess hvað Anna var hlý og móður-
leg og æ síðan við ungan bróður
sinn, Amljót.
Anna vann við skrifstofustörf í
Reykjavík en bjó heima og hafði
umsjón með heimilinu.
Þann 24. maí 1930 gengu þau í
hjónaband Anna og Jón Sigurðsson
frá Kaldaðarnesi. Hann var skrif-
stofustjóri Alþingis. Þetta gerðist
alþingishátíðarárið og það hefur
verið talsvert um dýrðir, meðal ann-
ars vegna þess að Jón var vinsæll
og einnig samkvæmis- og gleðimað-
ur, enda bæði rithöfundur og skáld.
Þau fóru brúðkaupsferð norður á
Akureyri og í bakaleiðinni heim-
sóttu þau frændfólk Önnu í
Húnavatnssýslunni. Þau voru glöð
og skemmtileg. Fyrstu árin bjuggu
nýgiftu hjónin á heimili Guðmund-
ar, föður Önnu, en fljótlega byggðu
þau sér hús á Hólavallagötu 7.
Rétt fyrir jólin 1930 fékk ég bréf
frá Önnu, þar sem hún og faðir
hennar bjóða mér að koma og búa
hjá sér um jólin. (Ég var þá við
bamakennslu suður í Borgarfírði).
Að sjálfsögðu þáði ég þetta með
þökkum og mikið voru þetta
skemmtileg jól. Anna var frábær
gestgjafí og það var stundum nokk-
uð margt við matborðið, ef fólk
Jóns bættist við. Það var gaman
að hlusta á þessa skemmtilegu og
gáfuðu menn. Að sjálfsögðu streitt-
ist ég við að þegja. Ég var ekki
alveg sammála ef talið barst að
pólitík. Einu sinni varð mér á að
svara Eggert Briem einhvetju, sem
hann hafði gaman af og taldi sig
geta hrakið. Honum hefur fundist
ég vera einhvers konar „Ugla“ úr
sveitinni.
Liðni tíminn er okkur ekki alveg
tapaður. Við eigum hann innra með
okkur og hugsum hlýtt til þeirra,
sem veittu okkur glaðar stundir.
Ég minnist margs frá þessum jólum
og einnig oft síðar á heimili Önnu
og allt var það gott með dálítið
sérstökum persónulegum blæ. Anna
hafði mikla skipulagsgáfu og henni
var eiginlegt að stjóma. Henni var
ekki mikið fyrir að undirbúa veislur
og gestaboð á skömmum tíma, enda
var hún bæði handfljót, verkhyggin
og dugleg. Ung hafði hún verið í
hússtjómarskóla í Sórey í Dan-
mörku og hefur það að sjálfsögðu
þessi lífsglaða og hressa vinkona
mín skyldi ekki þurfa að heyja langa
sjúkdómslegu, kannski meira og
minna ósjálfbjarga svo sem sumir
mega þola. Andlát hennar bar brátt
að, sem betur fer.
Þegar ég frétti um andlát hennar
komu mér í huga ákveðnar ljóðlínur
eftir hann Matthías okkar Jochums-
son.
Þeir vom miklir vinir sr. Matt-
hías og Guðmundur Hannesson
læknir og síðar prófessor, faðir
Önnu. Eitt sinn ræddu þeir saman
um trúmál í stofunni hjá Guð-
mundi. Guðmundur var trúleysingi
eins og fleiri menntamenn af hans
kynslóð, t.d. Stefán skólameistari
faðir minn. Þegar þeir vom að deila
töluvert lengi um trúmálin og sr.
Matthías kominn heim til sín kom
andinn yfir hann. Þá festi hann á
blað eitthvert dýrlegasta trúarljóð,
sem ort hefur verið á íslenzku.
Mér kom eins og áður er minnzt
á sérstaklega í hug lokaerindið og
eiga vel við um ævilok Önnu vin-
konu:
Dæm svo mildan dauða
Drottinn þínu bami
eins og léttu laufí
lyfti blær frá hjami,
eins og lítill lækur
ljúki sínu hjali,
þar sem lygn í leyni
liggur marinn svali.
Anna Guðmundsdóttir fæddist á
Akureyri 25. september 1902, dótt-
ir Guðmundar Hannessonar þá
héraðslæknis og konu hans Karól-
ínu ísleifsdóttur frá Brekkubæ í
Reykjavík, en hún var fósturdóttir
Valgarðs Ó. Breiðfjörðs, kaup-
manns og útgerðarmanns, sem
mest er tengdur því fræga húsi
Fjalakettinum í Aðalstræti, sem nú
er horfið. Kona Valgarðs hét Anna
og bar Anna vinkona nafn hennar.
Af þessu má sjá, að Anna átti sterk-
ar rætur í Reykjavík. Hún gleymdi
þó ekki sínum húnvetnska uppruna.
Guðmundur var af hinni þjóðkunnu
Guðlaugsstaðaætt, sem flestir
munu kannast við. Fyrir nokkrum
áratugum þóttu þrír húnvetnskir
læknar skara fram úr og hétu allir
Guðmundur. Þetta voru, auk Guð-
mundar Hannessonar, Guðmundur
Bjömsson landlæknir og Guðmund-
ur Magnússon prófessor. Mikill
ljómi hvíldi yfír þeim og læknis-
störfum þeirra.
Þegar ég fluttist með foreldrum
mínum frá Möðruvöllum til Akur-
eyrar árið 1905, var heimili okkar
í næsta húsi við læknishúsið á
Spítalavegi 8. Tókst brátt mikil vin-
átta við fólkið þar, enda löng vinátta
föður míns og Guðmundar auk þess
sem þeir voru miklir samheijar á
ýmsum sviðum.
Þótt nokkur aldursmunur væri
með okkur Önnu stóð það ekki í
vegi fyrir, að vinfengi yrði okkar í
milli þegar í stað. Læknisheimilið
hafði mikið aðdráttarafl. Guðmund-
ur var þá orðinn þjóðkunnur maður
fyrir gáfur og lærdóm og velvilja
til lands og þjóðar að ógleymdum
læknisstörfunum. Karolína var ein-
staklega hlý kona og reyndist mér
sannur vinur. Guðmundur var góður
heimilisfaðir og elskulegur í við-
móti. Ekki var hann fyrr kominn
heim en hann fór að sinna bömum
sínum og ekki skorti heldur fræðsl-
una þegar því var að skipta. Þá
gátu bömin hlustað. Þá var ekki
allt þetta fjölmiðlafár, sem svo er
kallað, tugir blaðsíðna í daglegum
blaðakosti, allt útvarps- og sjón-
varpsstandið, sem virðist eyðileggja
alla skynsamleg viðræðu innan fjöl-
skyldunnar. Og bömin lærðu
vissulega og einnig ég naut góðs
af fræðslu Guðmundar um hin ólík-
ustu efni.
Árið 1907 fluttist fjölskyldan til
Reykjavíkur og þá fækkáði vina-
fundum, þótt alltaf héldi ég góðu
sambandi við þetta elskulega fólk.
Anna var sérlega skemmtileg,
margfróð og bráðgáfuð, skjót í
svörum, og hún var ekki lengi „að
mannast á heimsins hátt“ eins og
'Spáni sér til hvíldar og hressingar Einar Benediktsson segir á einum
eins og sumum þessum yngri kon- stað.
um er títt (hún var bara 84ra ára), Árið 1930 giftist hún Jóni Sig-
og svo hafði hún nýlega verið aust- urðssyni, sem lengi var skrifstofu-
ur í Hveragerði sem oftar sér til stjóri Alþingis, þjóðkunnum
heilsubótar. gáfumanni og intelligens í þess orðs
Mér þótti vissulega vænt um, að fyllstu merkingu. Þau áttu bama-
57
grein hér í Mbl. og sagði frá
æskuárum þeirra frændsystkina.
Anna tók gagnfræðapróf og fór
þá til Englands í verslunarskóla og
síðar til Danmerkur í húsmæðra-
skóla. Að þessu námi loknu árið
1925 réðist Anna til starfa í Stjóm-
arráðinu. Árið 1927 deyr Karólína
Þótt við Anna skildum um sinn móðir önnu og tekur hún þá við
árið 1907, eins og áður segir, fór heimilisforsjá fyrir Guðmund föður
því fjarri að vináttan rofnaði. Á sinn og þá bræður sem eftir voru
ferðum mörgum til Reykjavíkur heima.
brást ekki, að við Anna hittumst, Árið 1930 giftist Anna manni
og átti ég þá margar ánægjustund- sínum, Jóni Sigurðssyni, skrifstofu-
ir á heimili hennar. Þegar ég var stjóra Alþingis og stofna þau sitt
skólastjóri Húsmæðraskólans í fyrsta heimili á Hverfsigötu 12 og
Reykjavík, sat Anna í skólanefnd. búa þar til 1935 að þau flytja í
Þar sem annars staðar var hún nýbyggt hús sitt að Hólavallagötu
góður liðsmaður. Núna seinni árin 7 hér í borg. Þar var heimili þeirra
átti hún ærið oft leið heim til mín beggja til æviloka.
á Bergstaðastræti 81. Nú er slíkum Anna sá um heimili föður síns á
fundum lokið og vissulega er ég Hverfísgötu allt þar til hún flutti á
mun fátækari. Hólavallagötu. Þá tók móðir mín^
Þegar nú er komið að leiðarlok- Valgerður Björnsdóttir við hinu
um, verður mér einna efst í huga stóra heimili á Hverfisgötu og sáu
allar þær ánægjustundir heima hjá þær mágkonur síðan til skiptis um
Önnu litlu á Akureyri eins og hún heimili afa míns, Guðmundar Hann-
var kölluð á þessu mikla menning- essonar þar til hann dó 80 ára að
arheimili þeirra Guðmundar og aldri 1946.
Karólínu. Anna og Jón eignuðust fallegt
Ekki verður héðan af beðið eftir heimili á Hólavallagötu 7, þar sem
því, að rauður bíli renni í hlað og húsmóðirin sá jafnan um að allt var .
Anna komi glöð og hress í morgun- til fyrirmyndar sem að heimilinu
heimsókn og ánægjustund sé í sneri en húsbóndinn var allra
vændum. manna skemmtilegastur heim að
Ég sakna Önnu vinkonu sárt og sækja. Heimilið var vinmargt,
þakka henni góða samfylgd. Um ósjaldan margt þjóðkunnra manna
leið votta ég börnum hennar og og gleðskapur oft mikill og hús-
öðrum skyldmennum innilega sam- bóndinn hrókur alls fagnaðar.
úð. ^ Flestir eru heimilisvinimir nú horfn-
Hulda Á. Stefánsdóttir ir en nefna má nöfn eins og Pál*
Isólfsson, Gunnar Thoroddsen,
Tómas Jónsson, Gústav Jónasson,
Niels Dungal, Einar Ólaf Sveinsson
Látin er hér í borg frú Anna ásamt konum þeirra, að mörgum
Guðmundsdóttir, ekkja Jóns Sig- ' fleiri ógleymdum.
urðssonar frá Kaldaðamesi. Jón maður Önnu var þjóðkunnur
Anna lést í Borgarspítalanum í útvarpsmaður, farsæll og vel látinn
Reykjavík aðfaranótt laugardagsins embættismaður sem leysti mörg
28. mars sl. Banamein hennar var mál þingmanna, var þýðandi heims-
heilablóðfall og var banalegan stutt bókmenntanna, Hamsun o.fl., en
eða innan við 4 sólarhringar. Anna síðast en ekki síst skáld gott. Þótti
hafði alla ævi verið heilsuhraust og mörgum Jón fara spart með þá
hafði fulla fótavist þar til hún veikt- gáfu því ljóð þau sem hann birtk _
ist skyndilega á Heilsuhælinu í vom ekki miklu fleiri en þau þijú
Hveragerði 24. mars sl., en þar sem tekin voru síðar sem úrvalsljóð
dvaldi hún alloft hin síðari ár sér í ljóðasafnið „íslands þúsund ár“.
til heilsubótar. Frí frá Heilsuhælinu Mér hefur verið tíðrætt um ætt
tók hún sér síðustu helgina sem hún og uppmna Önnu, foreldra hennar
lifði og kom þá til Reykjavíkur til og systkini og heimilishætti þeirra
að taka þátt í 50 ára afmælis- hjóna. Anna bar sterkan svip af því
fagnaði tengdasonar síns, sem umhverfí, sem hún ólst upp í. Hún
haldinn var á Kirkjuhvoli í hafði hlýtt og fágað viðmót, hún
Garðabæ. Þá sá ég Önnu föðursyst- var hógvær og hæglát kona að eðl-
ur mína í síðasta sinn og var hún isfari, en bjó engu að síður yfír
hress og ánægð að vanda og bar reisn. Anna var trygglynd og sýndi
sín tæpu 85 ár með reisn. vinum og ættingjum ætíð ræktar-
Anna Guðmundsdóttir var fædd semi. Hún brúaði bilið milli kynslóða
á Akureyri 25. september 1902. innan ættar sinnar og hélt á lofti
Foreldrar hennar vom hjónin Karól- minningu þeirra, sem gengnir vom.
ína M. ísleifsdóttir og Guðmundur Anna var virt og elskuð af vinum
Hannesson, þá héraðslæknir á Ak- og ættingjum. Anna var einnig fé-v
ureyri og síðar prófessor í lagslynd kona og fór oft á manna-
Reykjavík. Eldri bræður hennar mót. Hún tók virkan þátt í
vom Svavar, síðar bankastjóri á Oddfellowreglunni, spilaði bridge
Akureyri og Hannes læknir í reglulega, var í stjóm Húsmæðra-
Reykjavík en yngri bræður vom skóla Reykjavíkur til margra ára.
Amljótur lögfræðingur í Reykjavík Matartilbúningur lék í höndum
og Leifur sjóliðsforingi, sem fórst hennar og kaffíveitingar hennar
árið 1927 í flugslysi yfír Kaup- vom margrómaðar af öllum þeim,
mannahöfn. Eldri systur hafði Anna sem nutu, og höfðinglega var jafnan
átt en hún dó í fmmbemsku áður veitt. Óhætt er að segja, að mikil
en Anna fæddist. Guðmundur heiðríkja hafí ríkt yfír lífi Önnu alla
Hannesson og Karólína tóku Guð- tíð.
rúnu Jónsdóttur, bróðurdóttur Hin síðari ár, þegar sækja tók á
Guðmundar, í fóstur 5 ára gamla brattann, hneigðist Anna æ meir
og ólst hún upp hjá þeim þar til að því að rifja upp ævi og starf
hún giftist Hans Petersen kaup- föður síns, Guðmundar Hannesson-
manni árið 1915. ar. Var það Önnu mikið hjartans
Anna bjó með foreldrum sínum mál að ævisaga Guðmundar yrðri
og bræðrum fyrstu æviárin á Akur- skrásett áður en hún félli frá. Því
eyri en fluttist með þeim árið 1907 miður vannst ekki tími til þess þrátt
til Reykjavíkur. Guðmundur faðir fyrir að hún fylgdi því ötullega eft-
hennar áformaði þá að taka við ir við ýmsa aðilja.
kennslustörfum við Háskóla íslands Þeim Önnu og Jóni varð þriggja
við stofnun hans árið 1911. bama auðið og eru þau: Sigríður
Fjölskyldan bjó fyrstu 2 árin eft- starfsmaður Alþingis, gift Stefáni
ir að hún kom suður til Reykjavíkur Hermannssyni aðstoðarborgar-
hjá fósturforeldmm Karólínu, þeim verkfr.; Ása kennari, gift Tómasi
Önnu og Valgarði Breiðíjörð, kaup- Karlssyni í utanríkisráðuneytinu:
manni á Bröttugötu 6, en á meðan Guðmundur Karl lögfr., kvæntur
var unnið að byggingu framtíðar- Rannveigu Björnsdóttur.
heimilis fjölskyldunnar á Hverfís- Bamabömin eru 8 á lífí, en efni-
götu 12. Þar ólst Anna upp með lega stúlku misstu þau Sigríður og
fjórum bræðrum sínum, fóstursyst- Stefán á 10. ári og var hún mikilP' '
ur Guðrúnu Petersen og oft á tíðum harmdauði, ekki síst ömmunni
frændfólkinu norðan úr Blöndudal, Önnu. Anna missti mann sinn árið
sem þá voru gestir á heimilinu á 1957 og var hann þá 71 árs að
skólaárum. Má þar t.d. nefna þá aldri. Anna hefur því verið ekkja í
bræður Hannes og Halldór Pálsson nær 30 ár. Hún hélt alltaf sínu
búnaðannálastjóra, sem báðir em gamla heimili óbreyttu, varvinmörg
látnir. Á 80 ára afmæli frú Önnu
skrifaði Halldór ágæta afmælis- ^ls. 60
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. APRIL 1987
láni að fagna. Börn þeirra em þijú:
Sigríður, gift Stefáni Hermannssyni
aðstoðarborgarverkfræðingi, Ása
gift Tómasi Karlssyni sendifulltrúa
og Guðmundur Karl, lögfræðingur,
forstjóri Fríhafnarinnar í Keflavík.
Kona hans er Rannveig Björns-
dóttir.
verið góður undirbúningur undir
margþætt húsmóðurstörf.
Þijú böm eignuðust þau Anna
og Jón, öll glæsileg og mikilhæf.
Þau em Sigríður þingritari, maður
Stefán Hermannsson verkfræðing-
ur, Ása kennari, maður Tómas
Karlsson sendifulltrúi, og Guð-
mundur Karl, kona Rannveig
Bjömsdóttir. Guðmundur er for-
stjóri Fríhafnarinnar á Keflavíkur-
flugvelli. Bamaböm em 8 og
dóttursonarbam 1.
Anna var gæfusöm og farsæl og
lifði hófsömu og heilbrigðu lífí.
Henni þótti skemmtilegt að ferðast
og fór oft til útlanda og það árlega
jafnvel á síðustu ámm.
Ekki verður samt sagt, að hún
hafí farið varhluta af sorg fremur
en þeir aðrir sem háum aldri ná.
Bræður hennar fóm af þessum
heimi fyrir aldur fram og Jón mað-
ur hennar andaðist 31. okt. 1957.
Hann var 71 árs. En árin hafa ekki
allt að segja heldur hitt, að allt
vom þetta úrvalsmenn sem skiluðu
miklu og góðu lífsstarfi.
Anna stóð hugrökk til hinstu
stundar. Hún mætti í þingveislu í
vor, eins og ætíð áður, og einnig
var hún nýlega í fimmtugsafmæli
Tómasar tengdasonar síns og eng-
inn sá henni bmgðið. Um þetta leyti
fór hún til stuttrar dvalar, eins og
stundum áður, á heilsuhælið í
Hveragerði. Hinn 24. mars mætir
hún ekki til kvöldverðar. Þegar far-
ið var að kynna sér ástæðuna lá
hún lömuð á hvílu sinni. Hún gat
samt látið skiljast að hún óskaði
eftir Sigríði dóttur sinni. Úr því var
bætt og hún flutt í Borgarspítal-
ann. Klukkan 2 eftir lágnætti 28.
mars var hún öll. — Stutt dauða-
stríð og friðsæll dauði. —
Orð Stephans G. Stephanssonar
koma mér í hug er hann hafði um
móður sína látna:
Nokkur silfurhéluð hár,
þræða Ijósra litaskrúða
lokkana, enn svo þokkaprúða,
tákn um áttatíu ár.
Bjarmar yfir ennið slétt
ennþá sama móðurmildin,
mannvitsþroskinn, hagleikssnilldin
þar er ekkert æst né grett.
Ég votta ástvinum hinnar látnu
samúð mína og bið þeim blessunar.
Hulda Pálsdóttir
Þegar fólk er komið á tíræðisald-
ur eins og ég er það ekki óeðlilegt,
að æskuvinunum sé farið að fækka.
Mér fannst þó mesta furða, hvað
lífíð hefur teygzt hjá okkur sumum
hveijum. Vissulega bjóst ég við
því, að vinkona mín Anna Guð-
mundsdóttir mundi lengur teygja
lopann, og það kom mér því nokkuð
á óvart, þegar dóttir hennar lét það
berast til mín fyrir helgina, að
Anna vinkona væri öll. Mér varð
mikið um þá fregn.
Anna hafði aldrei látið deigan
síga. Hún var nýbúin að vera suður