Morgunblaðið - 09.05.1987, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. MAÍ 1987
Guðrún Helgadóttir
Þorbjörn Broddason
Kreppa og hrun
ríkisfjölmiðla
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Meðal þess sem vekur athygli í
Tímariti Máls og menningar, 1.
hefti 1987, er viðleitni til að kynna
lesendum mikilvægan erlendan
skáldskap. Ég nefni smásöguna
Hassantuminn eftir Margaret
Drabble í þýðingu Álfheiðar Kjart-
ansdóttur, Tvö ljóð eftir Jorge Luis
Borges í þýðingu Sigurðar A.
Magnússonar, Morgunhangs Jacqu-
es Préverts í þýðingu Sigurðar
Pálssonar og þýðingar Sjónar á ljóð-
um eftir Breytan Breytanbach.
Innlendur skáldskapur er líka í
heftinu, m.a. ljóð eftir Sigurð Páls-
son, Gyrði Elíasson, Einar Má
Guðmundsson og Nínu Björk Áma-
dóttur.
Nokkur umræða er líka um mál
mála um þessar mundir, fjölmiðl-
ana. í þeirri umræðu láta ljós sitt
skína Einar Öm Benediktsson,
Nicholas Gamham, Stefán Jón Haf-
stein og Þorbjöm Broddason.
Þorbjöm Broddason lýsir áhyggj-
um sínum í greininni Samvitundin
og ljósvakinn. Niðurlagsorð greih-
arinnar em dæmigerð fyrir kvíða
sem að ýmsum sækir. Þorbjöm
skrifar: „Eg er nógu mikill íhalds-
maður til að kvíða hmni Ríkisút-
varpsins og ég er of mikill
svartsýnismaður til að treysta því
að það sem kæmi í staðinn myndi
— í allri fjölbreytni sinni og grósku
— fylla upp í skarðið sem Ríkisút-
varpið skildi eftir.“
Þorbimi verður tíðrætt um að
Ríkisútvarpið hafi hafi lengi lotið
ríkisvaldinu, þ.e.a.s. borgaralegum
öflum þar sem Sjálfstæðisflokkur-
inn hafði forystu. Hann segir að
vinstrimenn hafi verið „harðastir
stuðningsmenn ríkiseinokunar, þó
að ítök þeirra í ríkisvaldinu væm
lítil og stundum engin og ítök þeirra
í Ríkisútvarpinu í samræmi við
það“. Þama gerði Þorbjöm lítið úr
hlut vinstrimanna í Ríkisútvarpinu
því að þótt sjaldan hafi beinlínis
verið rekinn vinstri áróður í útvarp-
inu hafa vinstrimenn löngum átt
greiðan aðgang að því og haft þar
áhrif, bein og óbein. Hins vegar er
réttilega vikið að þeirri mótsögn að
vinstrimenn í öðmm löngum gengu
„fram fyrir skjöldu í baráttunni
fyrir afnámi formlegra takmarkana
á útvarpi", en hér vom sjálfstæðis-
menn í þeirra spomm, einkum þeir
sem aðhylltust frjálshyggju. Hér er
vissulega á ferðinni enn eitt dæmið
um íhaldssemi vinstri manna. Allt
bendir nú til þess að frjálsu fjölmiðl-
amir muni fremur efla vinstristefnu
en draga úr henni.
Margt er skarplegt í grein Þor-
bjöms Broddasonar, en ekki er tóm
til að ræða það allt hér. Ekki verð-
ur heldur fjölyrt um þá kenningu
Einars Amar Benediktssonar (þótt
framleg sé) að „snobb eða forræðis-
hyggja yfirstéttar hafí ráðið ríkjum
í menningarstefnu Ríkisútvarps-
ins“. Að sinni er ekki tækifæri til
að ræða það sem Stefán Jón Haf-
stein kallar kreppu í ríkisfjölmiðlun
og stafar að hans mati af „sam-
keppnishemaði auglýsingastöðv-
anna og óvild ríkisvaldsins". Allt
em þetta aðvömnarorð sem rétt er
að gefa gaum eins mikilvægir og
ljósvakafjölmiðlamir em.
íslenskar aftur-
göngur í Svíaríki
Þegar litið er í 4. hefti Tímarits
Máls og menningar frá liðnu ári
kemur í Ijós að hugarfarssaga er
þar mjög á dagskrá, samanber
greinar eftir Einar Má Jónsson,
Loft Guttormsson og Guðmund
Hálfdanarson. Meiri athygli vekur
þó hve gott og Ijölbreytt sýnishorn
íslenskrar ljóðagerðar heftið er. Ég
nefni ljóð eftir jafn ólík skáld og
Ingibjörgu Haraldsdóttur, Matthías
Johannessen, Vilborgu Dagbjarts-
dóttur og Braga Ólafsson.
Erlendur skáldskapur er líka í
þessu hefti, þýðing Baldurs Óskars-
sonar á ljóði eftir Federico García
Lorca og þýðing Hildigunnar
Hjálmarsdóttur á smásögu eftir
H.C. Branner. Sérstaka athygli
mína vakti kynning Helga Haralds-
sonar á þjóðskáldi Tatara, Habdúlla
Túkaj.
3. hefti liðins árs er að mestu
helgað íslenskum bamabókum og
er umQöllunin um þær með ýmsu
móti, ekki öll rishá. En í heftinu
er að minnsta kosti að flnna um-
ræðugmndvöll. Guðrún Helgadóttir
kemst að kjama málsins þegar hún
svarar spumingu um það hvort
hana hafí alltaf langað til að skrifa
fyrir böm: „Mér þykir gaman að
skrifa fyrir böm, þau em skemmti-
legt fólk. En ef ég á að vera alveg
heiðarleg gæti það líka verið heig-
ulsháttur að velja það form. Eg
veit ekki hvort ég hef kjark til að
leggja sjálfan mig í að skrifa um
heim hinna fullorðnu. Hann er
stundum sár.“
Ekki skal því gleymt að Tímarit
Máls og menningar gerir sitt til að
kynna nýja og óþekkta höfunda.
Verk þeirra em æði misjöfn, sum
virðast enn á skólablaðastigi, önnur
gefa fyrirheit. Tímaritið er opið
fyrir skáldskap af ýmsu tagi og
hlýtur það að teljast jákvæð og virð-
ingarverð ritstjómarstefna.
Sú stefna hefur greinilega orðið
ofan á að rígbinda ekki efnisval við
sjónarmið brautryðjenda hinna
rauðu penna. En málsvari vinstri-
stefnu er tímaritið enn að mestu
leyti.
Ritstjóri Tímarits Máls og menn-
ingar er Silja Aðalsteinsdóttir.
eftír Carl-Otto
von Sydow
Söngleikurinn Lítil eyja í hafínu,
eftir Hans Alfredson, sem byggir á
skáldsögu Halldórs Laxness, Atóm-
stöðin, var sl. vetur fmmfluttur í
Dramatiska teatem í Stokkhólmi
og hefur notið hylli áhorfenda allt
til þessa. Reglulegur leiklistargagn-
rýnandi Upsala Nya Tidning, eins
af stærstu og virtustu dagblöðum
Svíþjóðar, skrifaði í blaðið um sýn-
inguna 3. febrúar. Gagnrýnandinn
er mjög vel mennntaður háskóla-
kennari á miðjum aldri, dósent í
bókmenntasögu. Grein hennar birt-
ist undir stórri fyrirsögn sem
aðalgrein á bókmennta- og listasíðu
blaðsins og hófst þannnig: „í júní
1944 var lýst yfír sjálfstæði íslenska
lýðveldisins. Þjóðemiskenndin hafði
eflst mjög eftir margra ára yfírráð
Dana. En gleðin varaði skamma
stund. Aðeins tveimur ámm síðar
glataði landið nýunnu sjálfstæði,
er Alþingið í október 1946 gekk
að kröfum Bandaríkjanna og her-
stöðin í Keflavík var byggð."
Ég trúði vart eigin augum, þegar
ég las þetta bull — á þessum stað
og eftir þennan höfund — og beið
dag hvem eftir því, að einhver hinna
mörgu háskólamenntuðu íslendinga
sem búa í Uppsölum brygðist gram-
ur við og mótmælti þessu. En þegar
enginn þeirra svaraði með athuga-
semd fannst mér sem íslandsvini
ástæða til að senda sama blaði
stutta leiðréttingu, sem birtist 11.
febrúar. Ég greindi frá því, að ís-
land hefði orðið frjálst og sjálfstætt
ríki árið 1918, að með stjómar-
skrárbreytingu var íslandi breytt
úr konungsríki í lýðveldi árið 1944,
að tveimur ámm síðar var Banda-
ríkjunum veitt leyfí til að nota
flugvöllinn í Keflavík til Ioftferða-
flutninga til Þýskalands, að her-
stöðin var byggð síðar, en að landið
hvorki þá né síðar glataði sjálfstæði
sínu.
Ég minntist furðu minnar á því,
að íslendingamir í Uppsölum
skyldu ekki bregðast við gagnrýn-
inni í Upsala Nya Tidning, er ég las
í Morgunblaðinu 15. apríl, að eng-
inn nærri 4000 íslendinga í Svíþjóð
að sendiherranum undanteknum
hafði andmælt öllum þeim staðlausa
þvættingi um fósturland þeirra, sem
skall nú eins og brotsjór á ríki Svía.
En gremja mín yfír þessari grein
hefur aftur á móti síðan snúist í
aðra átt, þar sem ég hef nú líka
lesið leikhússkrána, sem fylgir sýn-
ingunni. Sá lestur veldur því, að ég
sé nú flas landa minna um ísland
í nokkm öðra ljósi. Skrif þeirra
verða ekki afsökuð, en leikhússkrá-
Frá sýningunni Lítil eyja í hafinu, sem Kungliga Dramatiska Teat-
ern sýndi í Reykjavík fyrir skömmu.
„Ég minntist furðu
minnar á því, að Islend-
ingarnir í Uppsölum
skyldu ekki bregðast
við g’agnrýninni í Up-
sala Nya Tidning, er ég
las í Morgunblaðinu 15.
apríl, að enginn nærri
4000 íslendinga í
Svíþjóð að sendiherran-
um undanteknum hafði
andmælt öllum þeim
staðlausa þvættingi um
fósturland þeirra, sem
skall nú eins og brotsjór
á ríki Svía.“
in skýrir að hluta, hvers vegna
menn hafa skrifað eins og þeir
gerðu.
í leikhússkránni er nánar tiltekið
að finna stutta mglaða grein eftir
íslending, sem gerir tilraun til að
lýsa sögulegu baksviði í skáldsögu
Halldórs Laxness. Og þar stendur
einmitt það, sem sænskir greinahöf-
undar hafa tekið upp og komið
áleiðis í skrifum sínum og meira
en það: að ísland hafí fyrst losnað
undan Dönumm 1944, að ábyrgir
íslenskir stjómmálamenn hafí 1946
gengið erinda Bandaríkjanna og
selt land sitt, að andstæðingar þess-
arar stjómarstefnu hafí misst
borgaraleg réttindi sín, að „hinir
háu herrar" hafí næstu ár á eftir
ítrekað rænt fólk tækifæri að hafa
í frammi mótmæli, að íslendingar
séu fótumtroðin þjóð, að þeir hafí
misst þjóðlegt sjálfstæði sitt og lifí
„í ótta við erlendar hersveitir".
Höfundur þessarar greinar leik-
hússkrárinnar er Inga Bima
Jónsdóttir. Hún segir sig muna
„skröltið í stjómmálaumræðunni"
(frá 1946?) og segir, að hún, fjórtán
ára unglingur (athugasemd mín),
hafí tekið þátt í óeirðunum við Al-
þingishúsið 1949 og hafí einnig svo
seint sem 1968 orðið fyrir lögreglu-
sparki. Ef ég hef rétt skilið ákæmrit
hennar gegn gamla landinu, sem
einkennist af sjálfsvorkunn en einn-
ig hatursfullri beiskju, þá býr hún
nú í sjálfvalinni útlegð í Kaup-
mannahöfn, þar sem hún segir
landa sína úr hópi heimspekinga
og listamanna hafa fyrram „soltið
eða dmkkið sig í hel“.
Þetta afturgengna bergmál frá
órólegri tíma í sögu íslands, sem
reyndar aðeins að litlum hluta fjall-
ar um baksvið skáldsögunnar
Atómstöðin, hefur ónafngreindur
ritstjóri leikhússkrárinnar talið við
hæfi að gefa út til upplýsingar
sænskum áhorfendum. — Og ár-
angurinn á sænskum vettvangi
birtist í Morgunblaðinu 15. apríl!
Það verður fróðlegt að sjá hvaða
fræðsluefni til uppbyggingar
íslenskum áhorfendum í leikhús-
skrá söngleiksins Kungliga Dra-
matiska Teatem lét fylgja
leiksýningum sínum við gestaleik-
inn nýverið í Reykjavík.
Höfundur er bóka vörður í Uppsöl-
Sýning Einars
eftír Matthías
Ólafsson
Vegna fjölda áskorana verður
sýning Einars Ingimundarsonar
í samkomuhúsinu Borgarnesi
opin 9. og 10. þ.m., laugardag
og sunnudag, frá kl. 14—23 báða
dagana. 800 manns hafa þegar
séð sýninguna.
Kunnur umdeildur íslenskur list-
málari sem gerði sér ávallt far um
að líta inn á sýningar hjá „litla
manninum", svo er hann víst nefnd-
ur nú á dögum sem minna kann
og getur en aðrir, sagði við mig
eitt sinn er ég var honum samferða
um sýningu hjá slíkum, að hann
græddi jafnvel meira á svona mönn-
um en hinum sprenglærðu, að ekki
sé minnst á blessuð bömin, sem
bókstaflega heilluðu sig með inni-
Iegum verkum sínum.
Besti dómur sem ég hef heyrt
um fmmsýningu „litla mannsins"
hraut af vömm hans við þetta tæki-
færi: Það væri ánægjulegt að skoða
þessi verk „hans“ og hann óskaði
honum til hamingju. Dáðist að hon-
um fyrir kjark „hans“ og þor að
stíga þessi skref inná kreddufulla,
kaldrifjaða og harðsvíraða baráttu-
braut listagyðjunnar, þar sem
óargadýr í lfki öfundsjúkra lista-
manna og fræðinga lægju í leyni
og umsvifalaust rifu sálarlíkamann
á hol.
Einhvemtíma hefði verið sagt við
sig í niðrandi tón að ónefndur vildi
heldur eiga mynd eftir Picasso en
sig. Það gæti „hann“ haft hugfast
að Picasso hefði átt sér fyrirmynd,
takmark og ekki var hans dans allt-
af á rósum.
Að ^efnu tilefni kemur mér þetta
í hug núna, því leið mín lá í Borgar-
Einar Ingimundarson
nes um daginn. Einar Ingimundar-
son málarameistari var að opna þar
sýningu á verkum sínum.
Sjón er sögu ríkari, og þar sem
ég stend þama á miðju samkomu-
húsgólfínu og virði fyrir mér
myndimar hans Einars kemur mér
í hug það sem nú er tímabært að
athuga (þróun „málara" undanfarin
150 ár).
Áður fyrr var bara um einn mál-
ara-(titil) að ræða sem var allt í
senn,: húsamálari, skrautmálari og
ekki síst listmálari, einu nafni:
Málari.
Nú er lag, að sameina þessar
greinar aftur, því Rúllarinn er kom-
inn til sögunnar.
„Málari" skal það heita og meist-
ari þegar hámarkinu er náð. Til
hamingju Einar og lifðu heill.
Höfundur er málari.